ដំណើរទៅកាន់វាលមរណ
ការផ្សាយរបស់មណ្ឌលវប្បធម៌ខ្មែរនៅស្វីស
ដោយ កែវ ឈុន
****************************************
ការជម្លៀស ប្រជាជន លើកទី2 (ក)
វិទ្យុអាស៊ីសេរី 20070711 ដោយ ឡេង ម៉ាលី
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី1.មេសា 2023.ម៉ោង 8:15
ក្រោយពេលដែល ពួកកុម្មុយនីស្ត ខែ្មរក្រហម ដឹកនាំដោយ ប៉ុល ពត បានទទួលជ័យជម្នះ លើរបបសាធារណរដ្ឋខែ្មរ របស់លោកសេនាប្រមុខ លន់ នល់ នៅថៃ្ងទី 17 មេសា ឆ្នាំ 1975 ភ្លាម ពួកគេបានជម្លៀស ប្រជាជនជាទ្រង់ទ្រាយធំ លើកទីមួយ ចេញពីទីក្រុងទាំងអស់ របស់ប្រទេសកម្ពុជា ឲ្យទៅរស់នៅ និង ធ្វើការងារកសិកម្ម ជាទម្ងន់នៅតាមជនបទ និង ព្រៃភ្នំ ដែលសំបូរដោយ ជំងឺគ្រុនចាញ់ ហើយបណ្តាលឲ្យប្រជាជនខែ្មរ រាប់សែននាក់ ស្លាប់បាត់បងជីវិត ការជម្លៀសប្រជាជន ចេញពីទីក្រុង មិនមែនជាការចៃដន្យ ដូចពួកខែ្មរក្រហម បានប្រកាសប្រាប់ ប្រជាជន កាលពីថៃ្ង 17 មេសា ឆ្នាំ 1975 ថា ការជម្លៀសប្រជាជន ពីព្រោះទីក្រុង នឹង ត្រូវពួកអាមេរិក ទម្លាក់គ្រាប់បែកនោះទេ។ តាមពិត ការជម្លៀសប្រជាជន គឺជាគោលនយោបាយ ជាក់លាក់ របស់ពួកកុម្មុយនីស្ត ខែ្មរក្រហម ដូចដែលគេ ធ្លាប់ធ្វើតាំងពីក្នុងអំឡុងពេលតស៊ូមកម៉េ្លះ ជាក់សែ្តង គឺគេតែងជម្លៀស ឬ កៀរប្រជាជន ឲ្យទៅរស់នៅ ក្នុងតំបន់ ដែលគេកាន់កាប់ ឬហៅថាតំបន់រំដោះ ដូចជាខេត្តរតនគិរី នៅចុងទសវត្សរ៍ ឆ្នាំ 1960 ហើយ ខេត្តក្រចេះ កំពង់ចាម ស្រុកឧដុង្គ ខេត្តកណ្តាល នៅដើមទសវត្សរ៍ ឆ្នាំ 1970។
តាមមតិខ្លះ បានឲ្យដឹងថា ការដែលពួកកុម្មុយនីស្ត ខែ្មរក្រហម ជម្លៀសប្រជាជន ចេញពីទីក្រុង នៅថៃ្ង 17 មេសានោះ គឺដើម្បីឲ្យពួកគេ ងាយស្រួលគ្រប់គ្រងប្រជាជន និង បោសសម្អាត សត្រូវ ដែលនៅលាក់ខ្លួន។
អ្នកស្រី វ៉ែន រ៉ា អតីតយុទ្ធនារីពេទ្យ នៅភូមិភាគនិរតី ធ្លាប់បាននិយាយ ឲ្យដឹងដូចេ្នះថា មែន 17 មេសា ឆ្នាំ 75 ខែ្មរក្រហម ធ្វើខុស នូវ ការដេញ ប្រជាពលរដ្ឋ ឲ្យចេញពីផ្ទះ ប៉ុនែ្ត បើកាលណាមិនដេញ មិនឲ្យគាត់ចេញ មិនដឹងថា នរណាជាខ្មាំង នរណាជាអ្នកតស៊ូពិតប្រាកដ គឺថាពេលហ្នឹង វាច្របូកច្របល់ អ៊ីចឹង ពេលហ្នឹង បើថា មិនជម្លៀសចេញ មិនដឹងថា នរណាជា ដឺ,បេ អាមេរិកាំងទេ។
យោងតាមឯកសារ របស់មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា បានដកស្រង់សម្តី ប៉ុល ពត ក្នុងពេលធ្វើទស្សនកិច្ចនៅចិន ក្នុងឆ្នាំ 1977 ថា "ការជម្លៀសប្រជាជន គឺដើម្បីបំបែក អង្គការចារកិច្ច របស់ខ្មាំង"។ ទំនងជាផែ្នកមួយ នៃ ហេតុផលនេះហើយ ទើបមានការជម្លៀស ប្រជាជនជារឿយៗ នៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ចំណែកឯ អៀង សារី ឧបនាយករដ្ឋមន្រ្តី ទទួលបន្ទុក កិច្ចការបរទេស នៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ក្រោយមក បានលើកហេតុផល សម្រាប់ការជម្លៀសប្រជាជននោះថា "ដោយសារតែខ្វះមធ្យោបាយ ដឹកជញ្ជូនស្បៀងចូលមកទីក្រុង"។
ការជម្លៀសប្រជាជន នៅថៃ្ង 17 មេសា ឆ្នាំ 1975 គឺជាការជម្លៀស នៅក្នុងដំណាក់កាល បដិវត្តន៍មួយ ដែលត្រូវផ្លាស់ប្តូរវណ្ណប្រជាជន ទាំងអស់ ឲ្យទៅជាវណ្ណកសិករ កម្មករ តែមួយ ដោយឲ្យប្រជាជន ទៅធ្វើការងារកសិកម្ម ទាំងអស់គ្នា ក្រោមទ្រឹស្តី ស្មើភាពគ្នា គ្មានអ្នកមាន គ្មានអ្នកក្រ គ្មានផ្សារ គ្មានការចាយលុយ គ្មានសាលារៀន គ្មានផ្ទះវីឡា គ្មានឡាន គ្មានគឿ្រងសង្ហារិម ឬ របស់របរ ប្រើប្រាស់ ទំនើបៗ ដូចសម័យ មុនបដិវត្តន៍ឡើយ ពីព្រោះ ពួកកុម្មុយនីស្ត ខែ្មរក្រហម បានចាត់ទុក របស់អស់ទាំងនោះថា ជាសម្ភារប្រើប្រាស់ របស់ពួកវណ្ណសក្តិភូមិ នាយទុន និង ជាពិសេស ពួកចក្រពត្តិអាមេរិក ដែលពង្វក់ស្មារតី ប្រជាជនកម្ពុជា ឲ្យឃ្លាតចាកឆ្ងាយ ពីលក្ខណដើមរបស់ខែ្មរ។
បើយោងតាមការវិភាគ របស់លោក ហ្រ្វង់ស្វ័រ ប៉ុងសូដ៍ អ្នកនិពន្ធសៀវភៅ "កម្ពុជាឆ្នាំសូន្យ" បានឲ្យដឹងថា ការដែលពួកកុម្មុយនីស្ត ខែ្មរក្រហមជម្លៀសប្រជាជន ជាទ្រង់ទ្រាយធំ លើកទីមួយ នៅថៃ្ងទី 17 មេសា ឆ្នាំ 1975 ឲ្យទៅរស់នៅ ធ្វើស្រែចំការ ឯកជនបទ និង ព្រៃភ្នំ ចុងកាត់មាត់ញកនោះ គឺជាគំនិតរបស់ពួកគេ ចង់អូសទាញខែ្មរ ឲ្យត្រឡប់ទៅរក លក្ខណខែ្មរ នាសម័យដើមវិញ។
លោក ហ្រ្វង់ស្វ័រ ប៉ុងសូដ៍ មានប្រសាសន៍ថា កុំនិយាយថាគេជាមនុស្សឃោរឃៅ មនុស្សអាក្រក់ គេចង់ឲ្យខែ្មរ ទៅជាខែ្មរវិញតាមយោបល់ខ្ញុំ។ គេចង់បង្កើតសង្គមមុនអង្គរទៅទៀត។ គេជម្លៀសប្រជាជន ពីភ្នំពេញទៅនៅក្នុងព្រៃ មិនមែនជាការសងសឹក មកពីមនោគមន៍វិជ្ជា របស់ខែ្មរក្រហម គេមិនចង់ឲ្យប្រជាជនកម្ពុជា ដែលនៅទីក្រុង ប្រជាជនទាំងនោះ ខូចសតិអារម្មណ៍ ដោយភាពសំបូរបែប ដោយសារនៅទីក្រុង មានចិន មានវៀតណាម អត់សូវមានខែ្មរប៉ុន្មានទេ ហើយខែ្មរនៅទីនោះ ខូចសតិអារម្មណ៍ ដោយសារ កុមប្រាឌ័រ Comprador គឺគេមានលុយ គេពុករលួយ ដូចេ្នះ ត្រូវត្រឡប់ទៅព្រៃ ទៅឆ្ការព្រៃ សង់ផ្ទះ ភ្ជួររាស់ដាំស្រូវ គេត្រឡប់ទៅជា ជនជាតិខែ្មរ សុទ្ធសាធ នេះជាមនោគមន៍វិជ្ជារបស់គេ។
ពីរឆ្នាំក្រោយមក គឺនៅឆ្នាំ 1978 របបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ បានជម្លៀស ប្រជាជន ជាទ្រង់ទ្រាយធំ ម្តងទៀត ជាលើកទីពីរ បន្ទាប់ពីព្រឹត្តិការណ៍ បោសសម្អាតខ្មាំង របស់អង្គការនៅទូទាំងប្រទេស ជាពិសេស ការបោសសម្អាត ការបះបោររបស់កងទ័ព និង ប្រជាជននៅភូមិភាគបូព៌ា ក្រោមការក្តោបក្តាប់របស់ សោ ភឹម ដែលជាប្រធាន ភូមិភាគនោះ គាប់ជួន នឹង ការប៉ះប្រយុទ្ធគ្នាខ្លះៗ ជាមួយវៀតណាម រួចមកប្រជាជន នៅភូមិភាគបូព៌ា ដែលមានព្រំប្រទល់ជាប់ នឹង ប្រទេសវៀតណាម មួយចំនួន ត្រួវពួកកុម្មុយនីស្ត ខែ្មរក្រហម ជម្លៀសឲ្យទៅនៅខេត្តកំពង់ចាម ត្រើយខាងលិច ទនេ្លមេគង្គ ក៏ប៉ុនែ្តប្រជាជន ភាគច្រើនបំផុត ជាពិសេស ប្រជាជននៅខេត្តព្រៃវែង និង ស្វាយរៀង ត្រួវពួកកុម្មុយនីស្តខែ្មរក្រហម ជម្លៀសឲ្យទៅនៅ ភូមិភាគពាយ័ព្យ ក្នុងទឹកដីខេត្តពោធិសាត់ និង បាត់ដំបង។
អ្នកស្រី ហែម រដ្ឋា ដែលបានជម្លៀស ពីខេត្តស្វាយរៀងទៅដល់ ខេត្តពោធិ៍សាត់ និង បាត់ដំបងដែរនោះ បាននិយាយឲ្យដឹងដូចេ្នះ កាលជំនាន់ ប៉ុល ពត នៅស្វាយរៀងទេ ហើយផ្លាស់បណ្តើរៗ មកពីខាងកើត ហើយអាហ្នឹង គេចេះតែដេញ ឧបមាថា យួន មកដល់វាលឯកើត អ៊ីចឹងយើងគេឲ្យទៅឯនាយបន្តិចទៅ យួនមកដល់ត្រង់ហ្នឹង យើងគេដេញឲ្យទៅនាយបន្តិចទៀតទៅ គេចេះតែបន្តៗ ទៅ ទៅរហូតទាល់តែ ដល់ពោធិ៍សាត់ ទៅនៅពោធិ៍សាត់។
អ្នកស្រី ចាន់ ទូច អាយុ 66 ឆ្នាំ នៅស្រុករំដួល ខេត្តស្វាយរៀង ដែលបានជម្លៀសទៅដល់ខេត្តបាត់ដំបង បានរំលឹកឡើងវិញ អំពីរឿងរ៉ាវរន្ធត់តក់ស្លុតជាច្រើន ដែលអ្នកស្រី ក៏ដូចជាប្រជាជនដទៃទៀត បានជួបប្រទះ នៅពេលជម្លៀសទៅដល់ទីនោះ។ អ្នកស្រី ចាន់ ទូច បានឲ្យដឹងថា ទៅដល់រឺស្សីក្រាំង កនែ្លងលត់ដំ កនែ្លងវ៉ៃ បានអស់កូនអស់ចៅ។ មួយគ្រួសារ ទៅគ្នា 9នាក់ ដល់ពេលមកវិញ បានតែពីរនាក់ កូនប្រុសមួយ រត់ចូលព្រៃ បាន 3 មកដល់ស្រុកវិញ។ ស្លាប់ទាំងអស់ ខ្លះផុតពូជ បើឪកេ្មកគ្រួសារហ្នឹង អស់រលីង ហើយបងប្អូនហ្នឹង អស់រលីង ហើយ ដែលមកវិញ បានគ្នាតែ បួននាក់ទេ សុទ្ធតែមេម៉ាយៗ កូនៗគ្មានទេ គេយកទៅ វ៉ៃចោលអស់ហើយ ខ្ញុំបាននៅរស់កូនពីរនាក់ នៅពីរ អាមួយវារត់ចូលព្រៃ ប្រុស រត់ 3-4នាក់ គ្នាវាហ្នឹង វាដឹងថា គេសម្លាប់ វារត់ នៅរោងបាយហ្នឹង កូនអាបង វារត់ចោលប្រពន្ធកូន វាអត់រួច អ៊ីចឹងវានៅទៅ រត់បានគ្នា 5នាក់ រត់មករួច កូនបងគេសម្លាប់ មានចៅអាយុបីឆ្នាំហើយ គេសម្លាប់ទាំងឪ ទាំងកូន ងាប់ទាំងប្អូនពីរទៀត ងាប់ទាំងវា ទាំងប្តី ទាំងប្រពន្ធ ទាំងកូនទៀត ។ ទៅឯហ្នឹង មិនសូវមានស្លាប់ ដោយសារអត់បាយទេ គឺស្លាប់ នឹង គេវ៉ៃតែម្តង គេយកទៅវ៉ៃចោល។ ចងមួយខែ្សទៅអ៊ីចឹង វាបណ្តើរ យកទៅវ៉ៃចោលទៅ ល្ងាចក៏មាន យប់ក៏មានដែរ ជួនកាលអី ថៃ្ងអ៊ីចឹង ស្លាប់អស់ គ្រាន់តែគ្រួសារ កូន ហើយនិង ចៅខ្ញុំហ្នឹង ហើយ និង ប្តីខ្ញុំហ្នឹង វា 7នាក់ ហ្នឹងគ្រាន់មុខស្លាប់ ទៅទីនោះ រឿងបងប្អូន យើងកុំនិយាយ ស្លាប់អស់ផុតៗពូជ ស្លាប់អស់ តែម្តុំខ្ញុំទេ គេហៅ ឡអូរគៀ្រតៗ នៅរឺស្សីក្រាំងនោះ។
សាក្សីខ្លះបាននិយាយ ឲ្យដឹងថា ការសម្លាប់នោះ ដោយសារតែគេចោទ អ្នកទាំងនោះថា ជាអ្នកចូលដៃ ចូលជើងជាមួយវៀតណាម ឬ ក៏ដាក់ឈ្មោះអ្នកទាំងនោះថា ជាពួក "ក្បាលយួន ខ្លួនខែ្មរ"។ លោក ដួង សំអាត ជាអ្នកស្រុកក្រវាញខេត្តពោធិ៍សាត់ និយាយថា លោកបានឃើញ ផ្ទាល់ភែ្នក នៅពេលដែលពួកខែ្មរក្រហម សម្លាប់អ្នកស្វាយរៀង កាលដែលគេសម្លាប់ ក្រុមអ្នកស្វាយរៀងខ្លាំង នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ពាក់កណ្តាល 78 ដែលគេ សម្លាប់ខ្លាំងនោះ គឺវៀតណាម ចង់ចូលមកហើយ កាលនោះ គេសម្លាប់ ខ្លាំងមែនទែន អ្នកស្វាយរៀង គេថា អ្នកស្វាយរៀង គឺសុទ្ធតែពួក ចូលជាមួយ យួន ដែល លឺហ្នឹង ខ្ញុំលឺគេថាទេ គេថាជាកម្លាំងរបស់យួន គេថាអ៊ីចឹង។ លឺគេនិយាយថា ក្បាលយួនខ្លួនខែ្មរ សូម្បីតែខ្ញុំហ្នឹង ជម្រះតែពោត ដាច់មួយហ្នឹង គេថា អាហ្នឹងយួនដែរ កាលនោះ គេបានជម្លៀស អ្នកស្វាយរៀង មកច្រើនណាស់ រួចហើយ គេសម្លាប់ អ្នកស្វាយរៀង ទាំងអស់ហ្នឹង។ ពេលកំពុងបោកស្រូវ ពេលយប់ គេថាគេផ្លាស់សមរភូមិ ដំបូង គេបោកគ្នាច្រើនណាស់ គ្នាមួយរយនាក់អ៊ីចឹងទៅ ប៉ុនែ្ត ដល់ចុងក្រោយ យប់ជ្រៅបន្តិច ស្ងាត់អស់ ហើយដឹងហេតុការណ៍ហ្នឹង គេបានចង អ្នកស្វាយរៀងហ្នឹង ប្រុងសម្លាប់ ប៉ុនែ្តពេលនោះ ក៏មានអ្នកខ្លះរត់ៗ ទៅក៏បាញ់ត្រូវ និរសារម្នាក់ គាត់ជានិរសារ អូសខែ្ស អូសអីទៅចងហ្នឹង ខ្ញុំបានទាន់ហេតុការណ៍មួយ កាលនោះ ខ្ញុំកាត់ស្មានទៅ ប្រហែលជា ម៉ោងប្រាំជាង ប្រាំល្ងាច ដែលដើរៗមក ខ្ញុំឡើងយកកូនសេក យកទៅអាំងហូប កាលនោះមានសេក ខ្ញុំឃើញគេសម្លាប់ អ្នកស្វាយរៀង គឺឃើញគេវ៉ៃ ហើយអារក នៅម្តុំកៀនផ្ទះខ្ញុំហ្នឹង ងាប់រាប់រយ រាប់សិបនាក់។
តាមសាក្សីជាច្រើន ដែលជាអ្នករងគ្រោះ បានយល់ស្របថា នៅក្នុង អំឡុងពេលចុងក្រោយ នៃការគ្រប់គ្រងអំណាច របស់របបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ និង ក្នុងពេលជម្លៀសប្រជាជន លើកទីពីរ គឺជាដំណាក់កាលមួយ ដែលមាន ការសម្លាប់រង្គៀល នៅទូទាំងប្រទេស បន្ទាប់ពីយុទ្ធនាការ បោសសម្អាតខ្មាំង យ៉ាងខ្លាំងក្លាមួយ នៅក្នុងជួរបក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា នៅក្នុងឆ្នាំ 1977 ហើយ ប្រជាជននៅខេត្ត កំពង់ចាម ព្រៃវែង និង ស្វាយរៀង បានប្រឈមមុខ នឹង គ្រោះថ្នាក់នោះ ខ្លាំងជាងគេទីបំផុត។
ការជម្លៀស ប្រជាជន លើកទី2 (ខ)
វិទ្យុអាស៊ីសេរី 20070712 ដោយ ជីវិតា
គេនៅមិនទាន់ដឹងទេថា មានមនុស្សចំនួនប៉ុន្មាននាក់ ដែលបានស្លាប់ បាត់បង់ជីវិត ដោយសារការជម្លៀសប្រជាជនរាប់លាននាក់ ចេញពីទីក្រុងនានា នៅទូទាំងប្រទេស ខណដែល កងទ័ពខែ្មរក្រហម ដណ្តើមបានទីក្រុងភ្នំពេញ កាលពីថៃ្ងទី 17 មេសា ឆ្នាំ 1975 នោះ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការជម្លៀសចេញ ដោយគំហុក ដោយគ្មានផែនការ ទ្រទ្រង់ជីវិត តាមបែបមនុស្សធម៌នោះ ត្រូវបានគេប៉ាន់ស្មានថា បណ្តាលឲ្យស្លាប់ ជីវិតមនុស្សរហូតទៅដល់ 30000នាក់ ដោយមិនទាន់ទាំងបាន ធ្វើដំណើរ ទៅដល់គោលដៅ នៅឯទីជនបទនោះនៅឡើយផង។ អ្នកដែលបានស្លាប់នោះ រួមមានទាហាន លន់ នល់ ដែលត្រូវបាន គេសម្លាប់ភ្លាមៗ នៅ នឹង កនែ្លង មានទាំង មនុស្សចាស់ជរា កូនកេ្មង និង អ្នកជំងឺ ដែលត្រូវបានបង្ខំ ឲ្យចេញពីមន្ទីរពេទ្យ ដោយមិនគិតអំពីស្ថានភាព អាការៈជំងឺ របស់ពួកគេឡើយ។ អ្នកទាំងនោះ ស្ថិតនៅក្នុង សម្លៀកបំពាក់ ដែលធ្វើឲ្យពួកគេ មិនអាចធ្វើដំណើរបានឆ្ងាយ ហើយ ងាយស្រួល នឹង មើលស្គាល់ថា ជាមនុស្សរបស់របប ដែលបានចាញ់សង្រ្គាម។ ការជម្លៀសនោះ បានប្រព្រឹត្តទៅយ៉ាងលឿន ដោយគ្មានធម៌មេត្តា និង អនុគ្រោះ នៅក្រោមកម្តៅថៃ្ងហួតហែងបំផុត នារដូវចូលឆ្នាំខែ្មរ។
លោក វង្ស ម៉ាច ជាអ្នករស់នៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ នាពេលនោះ បានរំលឹកឡើងថា កាលហ្នុង ខែ្មរក្រហមចូលដល់ យើងម្នាក់ៗ ដូចថា អើយើងចេះតែនឹកឃើញថា បែបគេចូលមកស្រួលហើយ។ ម្នាក់ៗ ទៅជា អបអរសាទរវិញ ដោយគិតថា បានសុខសប្បាយ។ ហើយយើងទៅទទួលគេ ឲ្យបារីឲ្យជក់ តាមផ្លូវដែរ ប៉ុនែ្តដូចខ្លាចដែរ ពួកហ្នឹងលេងមូរជើងខោតែម្តង ស្ពាយកាំភ្លើងដូចខ្លាចដែរ។ ឲ្យបារី កាលហ្នុងគេយកដែរ ហើយនិយាយល្អ ជាមួយយើង ហៅថា ពុកម៉ែៗអ៊ីចឹង កាលហ្នឹង វាចូលមកភ្លាម វាមិនទាន់ដេញភ្លាមទេ នៅផ្សារដេប៉ូហ្នឹង យើងដេកបានមួយយប់ វាឲ្យយើងចេញតែម្តង កាលហ្នឹងបើសិន យើងមិនចេញ យើងក៏ពិបាកដែរ ប៉ុនែ្តគេនិយាយល្អ ជាមួយយើងដែរទេ ស្រាប់តែគ្រាន់តែចេញ ប្រហែលជា 10 ឬ 20ម៉ែត្រ អានោះ តម្រង់កាំភ្លើង តាមតែម្តង អត់ឲ្យបកក្រោយវិញ ទៅរហូត។
លោក យិន សែម ដែលត្រូវបានជម្លៀស ចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ នៅក្នុងគ្រានោះ បានរំលឹកអំពីទិដ្ឋភាព ដែលលោកបានមើលឃើញដូចេ្នះថា ពេលយើង ដើរទៅហ្នឹង យើងជួបឃើញខ្មោច ឃើញស្អីហ្នឹង ពេញទឹកពេញដីហ្នឹង។
លោក សៀង សាក់ អតីតយុទ្ធជនបដិវត្តន៍ ផែ្នកជញ្ជូន ជ័យភ័ណ្ឌ ដែលបានចូលទីក្រុងភ្នំពេញ នៅថៃ្ងជ័យជម្នះ 17 មេសានោះ បានបញ្ជាក់បនែ្ថមថា ការសម្លាប់មន្រ្តីរាជការ នៃ របបមុន ប្រាកដជាកើតមានមែន ហើយការសម្លាប់នោះ ត្រូវបានបញ្ឈប់ ដោយសមមិត្ត អៀង សារី។ លោក សៀង សាក់ បានមានប្រសាសន៍ថា អៀង សារី មកឃាត់ៗ អាមេគេ មេគេដែលបញ្ជាថា ឲ្យយកទៅសម្លាប់ហ្នឹងទៅជួប និយាយកាសែត ពីរម៉ោង ប៉ុនែ្ត 24ហ្នឹង ឈប់សម្លាប់ហើយ អស់ហើយ។ យកទៅសម្លាប់ហ្នឹងដូចថា ធំៗ។ អ្នកដែលគេប្រាប់មក ដូចថា ឡុង បូរ៉េត លន់ នល់។ អត់ដឹង អ្នកណាទៀតទេ អត់ស្គាល់ផង យើងនៅជនបទ យើងមិនដឹង។
វិទ្យុអាស៊ីសេរី ពុំទាន់អាចរកប្រភពផេ្សងទៀត ដែលអាច បញ្ជាក់បានថា អៀង សារី ដែលមានរហ័សនាមថា បងធំទីបី នៃ ចលនាខែ្មរក្រហមនាពេលនោះ ប្រាកដជា បានទប់ស្កាត់ ការសម្លាប់នោះ មែនដែរឬទេ? តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ រយពេលប្រាំខែ ក្រោយមក គឺនៅក្នុង ខែតុលា ឆ្នាំ 1975 អៀង សារី តំណាងឲ្យកម្ពុជា បានទៅចូលរួមក្នុងមហាសន្និបាត នៃ អង្គការសហប្រជាជាតិ នៅក្នុងបុរីញូវយ៉ក សហរដ្ឋអាមេរិក។
លោកស្រី អ៊ីលីសាបែត បេកកឺ អ្នកឆ្លើយឆ្លងព័ត៌មាន សម្រាប់ការសែត វ៉ាស៊ីនតុន ប៉ុស្ដិ៍ ដែលបានជួប អៀង សារី នៅទីនោះ បានឲ្យដឹងថា អៀង សារី បាននិយាយទៅកាន់អង្គការសហប្រជាជាតិ ថា ការជម្លៀស ប្រជាជនកម្ពុជា ចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ កាលពីខែមេសា កន្លងទៅ បានធ្វើឡើង ដោយគ្មានប្រើអំពើហិង្សា និង ការបង្ហូរឈាមទេ។ លោកស្រី អ៊ីលីសាបែត បេកកឺ បានមានប្រសាសន៍ថា នៅពេលនោះ អៀង សារី បាននិយាយថា ការជម្លៀសប្រជាជន ចេញពីទីក្រុង បានធ្វើឡើង ដោយគ្មានបញ្ហាអ្វីទេ អ្នកដឹងទេ នៅពេលនោះ ប្រទេសប្រមាណ ពាក់កណ្តាលពិភពលោក បានធ្លាក់ទៅក្នុង របបកុម្មុយនីស្តទៅហើយ ដូចេ្នះ មិនសូវមានអ្នកណា ចាប់អារម្មណ៍ទេ ចំពោះការជម្លៀសមនុស្សចេញពីទីក្រុងនោះ។ គេគ្រាន់តែ ចាត់ទុកថា នោះជាចលនាផ្លាស់ប្តូរមួយ របស់ពួកកុម្មុយនីស្តតែប៉ុណ្ណោះ។ លោកស្រី អ៊ីលលីសាបេត បេកកឺ បានបន្តទៀតថា បន្តិចក្រោយមក សមេ្តច ព្រះនរោត្ត្តម សីហនុ ដែលបានយាងមកដល់ទីក្រុងញូវយ៉ក ក្រោយ អៀង សារី បន្តិច ក៏បានមាន ព្រះរាជបន្ទូល ប្រាប់ទៅ អង្គការសហប្រជាជាតិ ដូចគ្នា នឹង សេចក្តីរាយការណ៍ របស់ អៀង សារី ផងដែរ ពោល គឺការជម្លៀសប្រជាជនចេញពីទីក្រុង បានប្រព្រឹត្តទៅ ដោយគ្មានបញ្ហាអ្វីទេ។
អ្នកស្រី លឹម គៀង អ្នករស់នៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ បានរំលឹក ផងដែរថា ទាហានលើកទង់ជ័យស ខែ្មរក្រហម ឃើញតែចូលមក ខោអាវខ្មៅៗ ឲ្យចេញពីក្រុងសិន មួយរយសិន។ ហើយផុតពីទីក្រុង ទៅដល់ពេទ្យលោកសង្ឃ វាដេញតទៅទៀត ដល់ពោធិ៍ចិនតុង វាដេញតទៅទៀត។ ដេញលើកកាំភ្លើង លើកស្អី រកបាញ់យើង។ អត់ងាកក្រោយទេ ទៅរហូត មនុស្សច្រើនណាស់ ទៅហូរហែរ រទេះក៏មាន ឡានក៏មាន កង់ក៏មាន ចេះតែទៅហើយ ទៅដល់ពាក់កណ្តាលផ្លូវ វាយកអស់វិញដដែល ផ្លូវសំរោង ងាប់រដូកតាមភ្លឺស្រែ មិនដឹងងាប់ដោយសារស្អី។
នៅក្នុងចម្បាំង លើកចុងក្រោយនេះ ពួកកុម្មុយនីស្ត ខែ្មរក្រហម បានព្យាយាមបំបាត់ទីក្រុងចោលភ្លាមៗ ពីព្រោះពួកគេ មើលឃើញថា ពួកអ្នកកេងប្រវ័ញ្ច គឺជាបក្សពួក របស់ឥស្សរជន ដែលរស់នៅ ក្នុងទីក្រុង ដូចេ្នះ គេត្រូវតែជម្លៀសមនុស្សទាំងនោះចេញ ដើម្បីឲ្យទៅបំពេញការងារកសិកម្ម នៅឯជនបទ ហាត់ពត់លត់ដំ ឲ្យស្គាល់អំពី ទុក្ខលំបាករបស់កសិករ។
នៅក្នុងគ្រានោះ ទាំងប្រជាជន ដែលត្រូវបានជម្លៀស និង ក្នុងចំណោមទាហាន និង កម្មាភិបាលខែ្មរក្រហមខ្លួនឯង មួយចំនួនធំ សុទ្ធតែមានការយល់ច្រឡំ អំពីហេតុផល នៃ ការជម្លៀសទាំងនោះ។ ខែ្មរក្រហមភាគច្រើន មិនបានទាំងដឹង អំពីផែនការជម្លៀសផងទេ រហូតដល់នាទីចុងក្រោយ ក្នុងចំណោមនោះ មានលោក សៀង សាក់ ស្រាប់ព្រឹកឡើង វាលឺ "កុំនៅៗ ចេញៗៗ" អាណាមុខទៅណា ទៅហ្នឹងហើយ កប៉ាល់ហោះ ទម្លាក់ងាប់ឥឡូវហើយ អ៊ីចឹងឈុលទៅ អាផែនការ វាអត់លឺថា ត្រូវជម្លៀសស្អីទេ មិនដែលលឺទេ រឺ គ្រាន់តែជា គម្រោងគេថ្នាក់លើ ដែលយើងអត់ដឹង យើងដឹងមិនដល់ដែរ។
ខណៈដែល កម្មាភិបាលខែ្មរក្រហម បំភ័យឲ្យប្រជាជន ចេញពីីទីក្រុង ដោយប្រាប់ថា យន្តហោះ របស់សហរដ្ឋអាមេរិក នឹងទម្លាក់គ្រាប់បែក ចមៀ្រងបដិវត្តន៍ របស់កងទ័ព ខែ្មរក្រហម ដែលបានតាក់តែង តៀ្រមទុក សម្រាប់ថៃ្ងជ័យជម្នះនេះ ក៏បានចាក់ផ្សាយ លាន់លឺកងរំពង ផងដែរ។ លោក សៀង សាក់ នៅចាំបានថា ចមៀ្រង គេតែងតាំងពី មិនទាន់បែកម៉េ្លះ គ្រាន់តែស្រែកថា ទីនេះភ្នំពេញ ស្ថានីយវិទ្យុផ្សាយសំលេង រណសិរ្សរួបរួមជាតិកម្ពុជា ប៉ុនែ្តមិនមែនទេ ឡាននៅក្នុងព្រៃឯណោះ។ ចមៀ្រងគេមាន ហើយស្រេចៗទេតើ។ ក្រុមអ្នកតែងហ្នឹង ក្រុម កុយ ធួន។ ដល់បែកភ្លាម ចាក់ភ្លាមព្រឹបៗៗ ភ្លាមដូចជាបទ "ទង់បក់រវិច នៅទនេ្លបួនមុខ" អី គេតែងតាំង ពីមុនមកហើយ។
ទោះបីជា កម្មាភិបាលខែ្មរក្រហម ប្រហែលជា បានដឹងហើយថា យុទ្ធនាការ ទម្លាក់គ្រាប់បែក របស់សហរដ្ឋអាមេរិក មកលើទីក្រុង មិនអាចកើតមាន ក៏ដោយចុះ ការពន្យល់ផេ្សងទៀត ពីមូលហេតុ នៃ ការជម្លៀសនោះ ទំនងជាអាចជឿបានដែរ។
លោកសាស្រ្តាចារ្យ ដេវីត ឆេនល័រ ប្រវត្តិវិទូ នៃ ប្រវត្តិសាស្រ្តខែ្មរ បានឲ្យដឹងថា មូលហេតុ ដែលទំនងអាចជឿបានទាំងនោះ រួមមានការពិបាក ក្នុងការគ្រប់គ្រងមនុស្ស និង ការផ្តល់អាហារ ដល់ប្រជាពលរដ្ឋ ក្នុងទីក្រុង ចំនួន 2លាន 5សែននាក់ ការពិបាក ក្នុងការបញ្ចុះបញ្ចូល ពួកអ្នកទីក្រុង ឲ្យចូលរួមក្នុងការធ្វើបដិវត្តន៍ និង ការប្រឆាំង តបតវិញ មិនថា រៀបចំ ដោយពួកបរទេស ឬក៏ ខែ្មរនោះទេ គឺពិតជាអាច នឹង កើតមានបានផងដែរ។
ញ៉ែម អេន អតីតយុទ្ធជនខែ្មរក្រហម បានឲ្យដឹងថា គេត្រូវតែជម្លៀស ប្រជាជនចេញពីក្រុងភ្នំពេញទាំងអស់ ទូទាំងប្រទេស ឲ្យប្រជាជន នៅតាមជនបទទៅ ដាច់ខែ្សរយៈអស់ គ្មានខែ្សរយៈ សេ,អ៊ី,អា គ្មានខែ្សរយៈ ផេ្សងៗទៀត។
បើតាមលោកសាស្រ្តាចារ្យ ដេវីត ឆេនល័រ ដដែល តាមពិតទៅ រាល់ការបកស្រាយខាងលើ សុទ្ធតែបានលាក់បំបាំងការពិតមួយ គឺថា ការជម្លៀសនេះ គឺជាការសម្រេចចិត្តមួយ បែបនយោបាយ ដែលបានសម្រេច ដោយថ្នាក់លើ នៃ គណបក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា នៅក្នុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ 1975 ដែលមានបំណង បងែ្វរផ្លាស់ប្តូរ វប្បធម៌ និង ស្ថាប័នកម្ពុជា ក្នុងប្រទេសទាំងមូលតែម្តង។ របៀបវារៈបដិវត្តន៍នេះ ត្រូវបានពន្យល់ដល់ សមាជិកបក្ស នៅឯកិច្ចប្រជុំធំមួយ នៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ កាលពីថៃ្ងទី 20 ដល់ថៃ្ងទី 24 ខែឧសភា ហើយ បានលើកឡើង អំពីផែនការផេ្សងៗ ក្នុងនោះមាន ការផ្សឹកព្រះសង្ឃ លុបបំបាត់ចោល ទីផ្សារ រូបិយប័ណ្ណ និង ទ្រព្យសម្បត្តិឯកជន ការសម្លាប់ នាយទាហាន និង មន្រ្តីជាន់ខ្ពស់ របស់របប លន់ នល់ ការបញ្ជូនជនជាតិ វៀតណាម ទាំងអស់ត្រឡប់ទៅ វៀតណាមវិញ និង ការបង្កើត សហករណ៍ កសិកម្ម ទូទាំងប្រទេស។
អ្នកស្រី លឹម គៀង អ្នករស់នៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ត្រូវបាន ខែ្មរក្រហម ជម្លៀសទៅបំពេញ ការងារកសិកម្ម នៅឯខែត្របាត់ដំបង នៅខែត្រកំពង់ស្ពឺ នៅពីរខែ បីខែដែរ។ ទៅបាត់ដំបង ជិះរទេះភ្លើង មួយយប់មួយថៃ្ង ទម្រាំដល់ខ្វិន ទៅដល់ហើមខ្លួន ហើមស្អី អស់ហើយ។ គេថា ទៅកនែ្លងសំបូរហូប។
បដិវត្តន៍កុម្មុយនីស្តកម្ពុជា ដែលផ្តើមដំបូង ដោយការជម្លៀសមនុស្ស ចេញពីទីក្រុង ឡើងទៅ គឺជាការចាប់ផ្តើម ធ្វើបដិវត្តន៍ សង្គមនិយម ក្រោមការដឹកនាំ របស់អង្គការបដិវត្តន៍ ដែលសំដៅទៅដល់ បក្សកុម្មុយនីស្ត កម្ពុជា ដឹកនាំដោយ ប៉ុល ពត បានអះអាងថា នឹង ប្រែក្លាយកម្ពុជា តាមរយៈជំហាន មហាលោតផ្លោះ មហាអស្ចារ្យ ឲ្យទៅជា សង្គមមួយស្មើភាពគ្នា គ្មានវណ្ណៈជិះជាន់គេ និង គ្មានវណ្ណ ត្រូវគេជិះជាន់។ ក្រោមការដឹកនាំ របស់អង្គការបដិវត្តន៍ ប្រជាជនកម្ពុជា ស្លាប់បាត់បងជីវិត ប្រមាណពីរលាននាក់។