ការផ្សាយរបស់មណ្ឌលវប្បធម៌ខ្មែរនៅស្វីស
ចុះផ្សាយដោយ កែវ ឈុន
****************************************
អក្សរសាស្ត្រខ្មែរ
ដោយ លី ធាមតេង
សមាជិកក្រុមអភិបាល សមាគមអ្នកនិពន្ធខ្មែរ
សាស្ត្រាចារ្យជំនួយខាងវិជ្ជាខ្មែរនៅមធ្យមសិក្សា
រក្សាសិទ្ធិ
ព.ស ២៥០៣ គ.ស ១៩៦០
ចំពូកទីប្រាំបី
អក្សរសាស្ដ្រសម័យកណ្ដាល(ត)
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី18.មេសា 2020.ម៉ោង 18:10
បណ្ឌិតជ័យ - នន្ទ
បណ្ឌិតជ័យ - នន្ទ ជានាម៉ឺនមួយរូបក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទធម្មរាជា។ ថ្ងៃមួយលោល បាននាំគ្នីគ្នាជាច្រើនទៅធ្វើបុណ្យអឹកធិកនៅឯ។អង្គរវត្ដ ទើបលោករៀបចំធ្វើសិលាចារឹកជាច្រើនផ្ទាំង ដែលនិយាយសុទ្ធតែពីពាក្យស្លុតី និង បួងសួងប្រាថ្នាឲ្យសំរេចដូចបំណងទៅជាតិមុខ។ យើងលើកយកស្នាដៃរបស់លោកបន្ដិចមកបញ្ជាក់ជាភស្ដុតាងដូចខាងក្រោម៖
ខ្ញុំសូមនោះរៀងមក ជាពន្លកសព៌េជ្ញថ្លៃ អង្គខ្ញុំនោះអែងនៃ ដោយនាមមៃហៅ ជ័យ-នន្ទ។ រីនាងជាកន្សៃ ឈ្មោះពីរនៃនាង ប៉ែន-សន រូបឆោមទន់អែអន យល់សក្ដិសមចរិតស្រី។ លុះព្រះបាទរាជា ឲ្យសក្ដាទីទៃខ្មី ជ័យ-នន្ទ សេនាបតី ហើយឲ្យឆីព្រៃក្ដីហោង។ ដល់ទៅឆីត្បូងឃ្មុំ នាម៉ឺនធំអែកអែងហោង លុះជាយមរាជផង នេះឯងហោង សាងត្រីសូល៍។ ឯមីងប៉ែន-សនណា យសសក្ដាដោយសមគួរ ឈ្មោះនោះយល់បរិបូណ៌ ជាជំទាវទេពសុពណ៌(1)
សេចក្ដិដកស្រង់ខាងលើនេះ បណ្ឌិតជ័យ - នន្ទ មានរាយការណ៍ប្រាប់យើងអំពីប្រវត្ដិ និង លំដាប់សក្ដិរបស់លោក គឺ លោកមានភរិយាឈ្មោះនាង ប៉ែន-សន ដែលប្រកបដោយរូបឆោមប្រឹមប្រីយ៍។ គ្រានោះលោកមានងរជាសេនាបតី រួចហើយលោកបានទៅស្ដីទីនៅ ខេត្ដត្បូងឃ្មុំ ជាបំផុតបានទទួលឋានជាឧកញ៉ាយមរាជ។ ចំណែកភរិយាលោកក៏បានឡើងយសជាជំទាវដោយមាននាមសន្មតថា ជំទាវសុពណ៌។
ព្រះបាទស្រីធម្មរាជា ឬ ព្រះរាជសម្ភារ មាននាមដើម «ចៅពញាតូ» ជាបុត្ររបស់ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី២។ កាលនៅព្រះជន ១៦វស្សា ព្រះអង្គទ្រង់សាងព្រះផ្នួសជាសាមណេរ។ ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋា ជាព្រះបិតា ទ្រង់សោយទិវង្គតទៅ។ ព្រះអង្គបានសិក្សាគម្ពីរព្រះត្រៃបិដក និង ជារាជកវីបណ្ឌិត ខាងកាព្យឃ្លោងយ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ។ កាលនៅពីកុមារ ព្រះបិតាបានប្រុងប្រៀបផ្សំផ្គុំ នឹង ព្រះរាជកនិដ្ឋាព្រះអង្គរួមព្រះបិតាមាតាទីទៃព្រះនាមបុប្ផាវតិ។ ប៉ុន្ដែដោយព្រះអង្គសាងផ្នួសយូរពេក ព្រះក្សត្រីអង្គនេះក៏បានជាអគ្គមហេសីព្រះឧទ័យទៅ។ លុះដល់ គ.ស. ១៩២៩ ព្រះអង្គបានលាចាកសិក្ខាបទមកគ្រប់គ្រងរាជសម្បត្ដិ នៅព្រះរាជវាំងកោះឃ្លោក(2)។ ព្រះអង្គមិនទាន់ផុតព្រះទ័យ នឹង ព្រះនាងបុប្ផាវតី នៅឡើយទេ ទើបគេឃើញមានស្នាព្រះហស្ថ ដែលព្រះអង្គទ្រង់លិខិតជាស័ព្ទអក្ខរា ផ្ញើឆ្លងឆ្លើយជាមួយព្រះក្សត្រីនៅគង់ទ្រង់រហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ(3)។ ព្រះអង្គជាយុវក្សត្រមួយ ប្រកបដោយព្រះប្រាជ្ញាវាងវៃ តែងសព្វព្រះរាជហរិទ័យ នឹង អក្សរសាស្ដ្រពេកណាស់ ព្រះអង្គបានសិក្សា វិជ្ជាភាសាបាលី ចេះមុតមាំ និង បានទុកស្នាព្រះហស្ថឲ្យយើងជាច្រើន សុទ្ធសឹងប្រកបដោយពាក្យកាព្យឃ្លោងផ្អែមល្ហែម និង ជួនរណ្ដំគួរចាប់ចិត្ដ។
យើងស្រង់អត្ថបទខាងក្រោមនេះ ពីក្នុងសាស្ត្រា «សរសើរហេមន្ដមាស» មកធ្វើជាគ្រឿងពិនិត្យសង្កេតពីស្នាព្រះហាស្ថព្រះអង្គដូចតទៅ៖
ដំណាលដំណើរនា សរសើរគ្រាហេមន្ដមាស ត្រសៀកឯអាកាស សែងសាយណ្ហេទេរទៅ។ ស្រណោះបក្សាករ ឯអម្ពរឆ្វៀតឆ្វាត់ទៅ សកុកសំកាំងនៅ សងសូរស៊ានសព្ទយសយំ។ ខ្លះហើរប្រគៀងគូ ទំទៀងនៅទ្រង់ទ្រាយសម ខ្លះសសិតស្លាបទំ ខ្លះហើរហួសផ្លេកចៅរៅ។ ខ្លះរេរកចំណី ដោយនទីគង្គាជ្រៅ ខ្លះឆៀងឆាបសំដៅ ចុះចាប់ចឹកសង្វាស៊ី។ គន់គួរស្រណោះសល់ ស្រណោះកលផ្សាបក្សី សងសូរសព្ទសំដី រឿយៗ រែងភាសាសត្វ។
កំណាព្យខាងលើនេះ ព្រះរាជសំភារទ្រង់និពន្ធសរសើរទេសភាព និង ធម្មជាតិទាំងឡាយក្នុងហេមន្ដរដូវ ឬ ក្នុងខែដែលធ្លាក់សន្សើម។ ព្រះអង្គទ្រង់បានចុចយកពេលល្ងាចត្រជាក់ គ្រាដែលព្រះសុរិយាជ្រេទេរទៅខាងលិច គ្រានោះមានបក្សាបក្សីជាច្រើន ស្រែកហោកញ្ជៀវទ្រហឹងអឺងកង ឆ្លើយឆ្លងគ្នា។ ខ្លះហើរឯកណ្ដាលអាកាសវេហាស៍ ខ្លះទំនៅលើមែកព្រឹក្សា សំកាំងស្លាប ឬ សសិតស្លាប និង ខ្លះទៀតទំគៀងគូឈ្មោលញីយ៉ាងសប្បាយរីករាយ។ មានបក្សាខ្លះហើរត្រសងតាមមាត់ទឹកស្វែងចាប់មច្ឆាធ្វើជាចំណី ហើយស្រែកឆ្លងឆ្លើយពីទីមួយទៅទីមួយ លឺ គ្រលួចគួរស្រណោះក្រៃលែង។ ស្នាព្រះហស្ថនេះ ព្រះរាជសំភារបានបង្ហាញ នូវ សម្រស់កាព្យល្អបំព្រង និង ពាក្យសំដីទន់ភ្លន់គួរចាប់ចិត្ដមិនខុសគ្នាពីរឿងដទៃទៀត ដែលជាស្នាព្រះហស្ថ របស់ព្រះអង្គដែរនោះទេ សំដែងឲ្យយើងឃើញថា ព្រះយុវក្សត្រអង្គនេះ អាចរាប់បានជាបណ្ឌិតឯក ខាងអក្សរសាស្ត្រយើងក្នុងសតវត្សទី ១៧។
ចំណែកខាងស្នាព្រះហស្ថខាងក្បួនច្បាប់ប្រដៅវិញ ក៏គួរឲ្យសរសើរណាស់ដែរ ព្រោះដ្បិតពាក្យមួយៗ សុទ្ធតែមានន័យទូលំទូលាយ អាចលើកយកជាគតិយ៉ាងល្អៗផង។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ មានពាក្យក្នុងនោះច្រើន បានក្លាយទៅជាពាក្យសុភាសិតរបស់យើង សព្វថ្ងៃប្រើរត់មាត់ទាំងក្មេងចាស់ទៅហើយ។ លោកមក នឹង បានឃើញពាក្យទាំងនោះ នៅក្នុងអត្ថបទយ៉ាងខ្លីខាងក្រោមនេះ ដែលយើងស្រង់ចេញពីសាស្ត្រាច្បាប់ព្រះរាជសម្ភារ ដូចតទៅ៖
ផ្អែមពីរប្រការ ចំណេរទៅដាល កុំអាលឲ្យឆី ផ្អែមមួយពាក្យពោល រែងរាលរកក្ដី ផ្អែមមួយពាក្យស្រី ស្រដីមាយា។ ពាក្រត្រូវរែងរឹង ស្រារែងស្រវឹង ពុំដែលពិសា ពាក្យពិតរែងស្លែង ពុំពីរោះថា បណ្ដាំមេបា រែងថាពុំគាប់។ ខ្លៅរែងស្អប់ចេះ ខ្សត់ឥតចំណេះ ស្អប់អ្នកមានទ្រព្យ ស្រីស្រាលប្រច័ណ្ឌ រែងស្អប់ខ្ញុំគាប់ ពាលពិតឥតច្បាប់ រែងស្អប់ប្រដៅ។ ចង់បុណ្យបានបាប ចចើងចង់លាភ រែងបាតធនទៅ មានៈបាត់មិត្ដ ឥតអ្នកជាផៅ ក្រេវក្រោធឃោរឃៅ រមែងបាត់អង្គ។ ស្វែងគាប់បានយស ចង់ស្វែងរបស់ ប្រើចេះផ្គត់ផ្គង់ ចង់ធំកុំអួត ដើមមានពូជពង្ស ចង់បានខ្លួនត្រង់ ប្រើផ្គាប់អ្នកមុខ។ ខ្លែងហើរដ្បិតខ្យល់ នាយថ្កើងដ្បិតពល រក្សាឲ្យសុខ ទ្រព្យគង់ដ្បិតស្រី ចេះសំចៃទុក ផ្ទះធំស្រណុក ដ្បិតភរិយាជា។
អត្ថបទខាងលើនេះជាពាក្យប្រៀនប្រដៅត្រង់ៗ ចំពោះជនទូទៅ ទាំងខាងផ្លូវចរិយា ទាំងខាងអាជីវកម្ម ដែលត្រូប្រកបការចិញ្ចឹមជីវិត។
ឧកញ៉ាកោសាធិបតី កៅ ជាកវីឯកក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទអង្គច័ន្ទ។ លោកបានរៀនសូត្រចេះចាំងខាងច្បាប់រាជការគ្រប់សព្វល្មមប្រើការបានទៀត។ ហេតុនេះហើយ ទើបព្រះនរបតី ទ្រង់ប្រោសប្រទាន ធ្វើជាចៅហ្វាយឃ្លាំងមណីរតន៍ក្នុងបរមរាជវាំង និង បានជាទីប្រឹក្សារបស់ព្រះអង្គខាងច្បាប់ទៀតផង។ ស្នាដៃរបស់លោក មានតែមួយប៉ុណ្ណោះ គឺ «រឿងសុភមិត្រ»។ ក្នុងអារម្ភកថានៃរឿងនេះ លោកអ្នកនិពន្ធបានប្រាប់យើងថា លោកបានដកស្រង់ចេញពីរឿងក្នុងបញ្ញាសជាតក ត្រង់ជាតកទី ៩ ដែលមានជាភាសាបាលី។ លោកបានសរសេរបញ្ចូលនូវពាក្យពេចន៍ ល្អជាច្រើន ដើម្បីបានជាសម្រស់នៃរឿង ដែលមានបន្ថែមតុបតែងជាពាក្យកាព្យឃ្លោងយ៉ាងល្គងល្គាយ ដែលយើងអាចសង្ខេបបាននូវផ្ទៃរឿងនោះដូចតទៅ៖
ព្រះរាជាមួយអង្គ ព្រះនាមសុភមិត្រ មានអគ្គមហេសី ព្រះនាមនាង កេសនី ព្រមទាំងបុត្រពីរព្រះអង្គ គ្រងរាជ្យនៅនគរពារាណសី។ ថ្ងៃមួយព្រះអនុជព្រះអង្គ ព្រះនាមអសុភមិត្រ បានប៉ងប្រាថ្នា និង ធ្វើឃាតព្រះអង្គ ដើម្បីដណ្ដើមរាជសម្បត្ដិ។ លុះទ្រង់ជ្រាបរឿងនេះភ្នាម ព្រះបាទក្រុងសុភមិត្រក៏នាំមហេសី និង បុត្រទាំងគូភៀសព្រះអង្គចេញពីព្រះនិវេសន៍ ជៀសវាងកុំឲ្យមានកើតចលាចលក្នុងប្រទេស។ ទ្រង់យាងកាត់ព្រៃភ្នំក្រំថ្ម សោយតែផ្លែឈើដែលមានដុះនៅតាមដងព្រៃ។
ថ្ងៃមួយបានទៅដល់មាត់ស្ទឹងធំមួយ ព្រះអង្គទ្រង់ទុកបុត្រទាំងពីរនៅត្រើយខាងអាយ ហើយពមហេសីហែលឆ្លងទៅកាន់ត្រើយនាយ។ ជួនពេលនោះមានព្រានប្រមង់ប្ដី ប្រពន្ធចែវទូកមកឃើញកូនក្មេងទាំងពីរនៅត្រមែងត្រមាចដូចនោះ ក៏លើកដាក់លើទូកនាំយកទៅ។ អែព្រះរាជាកាលដែលហែលបានដល់ត្រើយម្ខាងហើយ ក៏ដាក់មហេសីនៅក្រោមដើមឈើមួយ ផ្ដែផ្ដាំឲ្យនាងនៅចាំ ហើយហែលត្រលប់មកយកបុត្រាទាំងគូវិញ។ គ្រាដែលហែលឆ្លងផុតមក មានសំពៅជំនួញមួយបើកក្ដោងមកដល់ ឃើញនាងមហេសីនៅតែមួយអង្គអែង គេក៏នាំគ្នាចាប់នាងដាក់សំពៅយកទៅ។ ចំណែកក្រុងសុភមិត្រ ហែលឆ្លងទៅដល់ត្រើយម្ខាងហើយ រកមើលកូនពុំឃើញ ក៏ដង្ហោយហៅពេញព្រៃព្រឹក្សា។
លុះអសង្ឃឹមហើយទើបហែលឆ្លងមករកហេសីវិញ។ មកខាងនេះក៏ទ្រង់មិនបានយល់មហេសីទៀត។ ព្រះអង្គវិតក្កក្រៃលែង ក៏យាងមួយអង្គឯងកាត់ព្រៃត្រោកព្រៃត្រាញ់ រហូតទៅដល់ទ្វារនគរមួយឈ្មោះនគររតក្កសីលា។ នគរនោះឥតមានមហាក្សត្រទេ ដូច្នេះសេវកាមាត្រទាំងឡាយ ក៏នាំគ្នារៀបក្បួនគជេន្ទ្រផ្សងរកអ្នកមានបុណ្យមកសោយរាជ្យ សម្បត្ដិ។ ក្បួនគជេន្ទ្រ បានទៅអញ្ជើញក្រុងសុភមិត្រ សុំឲ្យព្រះអង្គឡើងគ្រប់គ្រង់រាជ្យតក្កសីលា។
ថ្ងៃមួយនាយព្រានប្រមង់បាននាំកុមារពីររូបទៅថ្វាយព្រះអង្គ ធ្វើជាហាតលិក តែទ្រង់ពុំទាន់ស្គាល់ជារាជបុត្រនៅឡើយទេ ត្រាតែដល់ពេលមួយ នាយសំពៅនាំយកបណ្ណាការមកថ្វាយព្រះអង្គ ហើយព្រះអង្គទ្រង់ឃាត់ឲ្យនាយសំពៅនៅសំណេះសំណាលលេងសិន ដោយទ្រង់ចាត់ឲ្យមហាតលិកក្មេងៗ ទាំងពីរទៅនៅចាំសំពៅជំនួស។ គ្រានោះចៅកំលោះទាំងពីរបានសួរដេញដោលគ្នារកដើមដាន ពីរឿងមាតាមិតាខ្លួន។ ស្រាប់តែនាងកេសនី ដែលនៅពួនក្នុងបន្ទប់ក្បែរនោះ លឺសូរក៏ចេញមកឱបកូនសោកសោក នាំឲ្យពួកសំពៅផ្អើលឆោឡោ ចាប់អ្នកកំលោះទាំងពីរយកទៅថ្វាយក្សត្រ សុំឲ្យព្រះអង្គវិនិច្ឆ័យទោសក្មេងនេះ ព្រោះលបចាប់នាងស្រី។ ព្រះរាជាទ្រង់ធម៌ ទ្រង់ត្រាស់សួរចៅមហាតលិកទាំងពីរ ពីដើមចមមក ទើបទ្រង់់ជ្រាបថា ជារាជបុត្រ និង ជាមហេសីរបស់ព្រះអង្គ។ ទ្រង់ក៏បានជួបជុំមហេសី និង បុត្រនៅគ្រងរាជ្យជាសុខសាន្ដរហូតទៅ។
នៅក្នុងវគ្គនីមួយៗ ឧកញ៉ាកោសាធិបតី-កៅ ប្រឹតប្រៀបពាក្យពេចន៍ឲ្យបានសមរម្យ ហើយកុំឲ្យមានពាក្យជួនឥតប្រយោជន៍ផង។ ដូចនេះហើយ ទើបស្នាដៃនេះ បានសេចក្ដីសរសើរជាច្រើន ពីសំណាក់អ្នកសិក្សាទាំងឡាយ ហើយនៅក្នុងរឿងនេះ លោកបានរៀបធ្វើក្បួនកាព្យខ្មែរបុរាណលាយចំរុះជាមួយផង សំរាប់បង្ហាញអ្នកក្រោយៗ ឲ្យយល់ថារបៀបប្រើកាព្យខ្មែរយើងដូចម្ដេចខ្លះ។ ដើម្បីជាសេចក្ដីបញ្ជាក់ យើងស្រង់យកសេចក្ដីបន្ដិចក្នុងរឿងនោះ ត្រង់ដែលនាងកេសនីទួញយំរលឹកស្វាមី និង បុត្រ ក្នុងគ្រាដែលឈ្មួញសំពៅចាប់នាងយកទៅ។ អត្ថបទនេះមានដូចតទៅ៖
កាលនោះនាងទេវី អគ្គមហេសីរជធីតា នាងភិតញ័រអង្គា យល់អស់ពាណិជទាំងឡាយ។ នាងរែងសោយសោកា ទួញព្រះមហាក្សត្រពណ្ណរាយ ផ្សាខ្លោចឈឺសព្វសាយ រែងតានតឹងឱរារត្ឋ។ ទួញថាឱព្រះបង ប្អូនមករងទុក្ខពេកក្តាត់ ថាឱព្រះមហាក្សត្រ ស្ដេចរែងទ្រង់ព្រះមេត្ដា។ មិនដឹងជាប្អូនស្រី កើតទុក្ខថ្មីដល់ម៉្លេះណា មកនៅនឹងអស់ពា- ណិជភេត្រាយកប្អូនទៅ។ ឱម៉្លេះសមព្រះបង វិលមកផ្គងរកប្អូនពៅ ពុំឃើញរត់រកហៅ សព្វកណ្ដាលព្រៃព្រឹក្សា។ ឱអាសូរបុត្រពៅ ម៉្លេះយំបៅរកមាតា សង្រេងឈឺខ្លោចផ្សា ក្ស័យជីវ៉ាសូន្យបោះបង់។
អត្ថបទខាងលើនេះ ឧកញ៉ាកោសាធិបតី-កៅ ធ្វើជាបទព្រហ្មគីតិ ដើម្បីដំអូញសំដីដំណាងសេចក្ដីសោកសង្រេងរបស់នាងកេសនី។
ចំនួនអ្នកចូលទស្សនា