ព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ដ្រនៃកម្ពុជា
Raoul Jennar
ប្រែសំរួលក្រៅផ្លូវការ
****************************************
ព្រិត្ដិការណ៍ ឆ្នាំ១៩០០ -១៩៤៥
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី1.ឧសភា 2021.ម៉ោង 12:00
១៩០០ ថ្ងៃទី១៦ ខែមករា ប៉ូលល្វីលុច Paul Louis Luce, ជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរីយឺស្ដីទី។ ថ្ងៃទី៥ ខែតុលា ក្នុងពេលកំពុងធ្វើទស្សនកិច្ចនៅប្រទេសបារាំង ទ្រង់យុគន្ធ ដែលជាកូនរបស់ស្ដេចនរោត្ដម បានសរសេរអត្ថបទមួយ បោះពុម្ពផ្សាយតាមកាសែតបារាំងមួយឈ្មោះឡឺម៉ាតាំង ក្នុងគោលបំណងធ្វើអោយរដ្ឋាភិបាលបារាំង បានដឹងអំពីការរំលោភបំពានរបស់ពួកអាជ្ញាធរអណានិគមនិយមបារាំងនៅស្រុកខ្មែរ។ ការចេញផ្សាយនេះបានបង្កើតអោយមានជារឿងអាស្រូវមួយយ៉ាងធំនៅស្រុកបារាំង។
១៩០១ ថ្ងៃទី៣ ខែមិថុនាឡេអុងប៉ូលហ្សុលប៊ូឡុស Léon Pol Jules Boulloche,ជារេស៊ីដង់ ល៊ុបេប៉រីយឺ។
១៩០២ ថ្ងៃទី១៧ ខែកក្កដា ហ្សាលប៉ាលិយេ Charles Pallier, ជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរិយើស្ដីទី។ ថ្ងៃទី២៦ ខែតុលា ហង់រីហ្វេលីដឺឡាម៉ូថ Henri Félix de Lamothe, ជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរិយឺ។
១៩០៤ ថ្ងៃទី២៥ ខែមេសា ស្ដេច នរោត្ដម សោយទិវង្គត នៅថ្ងៃដដែលស្ដេច ស៊ី សុវត្ដិ ត្រូវបានតែងតាំងជាស្ដេចដោយមន្រ្ដីចំនួន ៥រូប ប្រធានសង្ឃទាំងពីរនិកាយ និង ប្រធានសាសនាព្រាហ្មណ៍ក្រោមការដឹកនាំប្រជុំរបស់រេស៊ីដង់ស៊ុបប៉េរីយើបារាំង។ ថ្ងៃទី២៥ ខែកញ្ញា ល្វីហ្សុលម៉ូរេល Louis Jules Morel, ជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរិយើ។
១៩០៥ ថ្ងៃទី១៧ ខែសីហា ការបង្កើតសារមន្ទីរវត្ថុបុរាណនៅភ្នំពេញ ដែលលទ្ធផលនៃការផ្ចុងផ្ដើមការងារដោយសាលាបារាំចុងបូព៌ា។ ថ្ងៃទី១៦ ខែតុលា អូលីវីយេហ្សាល អាទៀដឺឡាឡង់ការឡង់ ជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរិយើស្ដីទី។ ថ្ងៃទី២៩ ខែធ្នូ ប៉ូលលុក Paul Louis Luce, ជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរិយើ។
១៩០៦ ថ្ងៃទី២៣ ខែមីនា សទ្ធិសញ្ញាបារាំងសៀម គឺការប្រគល់ខេត្ដបាត់ដំបង ស៊ីសុផុន និង សៀមរាបអោយកម្ពុជាវិញ។ ១៩០៨ កំនើត សឹង ង៉ុក ថាញ់ នៅត្រាវិញ (កូសាំងស៊ីន)។ រៀនបថមសិក្សានៅសៃហ្គន។ ថ្ងៃទី១ ខែកក្កដា មានការបះបោរជាលើកទី១ នៅខេត្ដបាត់ដំបង ដឹកនាំដោយវិសេញី ដែលមានរយៈពេលពេញ១ខែ។
១៩០៩ ថ្ងៃទី១០ ខែកុម្ភៈ ដល់ថ្ងៃទី២៩ ខែមីនា មានការបះបោរជាថ្មីម្ដងទៀតដឹកនាំដោយ វិសេញី។ ថ្ងៃទី១៤ ខែមេសា ពួកអុទ្ទាមបានវាយដំណាក់រេស៊ីដង់នៅកំពត។ មានមនុស្សស្លាប់ចំនួន ២៣នាក់។
១៩១១ ថ្ងៃទី២៦ ខែកក្កដា អឺណេសអ៊ូត្រាយ ជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរិយើស្ដីទី។ ថ្ងៃទី៨ ខែតុលា អឺណេសអ៊ូត្រាយ ជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរិយើ។
១៩១២ ការអនុម័តនូវច្បាប់ក្រុមព្រហ្មទណ្ឌ។
១៩១៣ ថ្ងៃទី១៣ ខែវិច្ឆិកា កំនើត លន់ ណុល។ ថ្ងៃទី២៨ ខែមិនា ការបះបោរនៅតំបន់កំពុងស្វាយ និង បារាយដឹកនាំដោយឈ្មោះ អ៊ូច។ ការបះបោរនេះមានលក្ខណភ្លិបភ្លែតៗ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩១៦។
១៩២០ ថ្ងៃទី២៥ ខែកុម្ភៈ មានការអនុម័តក្រមរដ្ឋបវេណី និង ក្រមនិតិរដ្ឋបវេណី។ ថ្ងៃទី ១៣ ខែមេសាធ្វើការសម្ពោធន៍សារមន្ទីរ អាល់ប៊ែសារ៉ូ ក្រោយមកជាសារមន្ទីរជាតិ។ ថ្ងៃទី១៥ ខែមេសា ដល់ ថ្ងៃទី៦ ខែធ្នូ ហ្គាស្ដុ រើនេ ហ្សក ម៉ាសេ្ដរ៉ូ Gaston René Georges Maspéro ជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរិយើស្ដីទី។ ថ្ងៃទី៦ ខែធ្នូ ហិកទ័រក្លែរហង រីហ្សូសបេឡេតង់ Hector Clair Henri Jospeh Létang ជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរិយើស្ដីទី។
១៩២១ ថ្ងៃទី១៥ ខែកុម្ភៈ ការបង្កើតបណ្ណាល័យកម្ពុជា។ ក្រោយមកនៅថ្ងៃទី១៥ ខែមករា ១៩២៥ក្លាយជាបណ្ណាល័យភូមិន។ ថ្ងៃទី ២១ ខែកុម្ភៈ បូដ្វាំង Baudoin ត្រលប់មកកាន់តំនែងជារេស៊ីដង់ស៊ុបេប៉រីយើវិញ។
១៩២២ ថ្ងៃទី១០ ខែមេសា វិកទ័រឡែលហ្គូអាលជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរីយើស្ដីទី។ ថ្ងៃទី៣១ ខែតុលាកំនើត នរោត្ដមសីហនុ។
១៩២៤ ថ្ងៃទី១០ ខែឧសភា បូដ្វាំ Baudoin ត្រលប់មកកាន់តំនែង ជារេស៊ីដង់ ស៊ុបេប៉រីយើវិញ។
១៩២៥ ថ្ងៃទី ១៤ ខែកុម្ភៈ សិទ្ធិសញ្ញាមិត្ដភាពបារាំង សៀម ការបញ្ជាក់ព្រំដែនដែលបានកំនត់នៅឆ្នាំ ១៩០៧។ ពីថ្ងៃទី១ កញ្ញា ដល់ថ្ងៃទី១៨ ខែមេសា ការយកពន្ធពីប្រជារាស្រ្ដខ្មែរមានកំរិតខ្ពស់ជាងគេទាំងអស់ ក្នុងបណ្ដាប្រទេសក្រោមចក្រភពអណានិគមបារាំង។ ការសំរេចចិត្ដតំឡើងពន្ធនេះ ធ្វើអោយមានការក្រេវក្រោធយ៉ាងខ្លាំង ពីសំណាក់ប្រជារាស្រ្ដទូទៅ ដែលប្រឆាំង នឹង ការរំលោភបំពានពីសំណាក់ពួកអណានិគមនិយម។ មូលហេតុនេះហើយ ដែលរេស៊ីដង់បារាំង ប្រចាំខេត្ដកំពង់ឆ្នាំងឈ្មោះ បាដេស ត្រូវបានប្រជារាស្រ្ដបះបោរសំលាប់ចោលនៅក្រាំងលើ។ ការបង្រ្កាបមានលក្ខណៈសាហាវយ៉ាងសំបើមណាស់។ ប្រជាជនប្រុសស្រី កុមារទាំងអស់ជាង៣០០នាក់ ត្រូវជាប់គុក ភូមិទាំងមូលត្រូវកំទេច។ សវនាការកាត់ទោសប្រជារាស្រ្ដម្នាក់ប្រហាជីវិត និង ៥នាក់ទៀត ដាក់គុកមួយជីវិត។ រវាងខែមេសា និង ធ្នូ អ្នកនិពន្ធជាតិបារាំងម្នាក់ឈ្មោះ អង់ដ្រេម៉ារ៉ូ André Malraux, បានសរសេរអត្ថបទក្នុងកាសែតរបស់គាត់នៅសៃហ្គងឈ្មោះ (អិណ្ឌូចិនជាប់ច្រវាក់) បដិសេធនូវការចោទប្រកាន់ របស់អាជ្ញាធរដែលថា ការបះបោរនេះជាអំពើចោរប្លន់ ហើយបានរិះគន់នូវការកាត់ទោសមិនត្រឹមត្រូវរបស់តុលាដែលធ្វើការទៅតាមសំពៀតខ្សែញាក់។
១៩២៧ ថ្ងៃទី២០ មករា អាស្ដីដឡីហ្វលជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរីយើ។ ថ្ងៃទី៩ ខែសីហា ការសោយទិវង្គតរបស់ស្ដេចស៊ីសុវត្ដិ។
១៩២៨ ថ្ងៃទី២៥ ខែឧសភា កំនើត សាឡុត ស ហៅប៉ុល ពត។ ថ្ងៃទី២០ ខែកក្កដា ការឡើងសោយរាជរបស់ស្ដេចស៊ីសុវត្ដិ មុនីវង្ស។
១៩២៩ ថ្ងៃទី១ ខែមករា អាហ្សីលល្វីអូហ្សុស្ដស៊ីលវសេ Achille Louis Auguste Silvestre ជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរីយើស្ដីទី។ ថ្ងៃទី១២ ខែមករា ហ្វែណង់ម៉ារីហ្សូហ្សែបអង់ទន់ឡាវិត Femand Marie Joseph Antoine Lavit ជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរីយើ។
១៩៣០ ថ្ងៃទី៣ ខែកុម្ភៈ ការបង្កើតបក្សកុំមុនិស្ដអិណ្ឌូចិនដោយ ហូជីមិញ។ ថ្ងៃទី១២ ខែឧសភា សម្ពោធន៍វិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត ដែលជាជំរកនៃជីវិតបញ្ញាវន្ដថ្មី។ ការបង្កើតនេះជាគំនិតរបស់ស្ដេចខ្មែរ និង ស្ដេចក្រុងលួងព្រះបាង។ ក្រិត្យរបស់អគ្គទេសាភិបាលអិណ្ឌូចិនបានសំរេចអោយនៅថ្ងៃទី២៥ ខែមករា ១៩៣០។ បណ្ណាល័យនៃប្រទេសកម្ពុជា ក៏ត្រូវបានបញ្ចូលទៅក្នុងក្របខ័ណ្ឌនៃវិទ្យាស្ថាននេះដែរ។
១៩៣១ ថ្ងៃទី២៧ ខែកក្កដា កំនើត ខៀវ សំផន។
១៩៣២ ថ្ងៃទី ៤ ខែមិនា អាហ្សីលស៊ីលវេស Achille Silvestre ជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរីយើស្ដីទី។ ថ្ងៃទី៧ខែធ្នូ អាហ្សីលស៊ីលវេស Achille Silvestre ជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរីយើ។
១៩៣៣ សឹង ង៉ុកថាញ់ ត្រលប់មកអិណ្ឌូចិនវិញ បន្ទាប់ពីបានបញ្ចប់ការសិក្សាមធ្យមភាគនៅ ម៉ុងប៉ឺលីយេ និង ឧត្ដមសិក្សានៅបារីស។ គាត់មានតំនែងជាតុលាការប្រចាំខេត្ដពោធិសាត់ បន្ទាប់មកជារដ្ឋអាជ្ញានៅភ្នំពេញ ក្រោយមកជានាយកវិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត។
១៩៣៥ ថ្ងៃទី១៥ ខែមករា ហង់រីល្វីម៉ារីរីចូម Henri Louis Marie Richomme ជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរីយើស្ដីទី។
១៩៣៦ សឹង ង៉ុកថាញ់ ជាមួយ បាច ឈឿន បង្កើតកាសែតជាភាសាខ្មែរលើកដំបូងឈ្មោះអង្គរវត្ដ។ ជាកាសែតនិយមការកែទំរង់បែបកណ្ដាលមិនឆ្វេង ជាតិនិយម តែមិនប្រឆាំងយួន ផ្ទុយទៅវិញប្រឆាំងបារាំងយ៉ាងខ្លាំង ។ សឹង ង៉ុកថាញ់តាំងខ្លួនអែងជានាក់ជាតិសង្គមនិយម។ ថ្ងៃទី១២ ខែធ្នូ ឡេអុងអេម៉ានុយអែលធីបូដូ Léon Emmanuel Thibaudea ជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរីយើស្ដីទី។
១៩៣៧ ថ្ងៃទី១៦ ខែមិថុនា ឡេអុងអេម៉ានុយអែលធីបូដូ ជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរីយើ។ ថ្ងៃទី៧ ខែធ្នូ សិទ្ធិសញ្ញាបារាំង សៀមបញ្ជាក់អំពីសិទ្ធិសញ្ញាឆ្នាំ ១៩២៥។ ភាគីទាំងពីរបានយល់ព្រមប្រគល់សិទ្ធិនៃដំណោះស្រាយរាល់ជំលោះទាំងឡាយទៅអោយតុលាការក្រុងឡាអេ។
១៩៣៩ ថ្ងៃទី៣១ មករា លិខិតពីអគ្គទេសាភិបាលអិណ្ឌូចិន ហ្សុលប្រឺវីលិយេ ទាក់ទងទៅ នឹង ព្រំដែនសមុទ្ររវាងខ្មែរ និង កូសាំងស៊ីន។
១៩៤០ ថ្ងៃទី១០ ខែកក្កដា សាធារណរដ្ឋបារាំងត្រូវប្ដូរពីមហាអំណាចអាណានិគម មកជារដ្ឋបារាំងវិញមានការងាយស្ដាប់ជាងមុនចំពោះការហៅរបស់ របបវីស៊ីនេះ។ ថ្ងៃទី៣០ ខែសីហា សិទ្ធិសញ្ញាបារាំងជប៉ុន អិណ្ឌូចិនត្រូវស្ថិតក្រោមការត្រួតត្រាផ្នែកយោធាពីជប៉ុន ចំនែកផ្នែករដ្ឋាភិបាល និង សន្ដិសុខត្រូវស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងពីរបបវីស៊ីដដែល។ ថ្ងៃទី១៧ ខែកញ្ញា របបផ្ដាច់ការយោធាក្រុងបាងកកទាមទាអោយប្រទេសបារាំងប្រគល់ប្រទេសកម្ពុជា និង មួយភាគធំនៃប្រទេសលាវទៅពួកគេ។ ថ្ងៃទី១ ខែធ្នូ រដ្ឋាភិបាលរណបជប៉ុននៃទីក្រុងបាងកក សំរេចឈ្លានពានកម្ពុជា។ ការបរាជ័យនៃទាហានថ្មើជើងបារាំង។ ខែធ្នូ ការបង្កើតគណកម្មធិការអិស្សរទី១ នៅបាងកកដឹកនាំដោយ ប៉ុក ឃុន។
១៩៤១ ថ្ងៃទី១៧ ខែមករា ជ័យជំនះនៃទ័ពជើងទឹកបារាំងលើកងទ័ពជើងទឹកសៀមនៅមុខកោះចាង។ ថ្ងៃទី២៣ ខែមេសា ការចូលទិវង្គតនៃស្ដេចស៊ីសុវត្ដិ មុនិវង្ស។ ឧត្ដមនាវីដឺគូ តំណាងអោយប្រទេសបារាំងបានជ្រើសរើសស្ដេចនរោត្ដម សីហនុ អោយឡើងសោយរាជ្យបន្ដពីស្ដេចស៊ីសុវត្ដិ មុនិវង្ស ដែលត្រូវជាជីតាខាងម្ដាយរបស់ព្រះអង្គ។ ថ្ងៃទី៩ ខែឧសភា ការចុះហត្ថលេខារវាងបារាំង និង សៀមនៅតូក្យូ ប្រទេសបារាំងត្រូវផ្ទេរសិទ្ធិកាន់កាប់ ខេត្ដបាត់ដំបង និង មួយភាគធំនៃខេត្ដសៀមរាបកំពង់ធំ និង ស្ទឹងត្រែង លើកលែងតែតំបន់អង្គរចេញអោយទៅប្រទេសថៃ។ ថ្ងៃទី២៩ ខែកក្កដា កិច្ចព្រមព្រៀង ដាឡានកាតូ ចុះហត្ថលេខានៅវីស៊ី ជប៉ុនចូលកាន់កាប់កម្ពុជា។ ថ្ងៃ ទី២៨ ខែតុលា ពិធីអភិសេកស្ដេច សីហនុ អោយឡើងគ្រងរាជ។ ថ្ងៃទី២៩ ខែធ្នូ ហ្សងដឺឡេន ជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរីយើ។
១៩៤២ ថ្ងៃទី១៨ ខែកក្កដា ការចាប់ខ្លួនអាចារ្យ ហែម ជៀវ និង នួន ដួងពីបទសូត្រធម៌ប្រឆាំងបារាំងក្នុងពេលប្រោះព្រំទាហានខ្មែរនៃទ័ពអាណានិគម។ ថ្ងៃទី២០ ខែកក្កដា សង្រ្គាមឆ័ត្រមានមនុស្ស ២០០០នាក់បានចូលរួម ក្នុងនោះ ក៏មានព្រះសង្ឃចំនួន៥០០អង្គ ប្រដាប់ដោយឆ័ត្រ បានបះបោរនៅភ្នំពេញប្រឆាំង នឹង បារាំង។ សឹង ង៉ុកថាញ់ និង បក្សពួករបស់គេដោយមានជំនួយពីជប៉ុន បានប្រកាសទាមទារអោយមានទំនាក់ទំនងអោយកាន់តែជិតស្និទ្ធិជាមួយប្រទេសជប៉ុន និង ទាមទារអោយមានការអនុម័ត នូវ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដើម្បីបង្កើតនូវរបបរាជាជាតិនិយមមួយ មនុស្សចំនួន ២០០នាក់ត្រូវចាប់ខ្លួន និង ផ្សេងទៀតត្រូវរត់គេចខ្លួន។ ក្នុងចំនោមនោះមានអាចារ្យ មានសាស្រ្ដាចារ្យបាលី នៅវត្ដឧណាលោម បានរត់គេចទៅវត្ដ យាយទេព នៅកំពង់ឆ្នាំង។ នៅទីនោះហើយ ដែលគាត់បានបង្កើតខ្សែរយៈ បក្សកុំមុយនីស្ដអិណ្ឌូចិនសំងាត់មួយក្រោមឈ្មោះ សឹងង៉ុកមិញ។ កាសែតអង្គរវត្ដ ត្រូវបិទ។ ថ្ងៃទី៤ ខែសីហា សឹង ង៉ុកថាញ់ ដែលបានរត់ទៅបាងកកបានស្នើសុំអន្ដរាគមន៍ពីកងទ័ពជប៉ុន។ ថ្ងៃទី ១៩ ខែធ្នូអាចារ្យ ហែម ជៀវ និង នួន ដួង ត្រូវកាត់ទោសប្រហាជីវិត។ ទោសនេះត្រូវសំរាលមកត្រឹមជាប់គុកមួយជីវិត ហើយត្រូវបញ្ជូនទៅ គុកពូឡូកុងដ័រ (កោះត្រលាច) ដែលនៅទីនោះហើយពួកគេបានជួបនាក់ទោសផ្សេងទៀតជាពិសេសពួកកុំមុយនិស្ដយួន ដូចជា ផាម វាន់ដុង ជាដើម។ ថ្ងៃទី២៦ ខែធ្នូ សឹង ង៉ុកថាញ់ ទៅដល់ តូក្យូ។ គាត់បាននិយាយការពារផែនការនយោបាយអាស៊ីទាំងមូល ដែលដឹកនាំដោយប្រទេសជប៉ុន។
១៩៤៣ ថ្ងៃទី២ ខែមិនា ហ្សកអាម៉ង់ឡេអុងហ្គោជេ ជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរីយើ។
១៩៤៤ ថ្ងៃទី២ ខែមករា កំនើត នរោត្ដម រាណារិទ្ធិ។ ថ្ងៃទី៣០ ខែមករា សន្ទរកថានៅប្រាសាវីលរបស់ឧត្ដម សេនីយ៍ដឺហ្គោល ថ្លែងពិពណ៌នា អំពីទំនាក់ទំនងទៅអនាគតរវាងប្រទេសបារាំង ជាមួយបណ្ដាប្រទេសក្រោមអាណានិគមនិយមបារាំងនៅក្នុងសហព័ន្ធបារាំង។ គណកម្មធិការអិស្សរៈនៅបាងកក មានសកម្មភាពយ៉ាងសកម្ម នៅតាមតំបន់ដែលសៀមកាន់កាប់ ដូចជា បាត់ដំបង និង សៀមរាប ជាដើម។ ខែវិច្ឆិកា អង់ដ្រេហ្សូហ្សេវប៊ែ ហ្សូអង់ ជារេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរីយើស្ដីទី។
ព្រឹត្ដការណ៍ឆ្នាំ១៩៤៥
ថ្ងៃទី៧ ខែកុម្ភ យន្ដហោះបេ២៩ ជាច្រើនគ្រឿងរបស់អាមេរិកទំលាក់គ្រាប់បែកនៅវត្ដឧណ្ណាលោមក្រុងភ្នំពេញ ស្លាប់ព្រះសង្ឃអស់២០អង្គ និង ប្រជាជនជាច្រើនទៀត។ ទូសាមុតដែលជាសាស្រ្ដាចារ្យបាលីនៅវត្ដឧណ្ណាលោម ហើយដែលជាជនបានចូលរួមក្នុងមហាបាតុកម្មឆ័ត្រដែរនោះ បានរត់គេចទៅស្រុកយួន ហើយចូលរួមក្នុងបក្ស កុំមុយនិស្ដអិណ្ឌូចិននៅទីនោះ។ ថ្ងៃទី៩ ខែមិនា ការកាន់កាប់របស់ទាហានជប៉ុនលើអិណ្ឌូចិន ស្ទើរទាំងអស់នៃទាហានអាណានិគម និង ពួកមន្រ្ដីបារាំងត្រូវឃុំខ្លួន។ ថ្ងៃទី១២ ខែឧសភា ស្ដេច សីហនុ បដិសេធមិនទទួលស្គាល់សិទ្ធិសញ្ញាបារាំងខ្មែរ ហើយប្រកាសអធិបតេយ្យភាព នៃ ប្រទេសកម្ពុជា និង ការចូលរួមរបស់ព្រះអង្គក្នុងចលនាសហគម ក្ដីសង្ឃឹមនៃអាស៊ីខាងកើត។ ហើយព្រះអង្គបង្កើតរដ្ឋាភិបាលមួយដែលមានព្រះអង្គផ្ទាល់ជាប្រធាន។ ថ្ងៃទី២៤ ខែឧសភា សេចក្ដីថ្លែងការរបស់ឧត្ដមសនីយ៍ដឺហ្គោល ស្ដីអំពីសេរីភាពលើរបបគ្រប់គ្រងអិណ្ឌូចិន និង ការបញ្ចូលតំបន់អិណ្ឌូចិនទៅក្នុងសហភាពបារាំង។ ថ្ងៃទី៣០ ខែឧសភា សឹង ង៉ុក ថាញ់ ត្រលប់មកភ្នំពេញវិញ ហើយកាន់តំនែងជារដ្ឋមន្រ្ដីការបរទេស។ ថ្ងៃទី១៣ ខែមេសា ស្ដេច សីហនុ ថ្លែងសសើរ ចក្រភពអរុណោទ័យ (ជប៉ុន) ថាជាអ្នករំដោះប្រជាជាតិអាស៊ី។
ខែមិថុនា ការតែងតាំងក្រុមអិស្សរៈមួយនៅ បាត់ដំបង។ ថ្ងៃទី១៨ ខែមិថុនា អធិរាជយួនឈ្មោះ បាវ ដាយ ប្រកាសអែករាជភាព និង ការបង្រួបបង្រួមប្រទេសយួនដោយរួមបញ្ចូលតុងកឹង អាណាម និង ទឹកដីចក្រភពដ៏ទៃទៀត។ ថ្ងៃ២៥ខែមិថុនា សីហនុ ថ្លែងអះអាងអំពីសិទ្ធិរបស់ប្រទេសកម្ពុជាលើទឹកដីកូសាំងស៊ីន។ ថ្ងៃទី៩ ខែសីហា ក្រុមអ្នកជាតិនិយម និង ប្រឆាំងរាជានិយមក្មេងៗ ចំនួន ៧នាក់ ដែល មានការមិនសប្បាយចិត្ដ នឹង រដ្ឋាភិបាលដែលពួកគេចោទថា ជារដ្ឋាភិបាលមាននយោបាយរង់ចាំនិយម អភិរក្សនិយមជ្រុលនោះ គ្រោង នឹង ធ្វើការវាយប្រហាមួយដោយមានការគាំទ្រពីលោកសង្ឃមួយចំនួនធំ រួមមានអាចារ្យ មាន ហៅ សឹងង៉ុក មិញ និងសមាគមអតីតសិស្សវិទ្យាល័យស៊ីសុវត្ដិផងនោះ ពួកគេបានវាយលុកចូលរាជវាំងក្នុងពេលយប់ ហើយទាមទារអោយស្ដេចដាក់រាជ និង បានចាប់ស្ទើរតែទាំងអស់ នៃសមាជិករដ្ឋាភិបាលឃុំទុកដោយខុសច្បាប់។ សឹង ង៉ុកថាញ់ បានអោយគេចាប់ជនទាំងនោះ។ ប្រាំនាក់បានរត់រួចហើយបានទៅចុះចូលបក្សកុំមុយនិស្ដអិណ្ឌូចិន ក្នុងឆ្នាំ១៩៤៦។ ថ្ងៃទី១៤ ខែ ឧសភា សឹង ង៉ុកថាញ់ ក្លាយជាប្រធានក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋមន្រ្ដី។ ថ្ងៃទី១៥ ខែឧសភា ការចុះចាញ់នៃប្រទេសជប៉ុនក្នុងសង្រ្គាមលោកលើកទី២។ ថ្ងៃ២៨ ខែកញ្ញា សិខិតរបស់ សីហនុ ទៅអោយឧត្ដមនាវីបារាំង ធៀរីដាស្សង់លីយឺ ស្នងការជនខ្ពស់ប្រចាំអិណ្ឌូចិនស្នើអោយមានការចរចាស្ដីពីអែកករាជភាពកម្ពុជា។
ថ្ងៃ១ ខែតុលា ការមកដល់នៃឧត្ដមសនីយ៍ ឡឺគ្លែ នៅសៃហ្គង។ ថ្ងៃទី៨ ខែតុលា កងទ័ពអង់គេ្លសចូលភ្នំពេញ ក្រោមបញ្ជាការរបស់វរសនីយទោ អឺដេមុយវ៉ាយ ក្នុងនាមជាបញ្ជាការជាន់ខ្ពស់ ទទួលខុសត្រូវដកអាវុធពីទ័ពជប៉ុន។ ថ្ងៃទី១៥ ខែតុលា ឡឺគ្លែ មកដល់ភ្នំពេញ មានការចាប់ខ្លួនសឹង ង៉ុកថាញ់ ហើយត្រូវយកទៅដាក់គុកនៅ ស្រុកបារាំង។ រដ្ឋមន្រ្ដីការពារ គីម ទីត ចុះចូលជាមួយបារាំង ចំនែកអែរដ្ឋមន្រ្ដីក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច ប៉ាច ឈឿន រត់ ចូលព្រៃ។ វរសេនីយអែកអ៊ុយអាដ ជាស្នងការនៃសាធារណរដ្ឋប្រចាំកម្ពុជា។ ថ្ងៃទី១៧ ខែតុលា រដ្ឋាភិបាល មុនីរ៉េត។ ថ្ងៃទី២៣ ខែតុលា នរោត្ដម សីហនុ ទទួលអានអត្ថបទមួយដែលរៀបចំដោយរេស៊ីដង់ស៊ុប៉េរីយឺបារាំង ដោយមានថ្លែងបញ្ជាក់នូវភាពស្មោះត្រង់របស់ព្រះអង្គ និង ប្រជារាស្រ្ដខ្មែរចំពោះប្រទេសបារាំង និង ការគាំទ្ររបស់ព្រះអង្គ ចំពោះផែនការបារាំងក្នុងការបង្កើតសហព័ន្ធអិណ្ឌូចិនក្នុងក្របខ័ណ្ឌនៃសហភាពបារាំង។