គតិលោក
ឬច្បាប់ទូន្មានខ្លួន ភាគ៨
រៀបរៀង ដោយ ឧកញ៉ាសុត្ដន្ដប្រីជា ឥន្ទ
ចម្លងតាមការផ្សាយរបស់ពុទ្ធសាសនបិណ្ឌត្យ
ព.ស ២៥៣៩
**********************************************
រឿងតាភោគ នឹង ក្មេងវត្ដ
មានតាចាស់ម្នាក់ឈ្មោះតាភោគ តានោះតាំងលំនៅ ៗខាងវត្ដលោក គាត់ជាអ្នកឧស្សាហ៍ដាំដំណាំចិញ្ចឹមជិវិត អាស្រ័យដោយផលាផលនៃដំណាំនោះអែង តែគាត់ជាមនុស្សកំណាញ់ ពួកកូនក្មេងវត្ដនោះតែងចូលទៅបេះបោចដំណាំគាត់តែរឿយៗ។ ថ្ងៃមួយ តាភោគខឹងនឹងកូនក្មេងវត្ដពេកណាស់ ទើបទៅពិតទូលលោកចៅអធិការ អោយលោកជេរវាយហាមកូនសិស្ស លោកចៅអធិការក៏ទទួលពាក្យថា ចំរើនពរពេលនេះក្មេងវាមិននៅជុំគ្នា អាខ្លះវាទៅផ្ទះ អាខ្លះវាទៅតាមអ្នកយើងសូត្រមន្ដ បើដូច្នេះចាំវាមកជុំកាលណា អាចក្ដីនឹងជេរវាយហាមវាអោយ អើ ញោមអើយ ធ្វើម្ដេចអាកូនក្មេងនេះ អាចក្ដីបានហាមប្រាមដែរ វាកោតខ្លាចតែនៅមុខដល់កំបាំងមុខទៅវានាំគ្នាទៅប្រព្រឹត្ដផ្លូវពាលដដែល។ តាភោគបានលឺ ចៅអធិការទទួលពាក្យខ្លួនថា នឹងជេរវាយកូនសិស្សអោយដូច្នោះក៏សប្បាយចិត្ដបាត់ក្ដីទោសោ ទើបរីករាយនិយាយអំពីការអែទៀតៗ។ អែលោកចៅអធិការក៏នាំនិយាយពីហេតុនេះ ហេតុនោះតំរូវចិត្ដតាភោគ តាភោគក៏តាំងផឹកទឹកតែ និយាយលេងជាមួយនឹងលោកចៅអធិការនោះជាយូរលង់។ អែកូនក្មេងវត្ដកាលដល់ពោលវាមកជុំគ្នា បានឃើញតាភោគ មកទូលលោកអោយជេរវាយដូច្នោះក៏ជុំនុំគ្នាថា ពួកយើងទៅបេះផ្លែភ្ញៀវតាភោគពីព្រឹកមិញ អីលូវគាត់មកពិតលោកគ្រូ អោយវាយពួកយើងហើយ លោកគ្រូថាចាំពួកយើងមកជុំគ្នាកាលណា លោកនឹងវាយអោយគាត់ប្រាកដហើយ អើវ៉ីយ កនយើង អីលូវតាភោគគាត់ជាប់ដៃនិយាយប្រាជ្ញព្រោក នឹងលោកគ្រូយើង ផ្ទះគាត់ស្ងាត់គ្មាននរណានៅទេ បើដូច្នេះកនយើង គួរទៅបេះផ្លែឈើគាត់ស៊ីអោយឆ្អែតទាំងអស់គ្នាសិន គង់តែយើងត្រូវរំពាត់ដដែលទេ យើងបេះមុន ក៏ដូចជាបេះក្រោយដែរ ពួកក្មេងនិយាយប្រឹក្សាយល់ព្រមគ្នាហើយ ទើបនាំគ្នាហែករបង កន្លងចូលទៅដល់ដើមភ្ញៀវហើយឡើងបេះស៊ីខ្លះ បេះស្ពាយទៅវត្ដខ្លះ ខ្លះថ្ពក់ ខ្លះការ ខ្លះអង្រួនអោយគ្នាវារើសវេច រើសស៊ីតាមចិត្ដទីទៃៗ លុះល្ងាចទើបវានាំគ្នាទៅ វត្ដ។អែតាភោគ លុះដល់ពេលល្ងាចហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលាលោកចៅអធិការវិលទៅគេហដ្ឋាន បានឃើញសំបកភ្ញៀវសំបក ដូង និងផ្លែចាស់ខ្ចីជ្រុះខ្ជាំនៅខាងផ្ទះខ្លួនដូច្នោះ ក៏រឹងរិតតែខឹងស្ដាយរបស់ខ្លួនក្រៃពេក កើតក្ដីក្ដៅក្រហាយចិត្ដត្បិតខ្លួន នៅនិយាយលេងហួសការ គ្មាននរណានៅរក្សាផ្ទះរក្សាដំណាំជួសខ្លួន ជាទីអោកាសអោយអាក្មេងវត្ដវាមកបេះបោចបុក បែនលើសលែងកាលជាន់មុនៗ នឹងទៅពិតលោកអោយជេរវាយម្ដងទៀតក៏ផុតកាល គឺកាលមុនបានទៅពិតដល់លោក ហើយ លោកនៅមិនទាន់បានជេរវាយប្រដៅអោយអែងផង តាភោគគិតរកផ្លូវ ធ្វើក្មេងពុំបាន ក៏រឹងរំខានក្ដៅចិត្ដក្រៃពេកហោង។
រឿងនេះបានគតិដល់បុគ្គលអ្នកនិយាយច្រើន ភ្លើនចិត្ដមិនគិតទៅក្នុងការប្រយោជន៍របស់ខ្លួន ចុះក្នុងក្បួនពាក្យលោកថា កោកៗ សឹកតែមាត់ត្រដោក ឆ្អែតអែពោះក្របី ពោះគោអែនោះ។ តាអើយតាភោគ និយាយប្រាជ្ញព្រោក នឹងលោកជង្រ្គាជ មិនឈប់បង្អង់ ពីត្រង់ដល់ល្ងាច អាក្មេងឡើងរាជ ពង្រេចដំនាំ។ លុះល្ងាចទៅផ្ទះ ស្រាប់ឃើញរង្គះ ផ្កាផ្លែជ្រុះខ្ជាំ កើតក្ដៅក្រហាយ សោកស្ដាយដំនាំ នេះគឺផលកម្ម និយាយមិនក្រោក។ ចប់តំរានិយាយច្រើនចំរើនចោរ ជាគតិទី៤២
រឿងចៅខ្ញុំគេសំលាប់មាន់រងាវ
មានចៅម្នាក់នៅជាខ្ញុំគេ នាយប្រើអោយធ្វើការបំរើនៅក្នុងផ្ទះជាប្រក្រតី អែនាយនោះមានចិញ្ចឹមមាន់ចែឈ្មោលមួយ សំរាប់រងាវយាមរាល់ៗថ្ងៃ តែដល់ពេលមាន់នោះរងាវឡើងកាលណាហើយ គេតែងដាស់ចៅនោះប្រើអោយធ្វើការទាំងឡាយ មានរែកទឹកស្រោចដំណាំជាដើម។
អែចៅនោះបានក្ដីលំបាកដោយការងារនាយមានកំនត់មាន់រងាវពេលក្រោកចាកនិទ្រា ទោះខ្លួនងុយងោកចង់ដេកវិញយ៉ាងណាៗ ក៏ពុំបាន ចៅនោះមានក្ដីរំខានទើបមកគិតថា អញខានដេកខានពួនសព្វថ្ងៃនេះ ពីព្រោះតែមាន់យាមនេះអែង បានជានាយដាស់អោយក្រោកទៅធ្វើការ ខានដេកក្នុងវេលានិទ្រាស្រួល បើនឹងទុកមាន់យាមអោយវារងាវយ៉ាងនេះតទៅ អញឃើញជាពិបាកណាស់ ព្រោះនាយគាត់ប្រើក្នុងកាលមាន់នេះវារងាវ បើដូច្នេះមានតែអញចាប់មាន់យកទៅសំលាប់ចោលអោយបាត់ កុំអោយនាយគាត់អាងមាន់យាមនេះជាសញ្ញា ទើបការអញបានស្រាលបានដេកលក់សុខសប្បាយទៅហោង គិតហើយចៅនោះលួចចាប់មាន់យាមនោះបាន ហើយយកទៅកំពង់ទឹក តាំងបោកប្រហារមាន់នោះស្លាប់ ហើយបោះចោលសាកសពមាន់នោះទៅក្នុងស្ទឹង បិទការណ៍នោះមិនអោយនាយដឹងលឺឡើយ ហើយរែកទឹកវិលមកផ្ទះវិញហោង។
អែនាយនោះ កាលពីដើមបានមាន់យាមជាកំនត់ នឹងដាស់ខ្ញុំអោយទៅធ្វើការផ្សេងៗ ចាប់ដើមពីថ្ងៃអិតមាន់យាមនោះមក គាត់ចង់ដាស់ចៅខ្ញុំអោយក្រោកទៅធ្វើការក្នុងវេលាណាៗក៏បាន ស្រេចនឹងគាត់ត្រូវការវេលាណា ក៏ដាស់ប្រើក្នុងវេលានោះទៅ អិតពេលដូចកាលមុនៗនោះឡើយ។
អែចៅនោះលុះត្រូវនាយប្រើអិតពេល កើតក្ដីពិបាកលើសមុនទៅទៀត ក៏មកគិតស្ដាយមាន់យាមនោះវិញថា កាលពីដើមគេប្រើដោយពេលមាន់រងាវ គឺតែដល់ពេលមាន់រងាវរួចហើយ នាយគាត់ដាស់អែងអោយក្រោកទៅធ្វើការ អែងគិតថា កំពុងដេកលក់ស្រួល ដល់អាមាន់រងាវ នាយដាស់អែងអោយទៅប្រកបការ ឃើញថាទោសខានដេកនោះ កើតអំពីមាន់ប្រាកដ ហេតុនោះបានជាអែងចាប់វាយកទៅប្រហារបង់ នឹកថានឹងបានសេចក្ដីសុខសប្បាយខ្លះ ដល់អីលូវអិតពីមាន់យាមទៅ នាយរឹងរិតតែប្រើអែងលើសប្រមាណ គឺពុំមានពេលវេលាឡើយ គាត់ចង់ប្រើវេលាណា ក៏ប្រើទៅតាមចិត្ដជាម្ដង អោអញអើយដែលអញវាយមាន់ចោលនោះ ខុសប្រាកដទៅហើយ បើទុកមាន់នៅគ្រាន់បើជាងនេះ ព្រោះគេប្រើមាន់ពេលមានកាលវេលាខ្លះ ចៅនោះគិតឃើញដូច្នោះ ក៏កើតក្ដីក្ដៅក្រហាយពុំសប្បាយហោង។
រឿងនេះបានជាគតិដល់បុគ្គលអ្នកផ្លាស់កន្លែងស្វែងរកក្ដីសុខ ដល់បានទុក្ខក៏ក្ដៅក្រហាយសោកស្ដាយកន្លែងចាស់វិញ។ កើតមកជាទាសាទាសីគេហើយ នឹងគិតថានាយគេប្រើអញឆ្នាំនេះពិបាកគឺតឹងណាស់ ដល់ឆ្នាំមុខៗ យ៉ាងជាធូរជាងនេះទេដឹង ការគិតគ្នេរយ៉ាងនោះមិនត្រូវទេ វិស័យខ្លួនជាខ្ញុំគេហើយ នឹងស្វែងរកក្ដីទំនេរ ក្ដីសុខអែណាមាន គួរគិតទៅចុះ។
ខ្ញុំអើយខ្ញុំគេ | គិតរកទំនេរ | គ្មានទេណាបា |
តែផ្លាស់កន្លែង | រកស្វែងសុខា | ក្រែងដូចតំរា |
ចៅវាយមាន់យាម។ | ||
មួយហត្ថជាន់ មុន | ជាន់ក្រោយទ្វេគុណ | លើសមុនដប់ព្យាម |
ដៃអើយកុំកែ | គង់ផ្លែរាល់ម្រាម | ធ្វើនេះរួចភ្លាម |
ធ្វើនោះតទៅ។ |
មួយទៀតអ្នកខ្លះបានកន្លែងកំនាចហើយ គិតផ្លាស់កន្លែងអោយធូរជាងមុនវិញ ជួនទៅប្រទះលើកន្លែងកាឡកណ្ណីកំនាចលើសមុនក៏មាន ដូចមាននិទានរឿង
ស្រីម្នាក់មានប្ដីជក់អាភៀន
មាននារីម្នាក់ ជាធីតាអ្នកមានត្រកូល នាងនោះបានប្ដីអ្នកត្រកូលស្មើគ្នា តែចៅប្ដីនោះជក់អាភៀនញៀនពេញកំលាំង តាំងតែពីបានគ្នាមក ចៅប្ដីបំផ្លាញទ្រព្យសម្បត្ដិអស់ជាច្រើន ដោយលួចទិញអាភៀនជក់។ នាងភរិយាបានក្ដីទុក្ខរំខានខ្លាំង ក៏គិតថាស្វាមីអញនេះបំផ្លាញទ្រព្យសម្បត្ដិវិនាសអស់ជាម្ដង នឹងគិតអោយប្ដីលែងជក់អាភៀន ក៏គិតសំរេចទៅបាន បើដូច្នេះគួរនិយាយនឹងគាត់អោយផឹកសុរាវិញចុះ ព្រោះសុរាថោកជាងអាភៀន បើគាត់ជាប់សុរាហើយឃើញជាណាយអាភៀននោះមិនខានឡើយ។
នាងនោះគិតដូច្នោះហើយ បានអោកាសក៏និយាយលួងលោមប្ដីនោះថា អ្នកអើយសូមមេត្ដាកូនប្រពន្ធម្ដងចុះ បើអ្នកកាន់ល្បែងអាភៀនយ៉ាងនេះហើយ កូនប្រពន្ធនឹងធន់រកប្រាក់កាសចិញ្ចឹមគ្នាពុំបានទេ ព្រោះអាភៀនសព្វថ្ងៃនេះថ្លៃពេកណាស់ មិនឈ្នះនឹងរកប្រាក់ទិញអោយជក់ទេ។ បើដូច្នេះ ចូរអ្នកផឹកសុរាកែខ្លួនវិញចុះ ព្រោះសុរាថោកជាងអាភៀន គ្រាន់តែ ២-៣ លុយទៅក៏ផឹកឆ្អែតបានវាល់ល្ងាចទៅហើយ។
អែប្ដីលឺប្រពន្ធថាដូច្នោះក៏ព្រមតាម ទើបអោយប្រពន្ធទិញសុរាមកអោយផឹក ដើម្បីបន្ធូរផ្លូវអាភៀននោះ។ អែនាងប្រពន្ធតែងទៅលក់បន្លែផ្លែឈើនៅផ្សារ និមិត្ដតែអស់កាលណាក៏ទិញសុរាដាក់ដបយកមកផ្ញើចៅប្ដីរាស់ៗថ្ងៃរៀងទៅ។ អែប្ដីបានផឹកសុរាជាប់ហើយ ក៏តាំងទ្វេឡើងដល់ថ្លៃ១កាក់ទើបឆ្អែត នាងប្រពន្ធក៏ចេះតែស៊ូរកអោយផឹកបានរាល់ថ្ងៃ។ ចៅប្ដីកើតជាអ្នកប្រមឹក ផឹកតែអែងមិនសប្បាយ ទើបត្រាច់ទៅគប់អ្នកប្រមឹកអែទៀត យកគ្នាជាភឿនផឹក ដើរផឹកស៊ីតាមតៀមចិនតាមរានផ្សារ តែស្រវឹងកាលណា មកផ្ទះបង្កហេតុឈ្លោះប្រកែកបញ្ចោរប្រពន្ធ ជួនកាលស្រវឹងខឹងវាយចាន វាយឆ្នាំង បោកប្រាសតុថាស ដាល់តប់កូនប្រពន្ធក៏មាន ជួនណាជេរគេអែងដែលមិនមែនជាញាតិ កើតវិវាទឈ្លោះប្រកែកបែកកើតជាក្ដីត្រូវពិន័យបង់ប្រាក់ ដោយចាញ់ក្ដីគេក៏មាន ជួនណាទៅស្រវឹងតាមធ្លា អួតអាងក្អេងក្អាងដាក់ចៅនាទី ចៅនាទីអត់មិនបាន ក៏វាយដំធាក់ច្រានចាប់យកខ្លួនទៅដាក់គុក កើតបង់ប្រាក់លោះខ្លួនក៏មាន។
ក្ដីអាក្រក់នៃចៅប្រមឹកនោះ លឺប្រាកដសុះសាយទួទៅ អែនាងប្រពន្ធធន់ពុំបាននឹងក្ដីរំខានចៅប្ដីធ្វើទុក្ខច្រើនប្រការណាស់ ទើបមកគិតថា កាលជក់អាភៀននោះ គឺបង់តែប្រាក់ថ្លៃទិញអាភៀនចំណែកមួយ តែជក់ឆ្អែតហើយមកផ្ទះជួយចាប់កូនចាប់ចៅ រឺជួយធ្វើការអែទៀតៗបានខ្លះ ដូចជាគ្រាន់បើជាងផឹកសុរា អែសុរានេះចាប់ដើមពីចេះផឹកមកពុំបានការអ្វីមួយយ៉ាងសោះ ចេះតែជេរវាយកូនប្រពន្ធ បោកប្រាស់ចោលចានចោលឆ្នាំង បំផ្លាញទ្រព្យសម្បត្ដិខូចជាច្រើន។ អោអញអើយ គិតខុសទៅហើយ ពីដើមគិតថា អាភៀនហើយ ជាវត្ថុកំនាចកាចខ្លាំងក្លា គិតយកសុរាមកបន្ទោអោយអន់ អីលូវវាមិនគ្រាន់ ត្រលប់អាអន់ទ្វេឡើងជាអែកប្លែកលើសអាភៀននោះទៅទៀត មែនពិត រីអែអាភៀនសុរានិងល្បែង ភ្នាល់គ្នា ទាំងឡាយនោះ តែកើតមកមានកំលាំងក្លានហានហើយ ក៏ដូចគ្នាទាំងអស់ នឹងទៅនិន្ទា រឺ សរសើរថាអាភៀនជារបស់គ្រាន់បើជាងសុរា រឺ ថាសុរាគ្រាន់បើជាងអាភៀន រឺថាអំពើល្បែងបៀរប៉ោ គ្រាន់បើជាងសុរា ជាងអាភៀនវិញយ៉ាងនេះពុំបាន ព្រោះរបស់ទាំងបីនោះមានកំលាំងផ្សាយទៅដូចគ្នា តែមាននៅលើសំបុកណាហើយ ក៏អាចធ្វើសំបុកនោះអោយវិនាស បាននូវក្ដីក្ដៅក្រហាយហោង។ មួយទៀតជំនុំរបស់ ៣យ៉ាងនេះ របស់អែណាមួយមាននៅលើសំបុកណាហើយ សំបុកនោះសឹងស្រែកសឹងពោលថា ធ្ងន់ណាស់ ពិបាកណាស់លើសរបស់អែទៀតៗ អែរបស់អែទៀតៗនោះដូចជាគ្រាន់បើជាងរបស់នេះ។
ពាក្យពោលយ៉ាងនេះ មានអុបមាដូចបុគ្គលអ្នកកើតរោគធ្ងន់ កាលណាឈឺខ្លាំងក៏តាំងស្រែកថ្ងូរថា រោគឈឺក្បាលនេះឈឺ លើសអវយវៈអែទៀតៗ បើទៅឈឺដៃ រឺ ឈឺជើង រឺ ក៏ពោះវិញ នៅដូចជាគ្រាន់បើជាងឈឺក្បាលនោះ។ ដល់មានរោគចុកពោះយ៉ាងខ្លាំងឡើង ក៏ស្រែកថ្ងូរពោលថា រោគឈឺពោះនេះ ឈឺលើសទីអែទៀតៗ ដល់ឈឺធ្មេញយ៉ាង ខ្លាំង រឺកើតកំនួចពិសនៅម្រាមដៃយ៉ាងខ្លាំង ក៏បំរះននៀលស្រែកថ្ងូរពោលថា ឈឺលើសអវយវៈអែទៀតៗ ពាក្យអ្នកឈឺ ពោលយ៉ាងនេះ តែរោគយ៉ាងមធ្យមៗ បើដល់រោគយ៉ាងខ្លាំងយ៉ាងសហ័សនោះហើយ មិនថាឈឺនៅអវយវៈណាទេ សឹងបានក្ដីទុក្ខវេទនាដូចគ្នាទាំងអស់ ស្រួលតែមិនឈឺនោះអែងទើបសុខ ទើបសប្បាយបាន មានអុបមេយ្យដូចសំបុកណា ដែលគេមិនមានរោគអាភៀន រោគសុរា រោគល្បែងបៀរប៉ោជាដើមនោះអែង ទើបសុខ ទើបសប្បាយបានហោង អ្នកមានបញ្ញាគួរចូលចិត្ដចុះ។
ចប់តំរាកន្លែងកំនាចចាស់ គិតផ្លាស់កន្លែងកំនាចថ្មីជាគតិទី៤៣។