ដំណើរទៅកាន់វាលមរណ
ការផ្សាយរបស់មណ្ឌលវប្បធម៌ខ្មែរនៅស្វីស
ដោយ កែវ ឈុន
****************************************
ប្រវត្តិបដិវត្តន៍ របស់ ប៉ុល ពត (ក)
វិទ្យុអាស៊ីសេរី 20070626 ជីវិតា
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី25.កុម្ភៈ 2023.ម៉ោង 7: 35
ប៉ុល ពត ជាឥស្សរជនសំខាន់ម្នាក់ និង មានអាថ៌កំបាំងបំផុត នៅក្នុងប្រវត្តិចលនាកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា។ ប៉ុល ពត បានចំណាយពេលវេលា ជាច្រើន នៃ យុវវ័យរបស់គាត់រស់នៅ ក្នុងសភាពលាក់ខ្លួន និង ធ្វើការជាច្រើន ដើម្បីលាក់បាំង និង បំភ័ន្តព័ត៌មានទាំងឡាយ ដែលទាក់ទិនដល់សកម្មភាព និង ជីវភាពនយោបាយរបស់គាត់។ បើទោះជា ប៉ុល ពត បានស្លាប់បាត់ទៅហើយក្តី ចំងល់ជាច្រើន អំពីមេដឹកនាំ កុម្មុយនីស្ត រូបនេះ នៅមិនទាន់បានបកស្រាយបំភ្លឺ ឲ្យបានច្បាស់នៅឡើយទេ។ ដូចជា ឆ្នាំកំណើតរបស់ ប៉ុល ពត ក៏នៅមាន ការខែ្វងយោបល់គ្នា ក្នុងចំណោមអ្នកស្រាវជ្រាវផងដែរ។ អ្នកឆ្លើយឆ្លងព័ត៌មាន របស់ទស្សនាវដ្តី សេដ្ឋកិច្ចចុងបូព៌ា គឺលោក ណេត ថេយ័រ ដែលបានសិក្សា រឿងរ៉ាវ របស់ខែ្មរក្រហម អស់ជាច្រើនឆ្នាំ និង ធ្លាប់បានជួប ប៉ុល ពត ផ្ទាល់ ចំនួនបីដង ផងនោះ បានពណ៌នាថា ប៉ុល ពត ជាមេដឹកនាំអាថ៌កំបាំងម្នាក់ នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី 20។
លោក ណេត ថេយ័រ បានមានប្រសាសន៍ថា តាមមើលទៅ ប៉ុល ពត ប្រហែលជា មេដឹកនាំ ដែលមានប្រសិទ្ធភាព និង អាថ៌កំបាំងបំផុត តែម្នាក់គត់ នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី 20។ គ្មាននរណាម្នាក់ដឹង សូម្បីតែ ថៃ្ងកំណើតរបស់គាត់។ សូម្បីតែ បងប្អូន ប្រុសស្រីបង្កើត របស់គាត់ ក៏ពុំបានដឹងផងទេថា គាត់ជាអ្នកគ្រប់គ្រងប្រទេស គឺទាល់តែបីឆ្នាំ បន្ទាប់ពីគាត់ ឡើងកាន់អំណាចហើយ ទើបពួកគេដឹង។ គ្មាននរណាស្គាល់ឈ្មោះ ប៉ុល ពត ទេ រហូតដល់ឆ្នាំ 1976 មួយឆ្នាំ បន្ទាប់ពីឡើងកាន់អំណាចហើយ ទើបគេស្តាប់លឺ តាមវិទ្យុខែ្មរក្រហម ប្រកាសថា ឈ្មោះ ប៉ុល ពត ជានាយករដ្ឋមន្រ្តី នៃប្រទេសកម្ពុជា។ គ្មាននរណា ក្នុងនោះ រួមទាំង ទីភ្នាក់ងារចារកម្ម ស៊ី,អាយ,អេ របស់សហរដ្ឋអាមេរិក ក៏មិនធ្លាប់លឺឈ្មោះ របស់គាត់ដែរ។ ឈ្មោះ ប៉ុល ពត ត្រូវបានគេ រាយការណ៍ថា ជាតំណាងកម្មករចំការកៅស៊ូ ខេត្តកំពង់ចាមទៅវិញ។ ឈ្មោះរបស់គាត់ ទីកនែ្លង និង ថៃ្ង ខែ ឆ្នាំ កំណើត ព្រមទាំងប្រវត្តិរូបនយោបាយរបស់គាត់ គឺសុទ្ធតែកុហក ទាំងអស់។ ចរិតបុគ្គលិកភាព របស់គាត់ គឺចូលចិត្ត លាក់លៀម។ គាត់ពុំបានខិតខំប្រឹងប្រែង បង្ហាញឲ្យគេឯងដឹងថា គាត់ជាមេដឹកនាំរបស់ចលនាទេ។ ដូចេ្នះ យើងមានសំនួរច្រើនណាស់ ដើម្បីសួរគាត់។
បើគិតត្រឹមតែពី ខែមេសា ឆ្នាំ 1975 រហូតដល់ថៃ្ងស្លាប់ របស់ ប៉ុល ពត នៅខែមេសា ឆ្នាំ 1998 មានអ្នកកាសែត ពីប្រទេសលោកសេរី តែបីនាក់គត់ ដែលបានជួប ប៉ុល ពត។ លើកទីមួយ គឺនៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ក្នុងខែធ្នូ ឆ្នាំ 1978 ជាមួយលោកស្រីអេលីហ្សាប៊ែត បិកឃ័រ ជាអ្នកឆ្លើយឆ្លងព័ត៌មាន ឲ្យកាសែត វ៉ាស៊ីនតោន ប៉ុស្ដិ៍ ។
លោកស្រី អេលីហ្សាប៊ែត មានការភ្ញាក់ផ្អើលចំពោះចរិត និង កាយវិការទន់ភ្លន់ របស់ ប៉ុល ពត ដែលលោកស្រីគិតថា មិនស័ក្តិសម ជាមេដឹកនាំវាលពិឃាត នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត មនុស្សជាតិ ក្នុងសម័យទំនើបនោះទេ។ លោកស្រី អេលីហ្សាប៊ែត បានឲ្យដឹងដូចេ្នះថា បន្ទាប់ពី ខ្ញុំបានស្តាប់ លឺរឿងរ៉ាវទាំងឡាយ ដែលកើតឡើង នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា និង បន្ទាប់ពីខ្ញុំបានជជែក ជាមួយជនភៀសខ្លួនមក ធ្វើឲ្យខ្ញុំស្រមៃថា ប៉ុល ពត ប្រាកដជា មនុស្សម្នាក់ ដែល អាក្រក់ជាទីបំផុត ហើយកត្តានេះ ធ្វើឲ្យខ្ញុំគិតទៀតថា ប៉ុល ពត នឹង សមែ្តងអាកប្បកិរិយា ឃោរឃៅទៀតផង។ ប៉ុនែ្ត អ្នកដឹងទេ នៅពេល ដែល ខ្ញុំទៅជួបគាត់នោះ អ្វីៗ ដែល បានគិតនោះ មិនមានទាល់តែសោះ។ គាត់មានរាងសង្ហាណាស់ ស្លៀកពាក់យ៉ាងស្អាត សមសួន ញញឹមស្រស់ មានមន្តសេ្នហ៍ មានរិកពារល្អសមរម្យ។ គាត់មិនក្រោកឈរ ទទួលយើងទេ នៅពេល ដែល យើងដើរចូលទៅ គាត់គ្រាន់តែលើកដៃ ជាសញ្ញា ឲ្យយើងអង្គុយចុះ។ ការនិយាយស្តី របស់គាត់ លក្ខណរួសរាយ ទន់ភ្លន់ គួរឲ្យចង់ស្តាប់។ ហេតុដូចេ្នះហើយ ទើបអ្វី ដែល ផុសឡើងនៅក្នុងចិត្តរបស់ខ្ញុំដំបូងគេភ្លាមនោះ គឺថា បុរសម្នាក់នេះ មានលក្ខណ គុណសម្បត្តិ និង ហេតុផល ជាមេដឹកនាំ នៃ ប្រទេសក្នុងកម្រិតណាមួយនោះ គឺថា គាត់មានសមត្ថភាព ក្នុងការនិយាយទាក់ទាញ ឲ្យគេចាប់អារម្មណ៍ យល់ច្បាស់ អំពីអ្វី ដែល គាត់កំពុងនិយាយ ថែមទាំងមានភាពឆ្លាត វាងវៃទៀតផង។ គាត់មិននិយាយភាសាបារាំង ឬ អង់គេ្លស ទេ គាត់និយាយភាសាខែ្មរ ទៅកាន់ពួកយើង តាមរយអ្នកបកប្រែ។
អ្នកទីពីរ ដែលបានជួប ប៉ុល ពត ក្នុងស្រុកអន្លង់វែង គឺលោក ណេត ថេយ័រ បានឲ្យដឹងដូចេ្នះថា ខ្ញុំបានធ្លាប់ស្នើសុំសម្ភាសន៍ ប៉ុល ពត មិនតិចជាងដប់ដងទេ ប៉ុនែ្ត មិនដែលបានទទួលការអនុញ្ញាតឡើយ ពីព្រោះ ប៉ុល ពត ជឿជាក់ថា ការផ្តល់បទសម្ភាសន៍ ដល់អ្នកកាសែតវានឹងមិនបាន ផលប្រយោជន៍អ្វីទេ សំរាប់រូបគាត់ និង សំរាប់ចលនារបស់គាត់។ គាត់ភ័យខ្លាចថា ពិភពលោក នឹង សួរដេញដោលគាត់ តែពីរឿងរ៉ាវ អំពីអតីតកាល និង មិនសួរនាំ ពីស្ថានភាពបច្ចុប្បន្នកាល នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានោះទេ។ ដូចេ្នះ គាត់មើលឃើញថា វាគ្មានភាពវិជ្ជមានណាមួយ ពីការផ្តល់សម្ភាសន៍ នោះឡើយ។ នៅពេលជួបភ្លាម គាត់ពោលមកកាន់ខ្ញុំថា ខ្ញុំធ្លាប់លឺ ឈ្មោះអ្នកឯងជាយូរយារណាស់មកហើយ ហើយនេះ ជាការពិតណាស់ ព្រោះថា ខ្ញុំបានព្យាយាមជួបគាត់អស់ជាច្រើនឆ្នាំមកហើយ។ នៅទីបញ្ចប់ ខ្ញុំក៏បានទទួល ការអនុញ្ញាត ឲ្យជួបសម្ភាសន៍ ប៉ុល ពត គឺនៅខណ ដែល គាត់ស្ថិតក្នុងការឃុំឃាំង របស់តាម៉ុក ក្រោយពីមានជំលោះបែកបាក់ផៃ្ទក្នុង របស់ពួកខែ្មរក្រហមនោះ។
លោក ណេត ថេយ័រ បានរៀបរាប់អំពីសភាពរបស់ ប៉ុល ពត នៅពេលជួប ជាលើកដំបូងថា ប៉ុល ពត ប្រសប់និយាយណាស់។ ពេលជួបនោះ គាត់ជា មនុស្សចាស់ជរាម្នាក់ មានជំងឺ ដែលប្រាកដណាស់ មើលទៅគាត់នៅរស់មិនបានយូរទៀតទេ។ ដូច្នោះ ខ្ញុំដូចជាមានចិត្តអាណិតអាសូរគាត់ដែរ។ ជាការជាក់ច្បាស់ណាស់ ពេលនោះ គាត់ព្យាយាម និយាយទាក់ទាញការយល់ចិត្ត និង ការសន្ដោស ចំពោះរូបគាត់ និង ចលនានយោបាយរបស់គាត់។ គាត់និយាយក្នុងបំណងប្រាថ្នា ឲ្យមានការកត់ត្រាទុក ក្នុងទំព័រប្រវត្តិសាស្រ្ត នូវ អ្វីៗ ដែលគាត់ចង់បាន។
អ្នកដែលបានជួបចុងក្រោយគេ គឺប្រមាណពីរសបា្តហ៍ មុនពេល ប៉ុល ពត ស្លាប់ នៅខែមេសា ឆ្នាំ 1998 ក្នុងស្រុកអន្លង់វែង គឺ លោក ពិន សំខុន ដែលនៅគ្រានោះ លោកជាអ្នកឆ្លើយឆ្លង ព័ត៌មានឲ្យវិទ្យុអាស៊ីសេរី។
ទាក់ទងទៅ នឹង ការខែ្វងយោបល់គ្នា ចំពោះ ថៃ្ង ខែ ឆ្នាំកំណើតរបស់គាត់ ប៉ុល ពត បានបំភ្លឺថា ការពិតនោះ គាត់កើតនៅឆ្នាំ 1925 បើគិតជាខែ្មរ សូម្បី ក្នុងបញ្ជីជាតិខ្ញុំ ខ្ញុំបន្ថយ 1928 ដើម្បីរៀនសាលា ប៉ុនែ្ត ខ្ញុំកើតមែនទែន អាយុ 1925 ខែ 1។ ម្តាយអ្នកប្រាប់ អត់មានកត់អីទេ គាត់កត់ធ្យូងជញ្ជាំងផ្ទះ គាត់ថា ខែបុស្សឆ្នាំឆ្លូវ។ ឆ្លើយតបទៅ នឹង សំនួររបស់លោក ណេត ថេយ័រ ចំពោះការផ្តាច់ទំនាក់ទំនងជាមួយបងប្អូន និង គ្រួសារ ដើម្បីលាក់បាំងអត្តសញ្ញាណពិត របស់គាត់ ក្នុងពេលតស៊ូ បដិវត្តន៍នោះ ប៉ុល ពត បានបកស្រាយថា គឺដើម្បីរក្សាសុវត្ថិភាព បងប្អូន របស់គាត់។ ប៉ុល ពត បាននិយាយថា មានសំនួរថា សូម្បីតែអ្នកឯទៀត ក៏មិនដឹងស៊ូស្លាប់យ៉ាងនេះ ក៏មិនដឹងរឿងនេះជាការពិត។ ខ្ញុំមិនប្រាប់ បងប្អូនណាទាំងអស់ ដើម្បីកុំឲ្យគេរវល់ នឹង ខ្ញុំ។ បើខ្ញុំមានទោសមានពៃរ៍ មានស្អីទៅកុំឲ្យគេជំពាក់ជំពិន ជាមួយ។ តែអ្នកខ្លះយល់ថា ខ្ញុំមិនគិតបងប្អូន ខ្ញុំមិនឲ្យគេ ធ្វើជីវិតនយោបាយ។ ប៉ុល ពត កើតនៅក្នុងភូមិព្រែកស្បូវ ស្ថិតនៅកែ្បរទីរួមខែត្រកំពង់ធំ គាត់មានឈ្មោះ កំណើត សាឡុត ស ជាកូនទី៦ នៃ គ្រួសារកសិករថ្នាក់លើមួយ។ នៅឆ្នាំ 1935 ប៉ុល ពត បានទៅរស់នៅ ជាមួយសាច់ញាតិ នៅទីក្រុងភ្នំពេញ ដើម្បីបន្តការសិក្សា។ គាត់បានបួសជាសាមណេរ នៅក្នុងវិស័យ ព្រះពុទ្ធសាសនា អស់រយកាលជាច្រើនខែ ហើយបានចូលរៀន នៅក្នុងសាលាបឋមសិក្សា កាតូលិក បារាំងមួយ។ នៅឆ្នាំ 1942 ដល់ឆ្នាំ 1946 ប៉ុល ពត បានចូលរៀន នៅវិទ្យាល័យព្រះសីហនុខេត្តកំពង់ចាម។
ខៀវ សំផន ដែលក្រោយមក ក្លាយជាប្រធានគណប្រធានរដ្ឋ នៃ របបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ខែ្មរក្រហម ធ្លាប់បានរៀននៅក្នុងវិទ្យាល័យនោះ ជាមួយ ប៉ុល ពត បានឲ្យដឹងថា ចំណង់ចំណូលចិត្ត ផែ្នកកីឡាកំសាន្ត របស់ ប៉ុល ពត មានកីឡាបាល់ទាត់ និង លេងភេ្លង។ ខៀវ សំផន បានឲ្យដឹងថា ការពិត ខ្ញុំស្គាល់លោក សាឡុត ស នៅពេលដែលរៀន នៅកំពង់ចាម គាត់រៀនលើសមួយថ្នាក់ ហើយកាលហ្នុង មិនសូវជិតស្និទ្ធ ជាមួយគាត់ប៉ុន្មានទេ ប៉ុនែ្តឃើញគាត់ ជាអ្នកលេងកីឡាដែរ ទាត់បាល់ ហើយគាត់ជាអ្នកលេងភេ្លងដែរ គាត់កូតវីយូឡុង ហើយដល់ពេល មានបុណ្យ រៀបចំល្ខោនកូនសិស្សអី គាត់មកចូលរៀបចំអី នឹង គេ គាត់ហាត់ភេ្លងអី នឹង គេ អ៊ីចឹងទៅ។ ប៉ុនែ្ត ដល់ចេញលេងភេ្លង នឹង គេ ដូចជាអត់ឃើញគាត់ចេញទេ អត់បានជាគិតថា លោកសាឡុត ស ហ្នឹង ថៃ្ងក្រោយទៅ ទៅជា ប៉ុល ពត អត់នឹកនាសោះតែម្តង។ ដល់បែកគ្នា ពីកំពង់ចាមមក ក៏ខ្ញុំមិនបាននឹកអី គាត់ប្រឡងជាប់ ឬធ្លាក់ យ៉ាងម៉េចៗផងរួចគាត់ទៅរៀនឯណា អីឯណា ក៏ខ្ញុំមិនជាគិតអី ហើយដល់ខ្ញុំ ទៅស្រុកបារាំង អត់បានជួបគាត់ទៀត។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ប៉ុល ពត ជាសិស្សម្នាក់ ដែលមានចរិត សុភាពរាបសា និង រួសរាយ។ ការសិក្សារបស់ ប៉ុល ពត នៅពេលនោះ ទទួលបានចំណាត់ថ្នាក់ មធ្យម។ នៅក្នុងខណនោះ ប៉ុល ពត ក៏មានទំនាក់ទំនង ជាមួយនិស្សិត នៃ វិទ្យាល័យ ស៊ីសុវត្ថិ ក្នុងក្រុងភ្នំពេញម្នាក់ ឈ្មោះអៀង សារី ហើយក៏បានរាប់អានគ្នាយ៉ាងជិតស្និទ្ធ ពីពេលនោះមក។ ដោយចេះភាសាបារាំង និង មានទំនាក់ទំនងល្អ ជាមួយគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ ដែលជាគណបក្សកាន់រដ្ឋាភិបាល នាពេលនោះ ប៉ុល ពត បានទៅរៀន នៅឯស្រុកបារាំង នៅឆ្នាំ 1949 ។
ក្នុងខណស្ថិតនៅទីនោះ សាឡុត ស មានចិត្តរំភើបរីករាយ ទៅ នឹង សន្ទុះ រីកចំរើន នៃ ចលនាកុម្មុយនីស្ត នៅក្នុងទ្វីបអឺរ៉ុប។ សាឡុត ស ក៏ដូចនិសិត្សខែ្មរមួយចំនួនទៀត នៅក្នុងឆ្នាំ 1952 បានចូលរួមក្នុងបក្សកុម្មុយនីស្ត បារាំង ដែលកំពុងមានប្រជាប្រិយភាពខ្ពស់នៅគ្រានោះ។ សាឡុត ស បានរំលឺកប្រាប់ លោក ណេត ថេយ័រ អ្នកឆ្លើយឆ្លងព័ត៌មាន សំរាប់ទស្សនាវដ្តី សេដ្ឋកិច្ចចុងបូព៌ា អំពីព្រឹត្តិការណ៍ ដែលកើតមាននៅក្នុងប្រទេសបារាំង ក្នុងខណ ដែល គាត់រស់នៅទីនោះ ដូចេ្នះថា ពេលនោះ វាមានចលនានៅស្រុកបារាំង នៅអឺរ៉ុប ក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទីពីរ ដូច្នោះមួយផែ្នក ខ្ញុំរៀនយកតែប្រាក់បួក មួយផែ្នកទៀត ខ្ញុំដើរមើលសៀវភៅ។ សៀវភៅចាស់ៗ 25ហ្រ្វង់អី ខ្ញុំទិញសៀវភៅចាស់ៗ ពីដើម។ ឧទាហរណ៍ ដូចជា La Grand Revolution Francais មើលមិនសូវយល់ទេ ក៏ប៉ុនែ្តចេះតែមើលទៅ។ ហើយ មើលឃើញចលនា នៅក្នុងប្រទេសខ្លះ ដូចឥណ្ឌាជាដើម ដូច មហាត្មាស់គន្ធី។ សំខាន់ គឺថា ធ្វើម៉េចឲ្យយល់ពីបញ្ហា ដែល គេតស៊ូនៅក្នុងប្រទេស អាណានិគមហ្នឹង គេតស៊ូយ៉ាងម៉េច ស្អីយ៉ាងម៉េច គេធ្វើកម្មវិធីយ៉ាងម៉េច។ ឃើញចេះតែទិញយកមក។
បើតាមប្រវត្តិវិទូ នៃ ប្រវត្តិសាស្រ្តខែ្មរ លោក ដេវិត ឆេនល័រ នៅឆ្នាំ 1953 ដោយសារតែសាឡុត ស ប្រឡងធ្លាក់ អាហារូបករណ៍របស់គាត់ ត្រូវបានកាត់ផ្តាច់ ហើយក៏ត្រូវបាន វិលត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញ។ ប៉ុនែ្ត បើតាមលោក កេង វ៉ាន់សាក់ អតីតសាស្រ្តាចារ្យអក្សរសាស្រ្តខែ្មរ ដែល នៅក្នុងប្រទេសបារាំង ក្នុងគ្រានោះដែរ បានឲ្យដឹងថា ការកាត់ផ្តាច់អាហារូបករណ៍ របស់ សាឡុត ស និង និសិ្សតខែ្មរដទៃទៀតនោះ គឺដោយសារ សំបុត្ររបស់លោក ក្នុងនាមខេមរនិសិ្សតសរសេររិះគន់សមេ្តចព្រះនរោត្តមសីហនុ ទៅវិញទេ។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ នៅពេលត្រឡប់មកដល់ស្រុកកំណើតវិញ នៅឆ្នាំ 1953 សាឡុត ស មានគំនិតចាប់ផ្តើមធ្វើបដិវត្តន៍ បន្ទាប់ពីបានឃើញ សភាពរស់នៅ ក្រលំបាក របស់ប្រជាពលរដ្ឋខែ្មរនៅស្រទាប់ក្រោមៗ។ សាឡុត ស បានរំលឹកដូចេ្នះថា ថាស្អីដែលនាំឲ្យខ្ញុំរៀនគំរូ រៀនអីនោះ គឺវាចម្រុះ ប៉ុនែ្ត នៅក្នុងស្រុក ធ្វើឲ្យខ្ញុំចាប់អារម្មណ៍ច្រើនណាស់។ នេះហើយ ដែល សរសេរថា ខ្ញុំមាន ទុគ៌តភាវូបនីយកម្ម ដល់ខ្ញុំស្លាប់។ នៅឆ្នាំ 1953-1954 សាឡុត ស បានចូលរួមជាមួយ កងឧទ្ទាមទ័ពព្រៃចម្រុះ វៀតណាម-កម្ពុជា ដែលវាយប្រយុទ្ធ នឹង បារាំង ដើម្បីទាមទារឯករាជ្យ នៅតំបន់ឥណ្ឌូចិន។
លោក ប៉ែន សុវណ្ណ អតីតខែ្មរឥស្សរ និង ជានាយករដ្ឋមន្រ្តី នៃ របបសាធារណរដ្ឋ ប្រជាមានិតកម្ពុជា បានអះអាងថា គឺរូបលោកជាអ្នកទៅទទួល សាឡុត ស ខ្ញុំបានជួបគាត់ មុនដំបូង ហើយអត់ស្គាល់ ប៉ុល ពត ទេ គាត់ឈ្មោះ សាឡុត ស នៅថៃ្ង 5 ខែ 12 ឆ្នាំ 1953 នៅភូមិភាគនិរតីទិស។ ហើយខាងថ្នាក់លើក៏ឲ្យខ្ញុំនាំ សាឡុត ស ហ្នឹង ជូនចេញផុត ពីនិរតីទិសមក ទៅប្រគល់ឲ្យគេ ពីកើតមក គេមកទទួល ទៅប្រគល់ឲ្យ លោកតា ទូ សាមុត នៅស្រុកសួង ខេត្តកំពង់ចាម។ លោកសាស្រ្តាចារ្យ ដេវីត ឆេនល័រ បានមាន ប្រសាសន៍ថា នៅពេលនោះ សាឡុត ស មិនត្រឹមតែបានជួបនឹង លោក ទូ សាមុត ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុនែ្ត ត្រូវបានឧទេ្ទសនាមឲ្យជួប នឹង ឥស្សរជនវៀតណាម កុម្មុយនីស្ត ថែមទៀតផង។
លោកសាស្រ្តាចារ្យ ដេវីត ឆេនល័រ បានមានប្រសាសន៍ថា នៅពេលនោះ វៀតណាម ដែល ជាអ្នកដឹកនាំគណបក្សកុម្មុយនីស្តទាំងបី នៅក្នុងតំបន់ឥណ្ឌូចិនពោលគឺ វៀតណាម កម្ពុជា និង លាវ បានទទួលយក សាឡុត ស។ សាឡុត ស ក្រៅពីចេះ ភាសាបារាំង យ៉ាងស្ទាត់ជំនាញហើយ គាត់ជាឥស្សរជនខែ្មរ សំខាន់ម្នាក់ព្រមទាំង មានទំនាក់ទំនងល្អ ជាមួយ នឹង មន្រ្តីខែ្មរសំខាន់ៗ នៅក្នុងគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យទៀតផង។ ផែ្អកលើកត្តាទាំងនេះហើយ ទើបយៀកណាមមើលឃើញថា សាឡុត ស មានគុណសម្បត្តិល្អណាស់ សំរាប់ចូលជា សមាជិក នៃ គណបក្សកុម្មុយនីស្តឥណ្ឌូចិន។ លើសពីនេះទៅទៀត សាឡុត ស ធ្លាប់ចូលរួមក្នុងបក្សកុម្មុយនីស្តបារាំង។ គ្រានោះ យៀកណាម ក៏បានចាត់តាំងឲ្យ សាឡុត ស ធ្វើការសំរាប់បុព្វហេតុកុម្មុយនីស្ត អន្តរជាតិប្រចាំនៅទីក្រុងភ្នំពេញ។ ហើយពេលនោះ សាឡុត ស ដែលមានវ័យ នៅកេ្មងនៅឡើយ ក៏ព្រមទទួលយក ភារកិច្ចនោះ។ បើទោះជា ពេលនោះយៀកណាម មិនទាន់បានប្រគល់តួនាទីដឹកនាំ ឲ្យទៅ សាឡុត ស ក៏ដោយចុះ ប៉ុនែ្ត សាឡុត ស បានធ្វើការ ជាប់ជាមួយ នឹង លោក ទូ សាមុត ជាខែ្មរកម្ពុជាក្រោម និង ជាសមាជិក កងយោធា នៃ គណបក្សកុម្មុយនីស្តឥណ្ឌូចិន ដែលបានមកធ្វើសកម្មភាព នៅលើទឹកដីកម្ពុជា បីបួនឆ្នាំ កន្លងមកហើយ។ សាឡុត ស ក៏បានក្លាយទៅជា ជំនួយការ របស់លោកទូ សាមុត។
នៅពេលនោះហើយ ដែលឥទ្ធិពលរបស់ សាឡុត ស បានកើនឡើងជាបណ្តើរៗ បន្តិចម្តងៗ តាមរយចលនាកុម្មុយនីស្តមួយ ដែល មិនសូវមានប្រជាប្រិយភាព និង អំណាចនៅចុងទសវត្សរ៍ ឆ្នាំ 1950 នោះ។ ក៏ប៉ុនែ្ត សាឡុត ស គឺជាជំនួយការផ្ទាល់របស់លោក ទូ សាមុត ជាឥស្សរជនម្នាក់ ដែល យៀកណាមតែងតាំងឲ្យដឹកនាំចលនាកុម្មុយនីស្ត នៅកម្ពុជា នាពេលនោះ។ បាទ! ខ្ញុំគិតថា ថ្នាក់ដឹកនាំនៅក្នុងគណបក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា ទាំងអស់សុទ្ធតែចេះនិយាយភាសាយៀកណាមបានយ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ លើកលែងតែ សាឡុត ស ឬ ប៉ុល ពត និង មេដឹកនាំ ពីរបីនាក់ ផេ្សងទៀតតែប៉ុណ្ណោះ។ នេះគឺជា ចំណុចមោទនភាព របស់ សាឡុត ស ហើយបើនេះ ជាចំណុចខ្វះខាត របស់ សាឡុត ស សំរាប់យៀកណាមក៏ដោយ ក៏ សាឡុត ស នៅពេលនោះ នៅតែជាជម្រើស ដ៏ល្អបំផុតសំរាប់យៀកណាមដែរ។ នៅឆ្នាំ 1956 សាឡុត ស បានរៀបការជាមួយ កញ្ញា ខៀវ ប៉ុណ្ណារី ដែលជានារីបដិវត្តន៍ មួយរូបដែរ។ ចំណែកកញ្ញា ខៀវ ធីរិទ្ធ ត្រូវជាប្អូនរបស់កញ្ញាខៀវ ប៉ុណ្ណារី បានរៀបការ ជាមួយ អៀង សារី។ នៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ សាឡុត ស បានបងៀ្រន មុខវិជ្ជាប្រវត្តិវិទ្យា និង ភូមិវិទ្យានៅវិទ្យាល័យឯកជនមួយ ឈ្មោះចំរើនវិជ្ជា។ នៅក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះដែរ សាឡុត ស បានធ្វើការជាសំងាត់ នៅក្នុងចលនា កុម្មុយនីស្ត ដែលដំបូងឡើយ មានទ្រង់ទ្រាយតូច និងមានឥទ្ធិពលតិចតួច។
សាឡុត ស ជាគ្រូបងៀ្រនម្នាក់ ដែលមានប្រជាប្រិយភាព និង សកម្មការងារ។ នៅក្នុងពេលបងៀ្រន សាឡុត ស មិនបានលាតត្រដាង អំពីគំនិតនយោបាយ របស់គាត់ទេ។ ប៉ុនែ្តក្រោយមក អតីតនិស្សិតរបស់គាត់ ជាច្រើននាក់ បានស្ម័គ្រចិត្តចូលរួមក្នុងចលនា កុម្មុយនីស្តជាមួយគាត់។ បន្ទាប់ពីលោក ទូ សាមុតបានបាត់ខ្លួន សាឡុត ស ក៏បានក្លាយជា មេដឹកនាំបក្ស ដែល ទើប នឹង បង្កើតថ្មីមួយឈ្មោះបក្សពលករកម្ពុជា។ នៅឆ្នាំ 1963 ដោយសារការភ័យខ្លាច ការតាមចាប់ខ្លួន ពីសំណាក់ភ្នាក់ងារ រដ្ឋាភិបាល របស់សមេ្តចព្រះនរោត្តម សីហនុ សាឡុត ស បានភៀសខ្លួន ទៅកាន់មូលដ្ឋានយោធា របស់វៀតណាមមួយកនែ្លង ឈ្មោះមន្ទីរ100 នៅជាប់ព្រំដែន ខែត្រកំពង់ចាម។ សាឡុត ស ស្នាក់នៅទីនោះ រហូតដល់ឆ្នាំ 1965។ នៅក្នុងឆ្នាំដដែលនោះ សាឡុត ស បានធ្វើដំណើរ ភាគច្រើន ដោយថ្មើរជើងទៅកាន់ទីក្រុង ហាណូយ ដើម្បីពិគ្រោះយោបល់ អំពីការធ្វើបដិវត្តន៍នៅកម្ពុជា។ នៅពេលនោះ មេដឹកនាំកុម្មុយនីស្តវៀតណាម ឈ្មោះឡេ ហ្សួន បានរិះគន់យ៉ាងខ្លាំងក្លា ចំពោះផែនការមាគ៌ានយោបាយ ជាតិនិយមរបស់ សាឡុត ស ថា បានគិតគូរការផ្លាស់ប្តូរ ត្រឹមនៅតែកម្ពុជាប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺមិនបានគិតគូរ ដល់ការកែប្រែមុខមាត់ នៅតំបន់ឥណ្ឌូចិន ទាំងមូលទេ។ បន្ទាប់មក សាឡុត ស បានបន្តដំណើរទស្សនកិច្ច ទៅកាន់ប្រទេសចិន ជាទីដែលគាត់ទទួលបានការស្វាគមន៍ ដោយភាតរបដិវត្តន៍ ពីកម្មាភិបាលចិន ជាច្រើនរូប។ នៅទីនោះ សាឡុត ស យល់ឃើញថា ចិន គឺជាអ្នកឧបត្ថម្ភគាំទ្រ ដ៏មហិមាដល់ចលនាកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា បើបៀ្របធៀប ទៅ នឹង ជំនួយ ពីមិត្តវៀតណាម។ នៅឆ្នាំ 1966 សាឡុត ស បានវិលត្រឡប់ មកកាន់ប្រទេសកម្ពុជាវិញ ហើយបន្តដឹកនាំ ចលនាបដិវត្តន៍កុម្មុយនីស្ត ដោយសំងាត់។ ក្នុងរយពេលលាក់ខ្លួន នៅក្នុងព្រៃជាច្រើនឆ្នាំ នៅក្នុងខេត្តរតនគិរី សាឡុត ស បានប្រទះឃើញថា ជីវភាពរស់នៅ របស់អ្នកព្រៃភ្នំ មានលក្ខណសាមញ្ញគ្មានការប្រជែង និង កេងប្រវ័ញ្ចគ្នា។ ពួកគេ រស់តាមបែប មនុស្សសម័យដើមព្រមទាំង ចេះជួយគ្នាទៅវិញទៅមក ទៀតផង។
ចំនួនអ្នកចូលទស្សនា