ដំណើរទៅកាន់វាលមរណ
ការផ្សាយរបស់មណ្ឌលវប្បធម៌ខ្មែរនៅស្វីស
ដោយ កែវ ឈុន
****************************************
បាតុភូត ខែ្មរក្រហម
វិទ្យុអាស៊ីសេរី ឡេងម៉ាលី
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី28 មករា 2022.ម៉ោង 9 : 46
ចមៀ្រងខែ្មរក្រហម 17 មេសា កម្ពុជារំដោះ សម្រែកជ័យឃោស កក្រើកមេឃា ថៃ្ង 17 មេសា កម្ពុជា ត្រូវបានរំដោះមែន គឺត្រូវបានរំដោះ ពីរបប សាធារណរដ្ឋ ដឹកនាំដោយ លោកសេនាប្រមុខ លន់ នល់ ដោយកងទ័ពខែ្មរក្រហម។ ពេលនោះ ប្រជាពលរដ្ឋខែ្មរយ៉ាងច្រើនកុះករនៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ បាននាំគ្នា ចេញមកឈរតាមដងផ្លូវនានា ស្វាគមន៍យោធាខែ្មរក្រហម ដោយខ្លះ បានលើកទង់ជ័យពណ៌ស បង្ហាញអារម្ភណ៍អរ ច្រើនជាងភ័យ ដោយគិតថា សង្រ្គាមនៅកម្ពុជា បានចប់ហើយ។
លោក វង្ស ម៉ាច បានមានប្រសាសន៍ថា ប្រជាជនយើង នៅក្នុងក្រុងហ្នឹង នាំគ្នាឈរអមសងខាងផ្លូវហ្នឹង គឺថា ទះដៃអបអរជាមួយគេ ថាបានជោគជ័យ បានសុខសន្តិភាពហើយ។
លោក យិន សែម និយាយថា ចូលប្រហែលជា ម៉ោងដប់ ដប់មួយអីហ្នឹង គ្រាន់ចូលទៅដល់ហ្នឹង ក៏គេហ៊ោកញ្ជៀវនាយអាយ នៅក្នុងវិទ្យុជាតិហ្នឹង ក៏ចាក់ពីសមេ្លង ចៀ្រងជោគជ័យអី។
លោក កឹម សុខា ដែលកាលពីឆ្នាំ 1975 មានអាយុ 22 ឆ្នាំ ហើយជានិសិ្សតសាលាច្បាប់ផងនោះ បានមានប្រសាសន៍ថា លោកចង់បាន ការផ្លាស់ប្តូររបបដែរ ព្រោះរបបសាធារណរដ្ឋ មានការប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយច្រើនពេក។ លោកក៏បាន ស្វាគមន៍ ពួកទាហានខែ្មរក្រហមដូចប្រជាពលរដ្ឋខែ្មរដទៃទៀតដែរ នាពេលនោះ។
លោក កឹម សុខា បានមានប្រសាសន៍ថា ខ្ញុំកំពុងតែទាមទារ នូវសេរីភាព និង ភាពយុត្តិធម៌ និង ប្រឆាំងអំពើពុករលួយក្នុងសង្គម ហើយ ចង់ផ្លាស់ប្តូរសង្គម។ ពេលមួយភែ្លតនោះ យើងគិតថា ប្រហែលជាមានអីថ្មី ហើយបែ្លកជាង ហើយល្អជាង។
ការអបអរសាទរស្វាគមន៍ របស់ប្រជាពលរដ្ឋខែ្មរ ចំពោះការរំដោះ របស់ខែ្មរក្រហម ជាពិសេស ប្រជាពលរដ្ឋ ដែលរស់នៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ បានរសាយទៅវិញ យ៉ាងឆាប់រហ័ស ជាទីបំផុត។ ក្នុងរយពេលតិចជាង 24ម៉ោង ក្រោយពីការប្រកាសជ័យជម្នះ តាមវិទ្យុជាតិ ទាហានខែ្មរក្រហម បានបញ្ជាអោយប្រជាពលរដ្ឋ ចាកចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ។
លោក វង្ស ម៉ាច បានមានប្រសាសន៍ថា ដេញតែម្តង ដេញចេញពីកនែ្លងក្រុងហ្នឹង។ រួចយើង រែកអាតេកអាតាកទៅ។ គេថាមិនអោយយកអីវ៉ាន់អី ចេញទៅទេ។ គេកំញើញយើង អោយចេញ ដើរទៅមុខអោយត្រង់ អត់អោយមានថយក្រោយទេ។
លោក យិន សែម ក៏បានបនែ្ថមទៀតដែរថា គេសម្លាប់ពួកបញ្ញវ័ន្តអីហ្នឹង ច្រើនដែរ ពេលយើងដើរទៅហ្នឹង យើងជួបឃើញខ្មោច ឃើញស្អីហ្នឹង ពេញទឹកពេញដី។ ការកាប់សម្លាប់ប្រជាពលរដ្ឋខែ្មរ នៅក្នុងឆ្នាំ 1975 ក្រោយពេលរំដោះភ្លាម គឺតិចតួចបំផុត បើបៀ្របធៀប ទៅនឹងអ្វី ដែលប្រជាពលរដ្ឋខែ្មរ ត្រូវឆ្លងកាត់ ក្នុងរយពេលជិត 4ឆ្នាំ ក្នុងរបប ដែលប្រជាពលរដ្ឋខែ្មរ និង អន្តរជាតិស្គាល់ថា របបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ដែលមាន ប៉ុល ពត ជាមេដឹកនាំនោះ។
អ្នកស្រី អ៊ុត សុទ្ធ បានរំលឹកឡើងវិញ ដូចេ្នះ កូនមួយស្លាប់ នៅព្រែកតាមាក់ដែរ ហើយប្តីខ្ញុំ ក៏គេយកវាយចោល នៅព្រែកតាមាក់ដែរ។ ប្អូននៅព្រែកតាមាក់ គ្រាន់តែវាទៅលើកអាមងគេហ្នឹង តែបន្តិច គេថា ប្អូនលួច គេយកប្អូនហ្នឹង ទៅវាយរាល់យប់។ ម្តាយគាត់ថា កូនអ្ហើយកូនអែងជួយធ្វើម៉េច អោយបានស្ករ មួយស្លាបព្រាអោយម៉ែ។ ខ្ញុំយកមាស មួយតំលឹង ទៅដូរស្ករ ដើរសួរគេ មាសមួយតំលឹង សុំស្ករគេ តែមួយស្លាបព្រា អោយម្តាយមិនបាន។ រហូតដល់គាត់ថា កូនអើយ ម៉ែងាប់ហើយ កូនអែងបបួល បងប្អូន រត់ទៅស្រុកវិញ។ មិនបានរត់ទេ គេយកប្អូន ទៅវាយចោលទៀតទៅ។ ខ្ញុំចេះតែហើម កូនចេះតែហើម អត់មានបាយមានអី បបរ ពេលណាយើងជញ្ជាត់ បានមួយស្លាបព្រា យកអោយកូនញ៉ាំ ទៅ។
នៅចន្លោះថៃ្ងទី 17 ខែមេសា ឆ្នាំ 1975 និង ថៃ្ងទី 7 ខែមករា ឆ្នាំ 1979 ប្រទេសកម្ពុជា បានប្រែប្រួលយ៉ាងឆាប់រហ័ស។ ប្រវត្តិសាស្រ្តសកលលោក បានចាត់ទុកថា បដិវត្តន៍ខែ្មរក្រហម គឺជាបដិវត្តន៍ ម៉ាកស៊ីស លេនីន ដ៏មហន្តរាយបំផុត។ មនុស្សដែលរស់នៅ ក្រោមការដឹកនាំ នៃ របបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ រឺ ខែ្មរក្រហម សុទ្ធតែបានទទួលរងគ្រោះ ពីរបបនេះ ទោះតិចក្តីច្រើនក្តី។ គ្រាន់តែមិនដល់បួនឆ្នាំផង ប្រជាពលរដ្ឋខែ្មរ ជិតពីរលាននាក់ រឺម្នាក់ ក្នុងចំណោម បួននាក់ បានស្លាប់បាត់បង់ជីវិត ដោយសារពលកម្ម បាក់កម្លាំង ការអត់បាយ រឺហូបចុក មិនគ្រប់គ្រាន់ កង្វះថ្នាំព្យាបាលជំងឺ ការធ្វើអត្តឃាត និង ការសម្លាប់។ ការកាប់សម្លាប់ និង ការស្លាប់ខ្លះ អាចបណ្តាលមកពីមាគ៌ានយោបាយនានា ដែលបានបង្ខំមកលើ ប្រជាពលរដ្ឋខែ្មរ ដាក់ចេញដោយផ្ទាល់ ពីបក្សកុម្មុយនីស្ត កម្ពុជា ដឹកនាំដោយ ប៉ុល ពត ដែលលាក់មុខ នៅពីក្រោយឈ្មោះអង្គការបដិវត្តន៍។
អ្វីដែលកើតមាន នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ក្រោមរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ វាមានភាពរន្ធត់តក់ស្លុត ក៏ប៉ុនែ្ត ក្នុងន័យជាសកល វាមិនមានអ្វីបែ្លកទេ ។ ព្រោះ វាបានកើតឡើង នៅពេលផេ្សងៗគ្នា នៅក្នុងប្រទេសដទៃទៀត រាប់ទាំងប្រទេស រ៉ាវ៉ាន់ដា ប្រទេសចិន និង សហភាពសូវៀត ព្រមទាំង អំពើប្រល័យពូជសាសន៍ នៅក្នុងសង្រ្គាមលោកលើកទី 2។ តែជាអកុសល មានមនុស្សតិចតួចណាស់ នៅទូទាំងពិភពលោក ជាពិសេស កូនខែ្មរជំនាន់ក្រោយ ដែលផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់ ទៅ នឹង ប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជា។
មូលហេតុចម្បង ដែលប្រជាពលរដ្ឋខែ្មរ ជំនាន់ក្រោយមិនសូវមានការយកចិត្តិទុកដាក់ រឺ មានការយល់ដឹងច្រើន អំពើប្រវត្តិសាស្រ្តខែ្មរ ដ៏ឈឺចាប់នេះ ព្រោះដោយសារតែក្រសួងអប់រំ មិនបានបញ្ចូលប្រវតិ្តសាស្រ្ត នៃ របបខែ្មរក្រហមក្នុងប្រព័ន្ធសិក្សា អោយបានដិតដល់។
កញ្ញា អេង សូដាវី សិស្សនៅវិទ្យាល័យ បឹងត្របែក បានអោយដឹងថា ការសិក្សាអំពីរបបខែ្មរក្រហម គឺ មានកម្រិតតិចតួចណាស់ គ្រាន់តែប្រាប់ អំពីជំនាន់ ប៉ុល ពត បន្តិចបន្តួចទេ។ តែបើសិនជា រៀនតាមហ្នឹង គឺ អត់ដឹងថា គេចង់និយាយពីស្អីខ្លះ ភាគច្រើន គឺ ដឹងតាមចាស់ៗ គាត់និយាយវិញ ។ ខ្ញុំចង់ដឹងច្រើនជាងហ្នឹងថែមទៀត ថា តើកាលពីមុន ពួកគាត់ទទួលបាន ការលំបាកអ្វីខ្លះ តើពួកគាត់តស៊ូអ្វីខ្លះ? ដូចជាគាត់ ធ្លាប់និយាយប្រាប់ថា មានការសម្លាប់មនុស្ស កាលជំនាន់ ប៉ុល ពត។ ជម្លោះនយោបាយ រវាងអ្នកដឹកនាំ ជាកត្តារារាំង ការបងៀ្រនសិស្ស-និស្សិត អំពីរបបខែ្មរក្រហមនេះ។
បើតាមសម្តីលោក ស៊ឹម សុរិយា នាយករង នៃ មជ្ឈមណ្ឌលអែកសារកម្ពុជា បានអោយដឹងថា ដំបូង មានការបញ្ចូលជំពូកខែ្មរក្រហម ក្នុងសៀវភៅសិក្សាប្រវត្តិសាស្រ្តដែរ តែដោយសារកត្តានយោបាយក្រោយមក ក៏ត្រូវដកចេញ ។
លោក ស៊ឹម សុរិយា បានអោយដឹងថា ពេលដែលអ៊ុនតាក់ ចូលមកដល់ មានការខិតខំប្រឹងប្រែងបង្កើតជាគណកម្មការ ដែលធ្វើសៀវភៅកម្មវិធីសិក្សានេះ អោយបានល្អឡើង ហើយ យើងឃើញមាន ជំពូក ដែលនិយាយពី រឿងខែ្មរក្រហមនេះ មានលក្ខណល្អជាងមុនច្រើនណាស់ មាននិយាយ រឿងការពិតច្រើន។ ប៉ុនែ្ត ប្រហែលជា 5-6 ឆ្នាំកន្លងមកនេះ យើងឃើញថា ជំពូកនោះលែងមាននៅក្នុងសៀវភៅ កម្មវិធីសិក្សាទៀត ។ ទោះបីជា ឈ្មោះជំពូកហ្នឹង មាននៅក្នុងមាតិការរឿង ក៏ដោយ ប៉ុនែ្ត នៅក្នុងសាច់អត្ថបទ ទៅដល់ទំព័រហ្នឹង លែងឃើញមាន។ នៅទីផ្សារ ហើយ នៅតាមសាលារៀន តាមដឹង ក៏លែងឃើញមាន ជំពូកហ្នឹងរៀនទៀតដែរ។ ខ្ញុំដឹងថាមូលហេតុ ទាំងអស់នោះ ពីមុនមក មានការជំទាស់ ពីរឿងគណបក្ស និង គណបក្ស នៅក្នុងការចេញអត្ថបទនេះ។ តាមដែលដឹង គឺមាននៅក្នុង ជំពូកនោះ មាននិយាយពី ជ័យជម្នះរបស់គណបក្សប្រជាជន នៅឆ្នាំ 1998 នៅពេលជាប់ឆ្នោត ប៉ុនែ្ត នៅឆ្នាំ 93 ពេលដែលគណបក្សហ្វ៊ុនស៊ិនប៉ិចឈ្នះ ក្នុងអត្ថបទហ្នឹង ហាក់ដូចជា អត់បាននិយាយ រឿងគណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច ឈ្នះហ្នឹងទេ។ អីចឹងទៅ ដោយសារមូលហេតុហ្នឹង មានការប្រទាញប្រទង់គ្នា ចំពោះជំពូក រឿងខែ្មរក្រហម ដោយសារមានពាក្យហ្នឹង។ ក្រោយមកឃើញបាត់ ជំពូកហ្នឹង ពីក្នុងសៀវភៅហ្នឹងទៅ។ ទោះជាមាននិន្នាការ ទប់ស្កាត់ការបងៀ្រន ប្រវត្តិសាស្រ្ត ក្នុងរបបខែ្មរក្រហម ដោយក្រុមអ្នកនយោបាយណាក៏ដោយ ការបង្កើត អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញ ក្នុងតុលាការកម្ពុជា ដើម្បី កាត់ទោសមេដឹកនាំខែ្មរក្រហម បានបង្កើនការចាប់អារម្មណ៍ យ៉ាងច្រើន ពីសិស្ស និស្សិតព្រមទាំង ប្រជាពលរដ្ឋខែ្មរ និង ពីអន្តរជាតិផងដែរ។
លោក សំបូ ម៉ាណ្ណរា ជាសាស្រ្តាចារ្យ ផែ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត នៃ សកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ បានអោយដឹងថា និសិ្សត របស់លោក ចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំង លើប្រវត្តិសាស្រ្ត ក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ គឺដោយសារតែ ការបង្កើតឡើង នូវ អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញ ក្នុងតុលាការ កម្ពុជា សម្រាប់វិនិច្ឆ័យទោសមេដឹកនាំ ខែ្មរក្រហមនាះ។
លោក សំបូ ម៉ាណ្ណរា បានមានប្រសាសន៍ថា ពេលដែលយើងមានរៀបចំ នូវ គោលការណ៍បង្កើតជាតុលាការ ក្នុងការកាត់ទោសខែ្មរក្រហមហ្នឹង តែម្តង។ ពេលនេះ គឺ ចាប់ផ្តើមមានរំញោចមួយ គឺថា មានសន្ទុះមួយចេញមកពីឆន្ទៈ នៃ អ្នកសិក្សាច្រើនតែម្តង សូម្បីតែមតិមហាជន ធម្មតាហ្នឹង ក៏ចង់ដឹង ពីរឿងហ្នឹងដែរ សម្រាប់និស្សិត និង សិស្សហ្នឹង គឺថា ចាប់ផ្តើមមែនទែនតែម្តង។ មុនដំបូងគាត់ថា គាត់អត់ដឹង គាត់អត់ជឿ ដល់ លឺថា កាត់ទោសគាត់ចាប់ផ្តើម ម៉េចបានត្រូវកាត់ទោស។ អ៊ីចឹង គាត់ចាប់ផ្តើមរៀន ដើម្បីគាត់បានប្រឡូកចូលក្នុងការងារ សង្គមបាន។
ការព្យាយាមរៀបចំតុលាការ ដើម្បីកាត់ទោសមេដឹកនាំ ខែ្មរក្រហម គឺ បានធ្វើឡើងតាំងពីឆ្នាំ 1997មកម៉េ្លះ តែដោយសារ បញ្ហាផេ្សងៗ អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញ ក្នុងតុលាការកម្ពុជា ទើបត្រូវបាន ព្រមពៀ្រងគ្នា រវាងអង្គការសហប្រជាជាតិ និង រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ 2005 កន្លងមក។ កាលពីថៃ្ងទី 3 ខែ កក្កដា ឆ្នាំ 2006 កន្លងមកនេះ មន្រ្តីតុលាការជាតិចំនួន 17រូប និង អន្តរជាតិចំនួន 8រូប បានជ្រើសរើស អោយធ្វើជា អ្នកវិនិច្ឆ័យទោស អតីតមេដឹកនាំខែ្មរក្រហមទាំងនោះ។ ប៉ុល ពត ដែលជាមេដឹកនាំធំជាងគេ នៃ របបខែ្មរក្រហម បានស្លាប់តាំងពីឆ្នាំ 1998 ហើយ តាម៉ុក ដែលជាមេដឹកនាំខែ្មរក្រហម ដ៏សំខាន់ម្នាក់ដែរនោះ ក៏បានស្លាប់ ទៅហើយដែរ កាលពីខែ កក្កដា ឆ្នាំ 2006 កន្លងមកនេះ។ ចំណែកអែមេដឹកនាំ ខែ្មរក្រហម ដទៃទៀត រួមមាន អៀង សារី, ខៀវ សំផន និង នួន ជា ជាដើម ក៏មានវ័យចាស់ជរាហើយដែរ។