ព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ដ្រនៃកម្ពុជា
Raoul Jennar
ប្រែសំរួលក្រៅផ្លូវការ
****************************************
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី8.ឧសភា 2021.ម៉ោង 11:52
ព្រិត្ដិការណ៍ ឆ្នាំ១៩៤៦ -១៩៥១
ព្រឹត្ដការណ៍ឆ្នាំ១៩៤៦
ថ្ងៃទី៤ ខែមករា ការចុះហត្ថលេខានៃកិច្ចព្រមព្រៀងបណ្ដោះអាសន្នបារាំងខ្មែរ។ ការបញ្ចប់អណាព្យាបាលបារាំង នៅស្រុកខ្មែរ។ ស្វ័យភាពផ្នែករដ្ឋបាល ប៉ុន្ដែវត្ដមាននៃស្នងការបារាំង ទីប្រឹក្សាបារាំងតាមក្រសួង និង ខេត្ដនៅរក្សាដដែល។ ផ្នែកការពារជាតិ និង កិច្ចការបរទេសក៏ត្រូវស្ថិតក្រោមការត្រួតត្រារបស់បារាំងដែរ។ ប្រទេសកម្ពុជានៅតែជារដ្ឋសមាជិកនៃសហព័ន្ធបារាំងដដែល។ ខែមករា នៅបារីស មានការបង្កើតឡើងនូវសមាគមនិសិត្សខ្មែរមួយដែលមានឈ្មោះ អៀស៊ីចូវ ជាប្រធាន។ គាត់កាន់តំនែងនេះរហូតដល់ឆ្នាំ ១៩៥០។
ខែមេសា ការបង្កើតគណបក្សនយោបាយដំបូងបង្អស់នៅកម្ពុជាគឺ គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ ដឹកនាំដោយ ស៊ីម វ៉ា, ឈាន វ៉ម, និង អៀវ កើស។ គណបក្សនេះមានសមាជិកជាបញ្ញវន្ដ ល្បីៗជាច្រើនចូលរួម។ ថ្ងៃទី១០ ខែមេសា រូម៉ាំងវឹកទ័រេប៉ណាវែ ជាស្នងការសាធារណរដ្ឋ។
ខែមិថុនា ទ្រង់ ស៊ីសុវត្ដិ យុទ្ធវង្ស បន្ទាប់បានចូលជាសមាជិកគណបក្សសង្គមនិយមបារាំងរួចមក ក៏យាងត្រលប់ចូលប្រទេសកម្ពុជាវិញ ហើយត្រូវបានជាប់ឆ្នោតជាប្រធានគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ។
ថ្ងៃទី៧ ខែសីហា ពួកអិស្សរៈមួយក្រុមដែលមានគ្នាចំនួន ៣០០នាក់ ដឹកនាំដោយ ដាប ឈួន ជាអតីតពលបាលត្រីខ្មែរនៃកងទ័ពសៀម នរោត្ដម ចន្ទរង្សី ជាស្ដេចបះបោរ និង សឹង ង៉ុកមិញ បានចូលវាយលុកកាន់កាប់សៀមរាបអង្គរអស់៦ថ្ងៃ។ នាយទាហានបារាំងចំនួន ៧នាក់ត្រូវបានសំលាប់។
ថ្ងៃទី១ ខែកញ្ញា ការបោះឆ្នោតតាមលក្ខណប្រជាធិតេយ្យលើកទី១នៅកម្ពុជា គឺការបោះឆ្នោតសភាធម្មនុញ្ញ។ គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យឈ្នះបានសំលេងភាគច្រើនលើសលប់នៅក្នុងសភា។ ហើយមានការបញ្ចេញមតិយ៉ាងខ្លាំង ក្នុងការប្រឆាំងអាណានិគម និងទាមទារអោយមាននវូបនីយកម្មប្រទេសជាតិ។
ថ្ងៃទី១៧ ខែវិច្ឆិការ ការសំរេចលុបចោលអនុសញ្ញាបារាំង សៀម នៃក្រុងតូក្យូ ឆ្នាំ១៩៤១។ បណ្ដាខេត្ដដែលសៀម បានកាន់កាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៤១ ត្រូវប្រគល់អោយកម្ពុជាវិញ។ សិទ្ធិសញ្ញាបារាំងសៀមនៃឆ្នាំ១៩៣១ ត្រូវនៅជាធរមានដដែល។ គឺបានន័យថា ប្រទេសសៀមនៅតែរក្សាឆ្មាំការពារនៅតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារ ជាអែកកតោភាគី។ ថ្ងៃទី១៥ ខែធ្នូ រដ្ឋាភិបាល យុទ្ធវង្ស។
ព្រឹត្ដការណ៍ឆ្នាំ១៩៤៧
ថ្ងៃទី៧ ខែមករា ដេបាតឺម៉ង់នៃរដ្ឋអាមេរិកបានបដិសេធមិនបញ្ជូនអនុស្សរណ របស់អិស្សរៈដែលទាមទារអែករាជភាពនៃប្រទេសនៅអិណ្ឌូចិន ទៅអោយអគ្គលេខាធិការនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ។
ថ្ងៃទី៦ ខែឧសភា ការប្រកាសអោយប្រើរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ប្រទេសកម្ពុជាក្លាយជាប្រទេសកាន់សទ្ធិរាជានិយមអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ថ្ងៃទី ២០ ខែឧសភា ឡេអុង មារីអាដុលប៉ាស្កាលពីញុងជាស្នងការសាធារណរដ្ឋ។ ថ្ងៃទី១១ ខែកក្កដា ការសោយទិវង្គត ដោយអិតព្រៀងទុករបស់ទ្រង់ ស៊ីសុវត្ដិ យុទ្ធវង្ស។ ថ្ងៃទី២៥ ខែកក្កដា រដ្ឋាភិបាល ស៊ីសុវត្ដិ វិច្ឆ័យវង្ស។ ថ្ងៃទី២១ ខែធ្នូ ការបោះឆ្នោតសភាធម្មនុញ្ញ។ សំលេងភាគច្រើនលើសលប់បានទៅខាងពួកប្រជាធិបតេយ្យ។
ព្រឹត្ដការណ៍ឆ្នាំ១៩៤៨
ថ្ងៃទី២ ខែ មករា រដ្នាភិបាល ឈាន វ៉ម។ ថ្ងៃទី១ ខែកុម្ភ នៅបាត់ដំបង មានការបង្កើតគណកម្មាធិការរំដោះប្រជាជនខ្មែរដែលដឹកនាំដោយ ដាប ឈួន។ គណកម្មការនេះមានកំលាំងទ័ពចំនួន ៨០០នាក់។ មានទំនាក់ទំនងជាមួយពួក យៀកមិញ ក្រោយមកក៏ចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយគ្នា។ ថ្ងៃទី១៥ ខែសីហា រដ្ឋាភិបាល ប៉ែន នុត។ ថ្ងៃទី២០ខែតុលាលុយសេ្យងវាំងសង់លូបេ ជាស្នងការសាធារណរដ្ឋស្ដីទី។
ព្រឹត្ដការណ៍ឆ្នាំ១៩៤៩
ខែកុម្ភ គណកម្មាធិការរំដោះប្រជាជនខ្មែរ ក្លាយជាគណកម្មាធិការជាតិខ្មែរដើម្បីរំដោះ បើបកប្រែទៅឃើញថា មានន័យខុសឆ្ងាយពីយៀកមិញ។ កប្សថ្មីនេះដឹកនាំដោយ ប៉ុក ឃុន។ ថ្ងៃទី១២ ខែកុម្ភ រដ្ឋាភិបាល យ៉ែម សំបូរ។ ថ្ងៃទី២៥ ខែកុម្ភៈ ហ្សង់ ឡេអុងហ្រ្វង់ស័រ ម៉ារីដឺវ៉ាយម៉ុង ជាស្នងការសាធារណរដ្ឋ។ ខែមីនា ដល់ខែមិថុនា ភាពតានតឹងចេះតែមានកាន់តែខ្លាំងឡើងរវាងក្រុមផ្សេងៗនៃពួកអិស្សរៈបដិវត្ដន៍ រឺ ពួកដែលគ្មានទំនាក់ទំនងជាមួយពួក យៀក មិញ រវាងពួកអិស្សរៈ អ្នកជាតិនិយមឆ្វេង និង អ្នកជាតិនិយមស្ដាំ រហូតធ្វើអោយមានការប៉ះទង្គិចគ្នាដោយអាវុធ។ ការបង្កើតនូវគណកម្មាធិការដំបូងមួយ ដើម្បីបង្កើតបក្សប្រជាជនបដិវត្ដន៍កម្ពុជា (ជាគណបក្សកុំមុយនិស្ដ)។
ថ្ងៃទី១៨ ខែកញ្ញា សីហនុ រំលាយសភាជាតិ ហើយបានគិតថ្ងៃសំរាប់បោះឆ្នោត ចំពោះការបោះឆ្នោតដែលបានព្រាងទុកសំរាប់ខែវិច្ឆិការ។ ថ្ងៃទី២០ ខែកញ្ញា រដ្ឋាភិបាល អៀវ កឹស ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវចំពោះតែមុខស្ដេចប៉ុណ្ណោះ។ ថ្ងៃទី២៩ ខែកញ្ញា រដ្ឋាភិបាល យ៉ែម សំបូរ។
ថ្ងៃទី១ ខែតុលា ដាប ឈួន ចុះចូលរដ្ឋាភិបាល។ គាត់មានសេរីភាពក្នុងការគ្រប់គ្រងមួយភាគធំ នៃ ដំបន់ភូមិភាគខាងជើងនៃប្រទេស។ គាត់គឺជាស្ដេចត្រាញ់សង្រ្គាមមួយយ៉ាងពិតប្រាកដ។
ថ្ងៃទី៨ ខែវិច្ឆិការ សិទ្ធិសញ្ញាបារាំងខ្មែរ។ ប្រទេសកម្ពុជា ជារដ្ឋអែករាជ្យដោយមានសម្ព័ន្ធភាពជាមួយសហភាពបារាំង។ សិទ្ធិសញ្ញានេះក៏បញ្ជាក់ដែរថាប្រទេសកម្ពុជាគ្មានសិទ្ធិលើដែនដីកូសាំងស៊ីនឡើយ។
ព្រឹត្ដការណ៍ឆ្នាំ១៩៥០
ថ្ងៃទី១៤ ខែមេសា ឃាតកម្មលើរូបលោក អៀវ កឹស មេដឹកនាំកាន់លិទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និង ប្រធានសភាជាតិ។ ថ្ងៃទី១០ ខែមិនា មហាបាតុកម្មនៅតាមចំការកៅស៊ូនៅជប់។ ពីថ្ងៃទី១២ ដល់ថ្ងៃទី២២ ខែមិនា សិក្ខាសាលានៅហាទៀងយួនខាងត្បូង ប្រតិភូខ្មែរកុំមុយនិស្ដខ្មែរដឹកនាំដោយ សឹង ង៉ុកមិញ និងប្រតិភូយួនដឹកនាំដោយ ឡេឌុកថ។ ថ្ងៃទី១៧ ដល់ថ្ងៃទី១៩ខែមេសា នៅកំពុងសោមលើ មានសន្និបាទលើកទី១ នៃពួកអ្នកតស៊ូខ្មែរដែលមានសមាជិកចូលរួមចំនួន២០០នាក់ ដែលក្នុងនោះមានព្រះសង្ឃចំនួន១០៥ អង្គផងដែរ បានសំរេចបង្កើតរណសិរ្សរួបរួមអិស្សរមួយដឹកនាំដោយសឹង ង៉ុកមិញ។ ជារចនាសម្ព័ន្ធត្រៀបង្កើតរដ្ឋាភិបាលដោយបង្កើតអោយមាន ជាគណកម្មាធិការមជ្ឈឹមបណ្ដោះអាសន្ន រំដោះប្រជាជនមួយ។ គណកម្មាធិការនេះដឹកនាំដោយ សឹង ង៉ុកមិញ ចាន់ សម័យ ជាអនុប្រធាន ស៊ីវ ហេង ជាអនុប្រធាន និងរដ្ឋមន្រ្ដីការពារជាតិ ទូសាមុតជាអនុប្រធាន សឹន ភុករតនា និង ណុន សួន។ ទង់ជាតិពណ៌ក្រហមដែលផ្ទៃកណ្ដាល មានរូបប្រាសាទអង្គរវត្ដកំពូលប្រាំ ពណ៌េលឿង ត្រូវបាន អនុម័តជាសញ្ញានៃរណសិរ្ស។ ថ្ងៃទី១៩ ខែមិនា រណសិរ្សរួបរួមអិស្សរ ប្រកាសការគ្រប់គ្រងទឹកដីចំនួន២/៣ នៃប្រទេស។ ក្នុងនាមរណសិរ្សរួបរួមអិស្សរ និងគណកម្មាធិការមជ្ឈឹមបណ្ដោះអាសន្នរំដោះប្រជាជន សឹង ង៉ុក មិញប្រកាសអែករាជ្យភាពនៃប្រទេសកម្ពុជា។ នៅអែទីក្រុងបារីសមានការបង្កើតជាក្រុមម៉ាកស៊ីសនៃនិសិត្សខ្មែរ ដែលមានសមាសភាពចូលរួមដូចជា អៀង សារី ខៀវ ធីរិទ្ធ ហ៊ូ យន់, កេង វ៉ានសាក់, ជួន មុំ, សាឡុត ស, ម៉ៃ ម៉ាន, ម៉ៃ ផាត, រដ្ឋ សាមឿន។ ការគិតគូអំពីរឿងជាតិនិយម និង ប្រឆាំងរាជានិយម មានរិតតែខ្លាំងឡើង ជាងរឿងសង្គមនិយម។ បន្ទាប់ពីការត្រលប់មកវិញនូវឈ្មោះ សាឡុតស គេឃើញមានឈ្មោះ កែវ មាស, ខៀវ សំផន ក៏មកចូលរួមក្នុងចលនានេះដែរ។ថ្ងៃទី៣ ខែឧសភា រដ្ឋាភិបាលដឹកនាំបន្ដោះអាសន្នដឹកនាំដោយសីហនុ។ថ្ងៃទី១ ខែមិថុនា រដ្ឋាភិបាល ស៊ីសុវត្ដិ មុនីវង្ស
ថ្ងៃទី១៤ ខែតុលា ប្រទេសកម្ពុជាចុះហត្ថលេខាក្នុង អនុសញ្ញាថ្ងៃទី៩ ខែធ្នូ ១៩៤៨ របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ដើម្បីការពារ និង ប្រឆាំងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍។ ថ្ងៃទី១ ខែវិច្ឆិការ នៅបារីស សមាគមនិសិត្សខ្មែរបានជ្រើសរើស វ៉ាន់ ម៉ូលីវ៉ាន់ ជាប្រធាន។ ថ្ងៃទី២២ ខែវិច្ឆិការ មានការជួបគ្នារវាង ស៊ីវ ហេង រណសិរ្សរួបរួមអិស្សរ សផានុវង្ស លាវ និង តុង ថាំង យៀកមិញ។ កិច្ចប្រជុំនេះធ្វើឡើងដើម្បីកែប្រែបក្សកុំមុយនិស្ដអិណ្ឌូចិន អោយទៅជាអង្គការបក្សកុំមុយនិស្ដ បីស្វ័យយ័ត្នតាមប្រទេស ប៉ុន្ដែនៅតែសហប្រតិបត្ដិការគ្នាដដែល។
ព្រឹត្ដការណ៍ឆ្នាំ១៩៥១
ថ្ងៃទី១ ខែមករា រដ្ឋាភិបាល ស៊ីសុវត្ដិ មុនិពង្ស។ ថ្ងៃទី៨ ខែកុម្ភ កម្មាភិបាលខ្មែរចំនួន ៩រូបនៃបក្សកុំមុយនិស្ដអិណ្ឌូចិន បានជួបប្រជុំគ្នាជាមួយយួន ឡេ ឌុកថ ដោយបានសំរេចចិត្ដបង្កើត បក្សប្រជាជនបដិវត្ដន៍ខ្មែរ។ ថ្ងៃទី១១ ដល់ថ្ងៃទី១៩ ខែកុម្ភ សន្និបាតបក្សកុំមុយនិស្ដអិណ្ឌូចិនលើកទី២។ បក្សអិណ្ឌូចិនត្រូវប្ដូរឈ្មោះទៅជា បក្សកម្មករយួន។ សេចក្ដីប្រកាសនេះត្រូវបានគេធ្វើនៅកិច្ចប្រជុំរបស់បក្សប្រជាជនបដិវត្ដន៍ខ្មែរ កាលបរិច្ឆេទនៃកិច្ចប្រជុំនេះត្រូវបានគេយកមកពិភាក្សាគ្នា ថាត្រូវធ្វើនៅ
ថ្ងៃទី១៩ ខែកុម្ភ រឺ ថ្ងៃទី២៨ ខែមិថុនា រឺ ថ្ងៃទី៣០ ខែកញ្ញា។
ថ្ងៃទី៣ ខែមិនា រដ្ឋាភិបាល អ៊ុំ ឈៀង ស៊ុន។ ថ្ងៃទី១១ ខែមិនា ចលនាកុំមុយនិស្ដនៅប្រទេសកម្ពុជានៅ លាវ និង នៅយួន បានជួបប្រជុំគ្នានៅស្រុកយួន និង បានធ្វើកម្មវិធីនយោបាយរួមគ្នាមួយ។ ថ្ងៃទី ១៤ ខែឧសភា រដ្ឋាភិបាល អ៊ុំ ឈៀងស៊ុន (ទី២)។ ថ្ងៃទី៨ ខែមិថុនា កំនើត នរោត្ដមសេរីវុឌ្ឍ។ ថ្ងៃទី២៦ ខែកក្កដា សីហនុ ប្រសិទ្ធនាមអោយពួកអិស្សរជាពួកខ្មែរ យៀកមិញ។
ថ្ងៃទី៩ ខែកញ្ញា ការបោះឆ្នោតសភាធម្មនុញ្ញ។ បន្ទាប់ពីបាត់រូបរាងអស់រយៈពេល២៣ ខែមក សភាធម្មនុញ្ញ ក៏មានរូបរាងជាថ្មីឡើងវិញ។ គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យបានទទួលសំលេងច្រើនលើសលប់នៅក្នុងសភា។ ថ្ងៃទី៣០ ខែកញ្ញា ការបង្កើតគណកម្មាធិការបណ្ដុះបណ្ដាល និង ឃោសនាដែលជាការពិតទៅជា គណកម្មាធិការមជ្ឈឹម បណ្ដោះអាសន្ន របស់បក្សប្រជាជនបដិវត្ដន៍ខ្មែរ។ ប្រធានគណបក្សកុំមុយនិស្ដកម្ពុជាគឺ សឹង ង៉ុកមិញ ទូសាមុត អនុប្រធាន ស៊ីវ ហេង អគ្គលេខា។ គណបក្សនេះមានសមាជិក ១០០០នាក់។
ខែតុលា ថ្ងៃទី១៣ រដ្ឋាភិបាល ហ៊ុយ កន្ទុល គឺជារដ្ឋាភិបាលប្រជាធិបតេយ្យទី១ ដែលមានសមាសភាពរួមគ្នា។ ថ្ងៃទី២៩ បន្ទាប់ពីជាប់ឃុំអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំនៅក្នុងប្រទេសបារាំងចាប់ពីឆ្នាំ១៩៤៥ នោះមក សឹង ង៉ុកថាញ់ បានរួចត្រលប់មកភ្នំពេញវិញ។ មានមនុស្សជាងមួយម៉ឺននាក់ រួមទាំងនាយករដ្ឋមន្រ្ដី និង សមាជិករដ្ឋាភិបាលជាច្រើននាក់បានរង់ចាំទទួល សឹង ង៉ុកថាញ់ នៅព្រលានយន្ដេហាះពោធិចិនតុង។ នៅថ្ងៃនោះដែរ ហ្សង ដឺវ៉ាយម៉ុង ស្នងការសាធារណរដ្ឋត្រូវបានគេសំលាប់។ ថ្ងៃបន្ទាប់ឧត្ដមសេនីយ៍ អ៊ីវេដហ្គូ ត្រូវតែងតាំងជាស្នងការសាធារណរដ្ឋ។ នៅបារីស ហ៊ូ យន់ ក្លាយជាប្រធានសមាគមនិសិត្សខ្មែរ។ នៅក្នុងគណកម្មាធិការរបស់ គាត់ឃើញមាន អៀង សារី សាឡុតស, ជួន មុំ, ខៀវ សំផន, កេង វ៉ាន់សាក់។