ឯកសារ មហាបុរសខ្មែរ
ព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរ តាមសាស្ដ្រាស្លឹករិត
ចាងហ្វាងការផ្សាយ លឹម យាន
អ្នកស្រាវជ្រាវ អេង សុត
សមាជិកនៃគណកម្មការប្រវត្ដិសាស្ដ្រ
រក្សាសិទ្ធិ គ្រប់យ៉ាង
ការផ្សាយរបស់មណ្ឌលវប្បធម៌ខ្មែរនៅស្វីស
**********************************************
|
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី2.មិថុនា 2018.ម៉ោង 7:34
ផែនដី ព្រះបរមខត្ដិយាមហាចន្ទរាជា 22
លុះរួចស្រេចហើយ ទើបទ្រង់ចាត់មន្ត្រី៣នាក់ និង សេនាទាហាន ៥០នាក់ឲ្យអញ្ជើញព្រះរាជសារ ទៅថ្វាយព្រះសិទ្ធានរាជា នៅបន្ទាយស្ទឹងដូនកែវ ត្រើយខាងលិច។ កងទ័ពសៀមឃើញសួរដឹងសេចក្ដីហើយ ទៅទូលព្រះសទ្ធានរាជា ព្រះសិទ្ធានរាជាឲ្យនាំរាជទូតចូលគាល់ក្នុងបន្ទាយ ទ្រង់ទទួលទតព្រះរាជសារ ជ្រាបសេចក្ដីគ្រប់ប្រការស្ដេចខ្ញាល់ណាស់ មានព្រះបន្ទូលថា : ព្រះចន្ទរាជា មើលងាយយើង ក្រែងយើងពុំហ៊ាន ឯយើងជាក្សត្រដ៏ប្រសើរ បើនឹងប្រជល់ដំរីនោះ យើងចូលចិត្តណាស់ហើយ។ ទ្រង់មិនតបរាជសារវិញទេ ផ្ដាំផ្ដែនឹងរាជទូតថា : ដែលម្ចាស់ឯង សុំប្រជល់ដំរីនោះ យើងគាប់ចិត្តណាស់ យើងមិនបានតបព្រះរាជសារទៅវិញទេ ឯងទូលម្ចាស់ឯងថា ដល់ថ្ងៃ ៦រោច ខែផល្គុន ឆ្នាំវក នេះឲ្យរៀបចុះ នឹងប្រជល់ដំរីព្រះអង្គ នឹង ព្រះអង្គ នៅវាលព្រះម្លូ ក្នុងខេត្តពោធិ៍សាត់។
ឯព្រះរាជបម្រើទាំងប៉ុន្មានក៏ត្រឡប់មកបន្ទាយមានជ័យវិញ ហើយក្រាបបង្គំទូលគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ ទើបព្រះអង្គទ្រង់មានព្រះតម្រាស់ត្រាស់ នឹង នាយទ័ពថា : ពញាអុង គង់តែនឹងចាញ់យើង។ បន្ទាប់មក ស្ដេចឲ្យបង្ហាត់ដំរី មានថ្វីភ្លុក ថ្វីជើង ស្ទាត់ជំនាញក្នុងការសង្គ្រាមបាន ៥០ ប្រដាប់ដោយគ្រឿងអាវុធ។ ស្ដេចឲ្យរៀបគជេន្ទ្រឰរារឹទ្ធិកម្ពស់ ៦ហត្ថ ទុកសម្រាប់ថ្វាយជាព្រះទីនាំងគង់ និរភិតគជា ជាព្រះទីនាំងរង កំចាត់មារា ជាព្រះទីនាំងព្រះប្រដាប់ដោយស្វេតឆ័ត្រ ចាមរបៃមន សែនត្វាន់ បាំងសែងសុរិយា។ ចាត់ឲ្យឧកញ៉ា "ម៉ម" កាន់ពល ៥០០០នាក់ ជាទ័ពមុខ ឧកញ៉ាក្រឡាហោម "កែវ" កាន់ពល ៥០០០ នាក់ ជាទ័ពប៉ែកខាងស្ដាំ ឧកញ៉ារាជតេជៈ "សុខ" កាន់ពល ៥០០០ នាក់ ជាទ័ពប៉ែកឆ្វេង។
លុះដល់ថ្ងៃកំណត់ហើយ ស្ដេចទ្រង់គ្រឿង តាមក្បួនពិជ័យសង្គ្រាមស្រេច ហោរាថ្វាយឫក្សបុរោហិតថ្វាយស្លុតជ័យមង្គល ស្ដេចចេញប្រថាប់លើកើយវេលាព្រឹកម៉ោង ៧ ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រឰរារឹទ្ធិ។ ឧកញ៉ាសួគ៌ាលោក ជិះម៉ឺនពេជ្រ អមស្ដាំ ឧកញ៉ាធិរាជវង្សាជិះម៉ឺនកែវអមឆ្វេង ព្រះរាជវរានុកូល ព្រះរាជភក្ដី ជិះដំរីអមក្រោយ។ មន្ត្រីក្រៅពីនោះជិះដំរីមុខក្រោយ ឆ្វេងស្ដាំ ជាលំដាប់លំដោយ ណែនណាន់តាន់តាប់។
ទើបសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ចាប់ព្រះសុវណ្ណភិង្គារ កុណ្ឌីមាស ច្រូចទឹកស្នោទកលើផែនប្រឹថពី ទ្រង់អធិដ្ឋានថា : ខ្ញុំចេញធ្វើសង្គ្រាម នឹង ពញាអុងនេះនឹងលោភក៏ទេ គឺស្ដេចស្រុកសៀមប្រកបដោយលោភចេតនា សូមឲ្យខ្ញុំមានជ័យជំនះ នឹង បានញ៉ាំងព្រះពុទ្ធសាសនា ឲ្យថ្កើងរុងរឿងតទៅ សូមឲ្យទេពតា ដែលមានទិព្វសោត ទិព្វញ្ញាណជួយជាបន្ទាល់ខ្ញុំ ឲ្យឃើញអស្ចារ្យក្នុងគ្រានេះ។ ទើបស្ដេចឲ្យគោះគង ទូងភេរី ប្រគុំតូរ្យតន្ត្រី ៣ បទយកជ័យ ស្ដេចលើកព្យូហយាត្រា ចេញពីបន្ទាយមានជ័យ ជាទីរុងរឿងដោយបារមី សូរស័ព្ទជើងពលថ្មើរជើង និង ពលសេះ ដំរី ខ្ទ័រផែនដី ដូចជានឹងភ្លូកប្រឹថពី ធូលីហុយត្រឡប់ ងងឹតអ័ព្ទអស់ទិសាដោយអំណាចដែលទ្រង់អធិដ្ឋាន ក៏បណ្ដាលជាអស្ចារ្យ មានខ្យល់កួចធូលីនោះហុយហើរឡើងទៅលើអាកាសវេហាស៍ ទៅមុខទង់ជ័យធំតូចក៏បកលឿនទៅមុខទាំងអស់។ ឯព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រដែលស្ដេចគង់ និង ដំរីទាំងប៉ុន្មានក៏ស្រែកជញ្ជួចខ្ទ័រខ្ទារ ហាក់ដូចជានឹងស្ទុះបោលចូល។
ចំណែកព្រះសិទ្ធានរាជា "ពញាអុង" លុះដល់ថ្ងៃកំណត់សន្យាហើយ ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងតាមក្បួនពិជ័យសង្គ្រាមស្រេច ស្ដេចចាត់កងទ័ព មុខក្រោយឆ្វេង-ស្ដាំ លើកចេញពីបន្ទាយស្ទឹងស្វាយដូនកែវមកប្រទះនឹងទ័ពឧកញ៉ាចក្រីជាទ័ពស្រួច។ ឧកញ៉ាចក្រីក៏នាំពលទទួលច្បាំង បានពីរបីល្បើ ធ្វើហាក់រាទ័ពថយចាំទ័ពហ្លួងមកដល់។ កងទ័ពសៀមស្មានថាទ័ពខ្មែរតិច ក៏ដេញចូលមក នោះឧកញ៉ាសួគ៌ាលោក ឧកញ៉ាធិរាជវង្សា ក៏តឿនពលឆ្វេងស្ដាំ ចូលប្រកាប់ប្រចាក់ពុំរុញរា។ ឯព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ ដែលព្រះសិទ្ធានរាជាគង់នោះ ជ្រុលហួសដល់ទ័ពហ្លួងទើបសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់អង្រន់ព្រះទីនាំង ចូលប្រជល់ដំរីនឹងព្រះសិទ្ធានរាជារាជាព្រះសិទ្ធារាជាក៏ញាកព្រះទីនាំងទទួលរងបាន ពីរបីល្បើ ពួកទាហានកាំភ្លើង បាញ់ត្រូវព្រះទីនាំងព្រះសិទ្ធានរាជា ជាដំណំស្លុតស្ទើរនឹងដួល នោះសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ចាក់ព្រះសិទ្ធានរាជា ត្រូវឆ្អឹងជំនីរបណ្ដាលឲ្យសុគតលើដំរី កណ្ដាលរឿណរង្គ ក្នុងឆ្នាំវក អដ្ឋស័ក។
កងទ័ពសៀម ក៏បែករត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ទ័ពខ្មែរដេញសង្កិនសម្លាប់បានពញាមហាមន្ត្រី១ ពញាពហុលទេព១ ពញាពិជ័យនរង្គ១ ពញារាមលក្សណ៌១ ពលប្រមាណ ជាពាក់កណ្ដាល ត្រូវចាប់បានឈ្លើយ និង ដំរី សេះ ព្រមទាំងគ្រឿងឥស្សរិយយសរបស់ព្រះសិទ្ធានរាជា គឺព្រះពានមាស ធំតូច និងគ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើន នាំមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ។ ស្ដេចចាត់នាយកងទ័ព ឲ្យនាំសេនាទាហានដេញទ័ពសៀម ដែលឈររក្សា ខែត្រខាងជើងរហូតដល់រអាងសិលារត់ទៅអស់។ ក្រោយនោះ ស្ដេចធ្វើឲ្យព្រះរាជឱង្ការ ប្រាប់ទៅឧកញ៉ាក្រឡាហោមដែលទល់ទ័ពជើងទឹក សេចក្ដីថា : ពញាអុងចាញ់ព្រះបារមីយើង សុគតលើខ្នងដំរីទៅហើយ ឲ្យពញាក្រឡាហោម ខំធ្វើការយកជ័យជំនះឲ្យបាន។ ឧកញ៉ាក្រឡាហោមបានដឹងសេចក្ដី ក៏ប្រាប់អស់នាយកងទ័ព ឲ្យបានដឹងរាល់គ្នា ហើយលើកទ័ពចូលលុកពញាវាំងសាន ក្នុងវេលាយប់កណ្ដាលអធ្រាត្រ ច្បាំងគ្នារហូតដល់ភ្លឺ។ ទ័ពសៀម ក៏បែកខ្ចាត់ខ្ចាយរត់ត្រឡប់ទៅវិញខ្លះ ចាប់បានជាឈ្លើយខ្លះ ព្រមទាំងទូកចម្បាំង និងគ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើន។
ឯសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង កាលទ្រង់ធ្វើសង្គ្រាម នឹង ចៅពញាអុងបានជ័យជំនះហើយ ស្ដេចលើកទ័ពត្រឡប់ចូលក្នុងបន្ទាយមានជ័យខែត្រពោធិ៍សាត់វិញ ហើយស្ដេចឲ្យបញ្ជូនសៀមឈ្លើយទាំងនោះ ទៅនៅជិតភ្នំចង្កាង ក្នុងខែត្រពោធិ៍សាត់ខ្លះ នៅខែត្របរិបូណ៌ឲ្យរក្សាព្រះវិហារវត្តព្រះពុទ្ធលាយលក្ខណ៍ខ្លះ។ ទ័ពសៀមខ្លះ ដែលរត់ត្រឡប់ទៅស្រុកវិញ ក៏ទូលស្ដេចសៀមតាមរឿងគ្រប់ប្រការ។ ស្ដេចសៀម នឹក រអាកោតខ្លាចព្រះចេស្ដា មិនហ៊ានឲ្យលើកទ័ពមកទៀតឡើយ។ សៀម និង ខ្មែរ ក៏ឈប់ធ្វើសង្គ្រាមនឹងគ្នា។ ក្រោយនោះ ស្ដេចឲ្យអញ្ជើញសពពញាអុង ដាក់ព្រះស្ថានរួច ស្ដេចឲ្យធ្វើព្រះមេរុ ថ្វាយព្រះភ្លើងដោយសមគួរ រើសអដ្ឋិធាតុដាក់កោដ្ឋមាស សាងព្រះចេតិយបញ្ចុះទុកនៅទីនោះ។ ស្ដេចទ្រង់សាងព្រះវិហារមួយនៅក្បែរដើមពោធិ៍ បដិមាករមាស ទ្រង់ព្រះភ្នែនជាសមាធិ ពីរព្រះអង្គប្រតិស្ថានទុកក្នុងព្រះវិហារនោះ។ ស្ដេចទ្រង់បានសាង សាលា កុដិ និមន្តព្រះភិក្ខុសង្ឃ មកគង់ធ្វើបុណ្យបញ្ចុះសីមា វេរប្រគេនសង្ឃរួចស្រេច ស្ដេចទ្រង់បញ្ញត្តិឲ្យហៅថា វត្តពោធិ៍មានបុណ្យ។ វត្តនោះនៅក្នុងខេត្តពោធិ៍សាត់។ ទ្រង់តាំងចៅអធិការ ងារជាព្រះពោធិវង្ស។
ថ្ងៃក្រោយស្ដេចលើកពលយោធា ពាលានិករ ត្រឡប់មកព្រះរាជវាំងលង្វែកវិញ។ ស្ដេចគង់ជាសុខសប្បាយ គ្មានសត្រូវមកបៀតបៀន ព្រះនគរបានឡើយ។ ទ្រង់ប្រកបដោយទសពិធរាជធម៌ ស្ដេចសោយរាជសម្បត្តិសម្បូរ។ គ្រប់មហាជនច្រើនសាសន៍ ចូលមកពឹងបារមី បានសេចក្ដីក្សេមក្សាន្ត។ (សាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោម មានសេចក្ដីដូចតទៅ) "ពីក្រោមបែរក្បាលផ្អៀង សម្ដេចព្រះបរមរាជាធិរាជ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់បានចំណាប់ស្ដេចកាប់ នឹង ព្រះសែងដាវ ត្រូវព្រះអង្សា "ស្មា" ចៅពញាអុងរាជា ព្រះអង្គសុវណ្ណតាលោក ដាច់ចង្ហូតស្ពាយឆៀង ក៏ដល់ព្រះវិលាល័យក្ស័យព្រះជន្មាយុ នៅនាកដំរី ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ។
កាលព្រះមហាក្សត្រ ស្ដេចធ្វើការសង្គ្រាមមានជ័យហើយ សេនាបតី មន្ត្រី យោធាទាហាន ក៏មានចិត្តអំណរតាំងហ៊ោចូលច្បាំង សម្រុកគ្រលុក កាប់ទ័ពសៀមឥតសំចៃដៃឡើយ។ ទ័ពសៀមក៏បាក់បែកខ្ចាត់ខ្ចាយអន្តរាយក្នុងវេលារាត្រីនោះ ទើបព្រះបរមបពិត្រមានព្រះរាជឱង្ការឲ្យចៅពញាមហាសេនា ចៅពញាយោធាសង្គ្រាម ចៅពញាសួគ៌ាលោក ចៅហ្វាយស្រុកបាត់ដំបង ចៅហ្វាយស្រុកនគរវត្ត និង ចៅហ្វាយស្រុកបរិបូណ៌ ឲ្យឃុំពលដេញតាមទ័ពសៀមឲ្យដល់ផុតដែនកម្ពុជា។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចក៏មានជ័យជំនះ ដោយព្រះបញ្ញាធិការចេស្ដានុភាព។ វេលានោះទ័ពខ្មែរចាប់បានសៀមឈ្លើយ ១០០០០ ប្លាយនាក់ បានដំរី ៩០ ប្លាយ បានសេះ ៤៥០ បានដាវកាំភ្លើង គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រទេះគោ គ្រឿងស្បៀងអាហារនូវគ្រឿងបរិភោគ ឧបភោគជាច្រើន។ ឯពលសៀមស្លាប់នៅទីចម្បាំង ខ្មោចរាយរៀងតាមផ្លូវប្រមាណជា ២០០០០ នាក់ប្លាយ។ ក្រោយមកសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចឲ្យនាំព្រះសពពញាអុង ដាក់លើព្រះទីនាំង ដែលពញាអុងគង់មកធ្វើសង្គ្រាមទើបស្ដេចលើកក្បួនទ័ពចូលមកបន្ទាយមានជ័យវិញ"។
ខាងទ័ពជើងទឹក ពញាយមរាជ លើកពលសៀមមកដល់ស្រុកកំពត មកដល់ច្បាំង នឹង ចៅពញាពិស្ណុលោក ចៅពញាអធិកវង្សា កងទ័ពខ្មែរមានជ័យ ទ័ពសៀមបរាជ័យ ចាញ់រត់ទៅស្រុកសៀមវិញ។ ខ្មែរយកដាវ កាំភ្លើង គ្រឿងសស្ត្រាវុធបានជាច្រើន។
ទ័ពគោក ដែលសល់ពលប្រមាណជា ៥០០០០ ប្លាយនាក់នោះរត់វិលទៅទួលព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញ។ ស្ដេចសៀមទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ក្រែងថ្វីព្រះហស្ថ សម្ដេចព្រះបរមរាជាណាស់ស្ដេចក៏លែងលើកសឹកសង្គ្រាមតទៅទៀត។
លុះដល់ថ្ងៃក្រោយ សម្ដេចព្រះមហាក្សត្រាធិរាជ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចចេញជួបជុំអគ្គមហាសេនា ពលទ័ពធំតូច ទ្រង់ត្រាស់ព្រះរាជបរិហារថា : ព្រះសពចៅពញាអុងរាជានេះ តើយើងត្រូវធ្វើដូចម្ដេច ?
ទើបអស់មុខមន្ត្រី ធំ តូច ក្រាបបង្គំទូលព្រះករុណាថា : ចៅពញាអុងរាជា ជាសម្ដេចព្រះរៀមក៏មែន តែព្រះអង្គនាំទ័ពសៀម មកបំផ្លាញក្រុងកម្ពុជា ខេមរាប្រទេស ឲ្យទៅជាឈ្លើយសៀម ឥឡូវនេះទ្រង់បរាជ័យក្ស័យព្រះជន្មទៅហើយ ដូច្នេះទូលព្រះបង្គំយល់ថា : គួរតែបញ្ចុះព្រះសពនេះ ឲ្យតែសមគួរបានហើយ។
ទើបព្រះករុណាពិសេស បរមរាជាធិរាជ ជាម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការថា : បំណាច់ជាខត្តិយត្រកូល រៀងប្រយូរវង្ស យើងត្រូវធ្វើតាមទំនៀមសមគួរចុះ។
ទើបទ្រង់ព្រះរាជដំណើរ ទៅស្រង់ព្រះសព ចៅពញាអុង ដាក់ក្នុងព្រះផែនរតនាស្រេច ហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យកេណ្ឌខ្ញុំ ក្រោមល្អងធុលីព្រះបាទ មកធ្វើព្រះមេរុខ្នាតតូច តម្កល់ព្រះសព។ លុះស្រេចហើយ ព្រះបរមបពិត្រសិតសាងព្រះអារាម ឲ្យកេណ្ឌមនុស្សកាប់ឈើប្រុងគ្រឿងព្រះវិហារ ទើបទ្រង់ត្រាស់ នឹង អស់ខ្ញុំរាជការថា : យើងធ្វើសង្គ្រាមម្ដងនេះ ជាការធំលើសលែងសព្វគ្រារហូតដល់ស្ដេចចេញសមយុទ្ធនឹងហត្ថី ប្រជល់ដំរី ដូច្នេះ ស្ដេចនឹងសាងព្រះវិហារ ទុកជាព្រះកេរ្តិ៍ ព្រះយសតទៅ។ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យជាទង យកព្រះពានព្រះស្រីធំ ទៅសាងជាព្រះពុទ្ធបដិមារមួយអង្គ ឲ្យយកព្រះពានព្រះស្រីធំ ជារបស់ចៅពញាអុង ដែលរើសបាននៅព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ កាលសុគតនោះ ឲ្យធ្វើជាព្រះពុទ្ធរូបមួយអង្គ ហើយទ្រង់ឲ្យរៀបរាជពិធីសង្គ្រាមាជយា សេដ្ឋា។
លុះដល់ភ្នាក់ងាររៀបចំស្រេចព្រះមហារាជគ្រូ ក៏អញ្ជើញសម្ដេច ស្ដេចព្រះបរមក្សត្រវិសុទ្ធមកុដ កម្ពុជាធិបតី គង់លើមហាពិជ័យមណ្ឌល ថ្នាក់បន្ទាប់សម្ដេចព្រះបរមរាជបុត្រាធិរាជ ថ្នាក់ក្រោមជាន់ទីបីសេនាបតី ឯរាជសេវកាមាត្យ ជាន់ក្រោមរៀបចតុរង្គកាល។ លុះបានឫក្សជាពេលាល្អ ព្រះមហារាជគ្រូបុរោហិត ហោរាចារ្យ ក៏គោះគង ទូងស្គរតូរ្យតន្ត្រី ថ្វាយទឹកក្លស់ ទឹកស័ង្ខ មុទ្ធាភិសេក ស្រេចតាមកិច្ចព្រះរាជពិធី ជាសុវត្ថិមង្គលាការ តាមការប្រាបអរិន្ទរាជសត្រូវ មានជ័យហើយ ហើយប្រទានរង្វាន់សេនាទាហានរាល់ខ្លួនស្រេច ស្ដេចចូលព្រះពន្លាវិញ។ ថ្ងៃក្រោយមានសំបុត្រមកថា ទ័ពទឹកមានជ័យជំនះ។ ស្ដេចទ្រង់ជ្រាប ទ្រង់ព្រះសោមនស្ស ប្រីតាភិរម្យណាស់ សប្បាយយ៉ាងឆ្អែតឆ្អន់បាត់ឃ្លានបាយ។ វេលានោះ ជាងសាងព្រះវិហាររួចស្រេច ប្រក់ស្បូវអម្បែងបិទមាសជហ្វាដងក្ដារ ជញ្ជាំងក្ដារព្រមទាំងសាលាកុដិ។
ឯព្រះពោធិ៍ ដែលស្លាប់ហើយរស់វិញ នៅមុខព្រះវិហារនោះ ទ្រង់ឲ្យលើកខឿន បិទមាសដើមពោធិ៍ព្រឹក្ស លុះស្រេចការព្រះវិហារមែនទែនហើយ ស្ដេចនិមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ ទ្រង់ឲ្យរៀបក្បួនដង្ហែព្រះពុទ្ធរូបទាំងពីរព្រះអង្គ ចូលប្រតិស្ឋានទន្ទឹមគ្នាក្នុងព្រះវិហារ។ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យយកស្វេត្រច្ឆ័ត្រ ៩ជាន់ ដែលតាំងលើព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ សម្រាប់ទ្រង់ មកបាំងថ្វាយព្រះពុទ្ធរូបផង។ ព្រះអង្គឲ្យយកស្វេត្រច្ឆ័ត្រ ៥ជាន់ ដែលតាំងនៅលើព្រះទីនាំងចៅពញាអុងរាជា មកបាំងថ្វាយព្រះពុទ្ធរូប ដែលយកពានចៅពញាអុងសាងនោះ ដាក់ខាងឆ្វេង ហើយហែព្រះសព ចៅពញាអុងរាជាចូលមេរុ ស្ដេចធ្វើបុណ្យ សាងព្រះរាជកុសលឆ្លងព្រះវិហារ អភិសេកព្រះ តាមព្រះពុទ្ធានុញ្ញាតហើយ ទ្រង់សន្មត់ដើមពោធិ ជា បូព៌និមិត្តនោះ ឲ្យឈ្មោះថា : ព្រះពោធិមានបុណ្យ។ ទ្រង់ព្រះរាជទានភ្លើង បូជាព្រះសពចៅពញាអុងរាជា ជាព្រះរៀមអយ្យកោមួយ ហើយបញ្ចុះព្រះអដ្ឋិទៅក្នុងព្រះចេតិយ នៅក្នុងវត្តនោះ ទ្រង់ឲ្យកេណ្ឌពល ជាសម្រាប់ សម្រេចការ។ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យត្រួតត្រៀមក្បួនទ័ពកៀរឈ្លើយសៀម នឹង ត្រឡប់ចូលមកក្នុងព្រះនគរ លុះដល់ថ្ងៃកំណត់ ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ ចងកញ្ចោងចតុម្មុខ ចេញក្បួនទ័ព ពីបន្ទាយមានជ័យ ខែត្រពោធិ៍សាត់។ ស្ដេចយាងដល់ខេត្តក្រគរ ស្ដេចមានព្រះឱង្ការត្រាស់ថា : កាលយើងធ្វើចម្បាំង នឹង អាកននោះបានលើកទ័ពមកបោះតាំងបន្ទាយនៅខែត្រពោធិ៍សាត់ រៀងមកដល់ឧដុង្គ។
ឥឡូវនេះគួរយើងចាត់ឲ្យធ្វើព្រះវិហារ ជាគុល និង ជាកេរ្តិ៍តទៅអនាគតដែរ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យសាងព្រះវិហារគ្រឿងឈើ ប្រក់ស្បូវជញ្ជាំងក្ដារ និមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ចាំព្រះវស្សា ទ្រង់ប្រទាននាមវត្តនោះហៅថាវត្តហ្លួង ក្នុងខែត្រក្រគរ ទ្រង់ប្រគេនឈ្លើយ ៤០នាក់ជាពល។ លុះអភិសេកស្រេច ស្ដេចយាងមកដល់ខែត្រក្រង ទ្រង់ឲ្យសាងព្រះវិហារមួយទៀត នៅទីដែលកាលទ្រង់តាំងបន្ទាយទ័ព ធ្វើដោយគ្រឿងឈើសុទ្ធ ប្រក់ស្បូវជញ្ជាំងក្ដារ និមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ចាំវស្សា ឲ្យហៅថា វត្តហ្លួងទ្រង់ប្រគេនឈ្លើយ៣០នាក់ ជាពលសម្រាប់វត្ត។ លុះអភិសេកឆ្លងស្រេច ស្ដេចយាងមកដល់ស្រុកខ្លុង។ នៅទីនេះ ទ្រង់សាងព្រះវិហារមួយទៀត។ លុះឆ្លងរួចស្រេចហើយ ស្ដេចចម្លងទ័ពមកដល់ស្រុកបរិបូណ៌ នៅទីនេះប្រគេនឈ្លើយ ៥០នាក់ជាពលសម្រាប់ប្រតិបត្តិវត្ត ព្រះពុទ្ធលាយល័ក្ខណ៍ សារាយអណ្ដែត ចង្ហាន់ហុយ។
នេះនឹងនិយាយ អំពីព្រះពុទ្ធលាយល័ក្ខណ៍ សារាយអណ្ដែត។
ក្នុងគ្រា ព.ស. ២១០០, គ.ស. ១៥៥៦, ម.ស. ១៤៧៨, ច.ស. ៩១៨ ឆ្នាំរោង អដ្ឋស័កនោះចៅអធិការវត្តព្រះពុទ្ធលាយល័ក្ខណ៍ លោកគង់ទូកសារាយអណ្ដែតនោះទៅ បិណ្ឌបាត្រឯនគរវត្ត ព្រមដោយនូវព្រះភិក្ខុសាមណេរ ជាសិស្សានុសិស្ស។ លុះត្រឡប់មកវិញ លោកអុំពានទៅលើអន្លង់ឆ្លាមឆ្លាមកាត់ទូកព្រះទីនាំងចក្រពត្តិ សារាយអណ្ដែតនោះ ដាច់ជាពីរកំណាត់ខាងកន្សៃ ស្លាប់មនុស្ស ៤៦នាក់ នៅខាងក្បាល និងកណ្ដាលនោះ មានតែចៅអធិការ និងបរិស័ទ ៨៥នាក់មកដល់ត្រើយ ឈប់ហើយ ទើបទឹកហូរចូលលិចទូក-ង ព្រះទីនាំងនោះទៅ។ ព្រះបាទបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាប ទ្រង់រំពឹងដោយទិព្វញ្ញាណយល់ថា ទូកនេះ ជាសម្រាប់ចម្បាំងប្រាបប្រាមរាជសត្រូវ ឥឡូវតាំងពីពេលនេះតទៅអស់រាជសត្រូវហើយ បានជាទេវតាឲ្យនិមិត្តដូច្នេះ។ ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការតែប៉ុណ្ណេះចប់ហើយ ស្រាប់តែឮសូរតូរ្យតន្ត្រីទាំង៨ទិស បណ្ដាខ្ញុំរាជការដែលក្រាបបង្គំគាល់ទាំងប៉ុន្មានក៏សឹងសរសើរព្រះប្រាជ្ញាបារមីគ្រប់ៗគ្នា។ ទើបព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ក្រុមមុខងារឲ្យទៅតាមយកកន្សៃ ទូកសារាយអណ្ដែត ដែលដាច់លិចនោះ បានមកវិញហើយ។ ទ្រង់ឲ្យកាត់ទូកសារាយអណ្ដែត ខាងក្បាលឲ្យប្រវែងខាងកន្សៃ សាងរូបព្រះមហាអានន្ទ ព្រះសារីបុត្រ។
លុះសាងជាសូរេចហើយ ស្ដេចឲ្យធ្វើបុណ្យអភិសេក ទេសនា ឆ្លង ៧ថ្ងៃជាសូរេចការបុណ្យនោះ។ ស្ដេចលើកព្រះរាជដំណើរមកដល់ខេត្តរលាប្អៀរ។ នៅទីនោះទ្រង់ឈប់ កសាងព្រះវិហារមួយនៅទីបន្ទាយដែលកាលធ្វើទ័ពនោះ។ ទ្រង់ចេញព្រះរាជទ្រព្យជួលរេហ៍ពលឲ្យលើកដីខឿនព្រះវិហារ។ ការសាងព្រះវិហារវត្តនោះ ធ្វើល្អជាងព្រះវិហារវត្តក្រគរ វត្តខ្លុង វត្តត្រង។ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យសាងព្រះពុទ្ធរូបឈើស្នងព្រះអង្គ មួយព្រះអង្គ កម្ពស់ស្មើព្រះអង្គ ទ្រង់សណ្ឋិតកណ្ដាល។ ទ្រង់ឲ្យសាងព្រះពុទ្ធរូបឈើមួយព្រះអង្គទៀតស្នងព្រះអង្គសម្រាប់ព្រះអគ្គមហេសី ព្រះភគវតី ស្រីទាវធីតា កម្ពស់ស្មើព្រះអង្គ សណ្ឋិតម្ខាងទ្រង់សាងព្រះពុទ្ធរូបឈើមួយព្រះអង្គទៀត ស្នងព្រះអង្គ សម្ដេចព្រះស្រីទេវីក្សត្រីយ៍ ជាសម្ដេចព្រះរាជបុត្រី កម្ពស់ស្មើព្រះអង្គសណ្ឋិតម្ខាងទៀត។ លុះស្រេចការហើយ ទ្រង់ឲ្យនិមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ចាំវស្សា រៀបអភិសេកឆ្លងស្រេច ស្ដេចថ្វាយឈ្លើយសៀម ៥០នាក់ ជាពលរក្សាព្រះវិហារ។ រួចស្រេចហើយ ស្ដេចលើកទ័ពលួងត្រឡប់ចូលមកក្រុងលង្វែក រាជធានីមហានគរវិញ។
ឯអស់ឈ្លើយសៀមដែលចាប់បានទាំងប៉ុន្មានទ្រង់ចែករំលែកឲ្យទៅនៅស្រុកធំ តូច ទីទៃៗគ្នាហើយស្ដេច សោយរាជសម្បត្តិ ជាសុខក្សេមក្សាន្តតរៀងមក ឥតមានអរិន្ទរាជសត្រូវនូវបច្ចាមិត្តមកបៀតបៀន ក្នុងខេត្តខណ្ឌ ព័ទ្ធសីមាអាណាចក្រ ក្រុងកម្ពុជាធិបតីឡើយ។ កាលនោះ ចិន យួន ចាម ជ្វា ចូលមកពឹងព្រះរាជសម្ភារបារមីព្រះអង្គជាច្រើន។
- ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ ព្រះអង្គនេះមានក្នុងរបាក្សត្រសំដែងថា ទ្រង់មានព្រះរាជបុត្រាពីរព្រះអង្គ ព្រះរាជបុត្រីមួយព្រះអង្គគឺ៖
- ១. ព្រះនាម សម្ដេចរាមាធិបតី
- ២. ព្រះនាម សម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជា
- ៣. ព្រះនាម សម្ដេចព្រះមហាទេវីក្សត្រីយ៍
ឯសម្ដេចព្រះរាមាធិបតីនោះ ព្រះអង្គតាំងឲ្យជា ឧបយោវរាជ ក្សត្រកម៉្លោះដែលមានឋានៈ ជាឧបរាជទី១ ឫឧបរាសាំ មានវាំងនៅទួលខាងខេត្តលង្វែក មានរោងសេះ រោងដំរី គងយាម។ ឯព្រះបរមិន្ទាធិបតីនោះ ទ្រង់តាំងជាមហាឧបរាជ ព្រះរាជាបន្ទាប់ គង់ក្នុងបន្ទាយលង្វែក។
ឯព្រះមហាឧបយោវរាជនោះ មានព្រះរាជបុត្រីមួយព្រះអង្គ ព្រះនាមព្រះអង្គចន្ទមូលី មានរូបរាងស្អាតស្អាតល្អប្រពៃ។ នាក្នុងឆ្នាំរោង អដ្ឋស័កនោះ សម្ដេចព្រះរាមាធិបតី មហាឧបយោវរាជ ព្រះអង្គចង់រួមប្រតិព័ទ្ធ នឹង ព្រះរាជបុត្រីនោះ ពន់ប្រមាណណាស់។ មានមួយថ្ងៃព្រះអង្គចេញគង់ចុងព្រះរាជរោងដូចប្រក្រតី ទើបព្រះអង្គត្រាស់ជាឧបាយសួរអស់នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីថា : បើយើង គេដាំសារពើដំណាំ បានផលផ្លែឡើង នឹង ឲ្យអ្នកដទៃស៊ីប្រសើរ ឬ ស៊ីខ្លួនឯងប្រសើរជាង ខណៈនោះនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីពុំយល់ឧបាយ ក៏ក្រាបទូលថា : ទទួលព្រះរាជទានខ្លួនឯងប្រសើរជាង។
សម្ដេចព្រះមហាឧបយោវរាជ ព្រះអង្គទ្រង់ត្រូវព្រះទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រឡប់ចូលទៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំងវិញ ទ្រង់ចូលរួមប្រតិព័ទ្ធ នឹង ព្រះអង្គចន្ទមូលី ជាព្រះរាជបុត្រីអស់ ៧ថ្ងៃក៏ស្រាប់តែ ឮលាន់ខ្ទ័រខ្ទារទាំងព្រះរាជវាំង ហាក់ នឹង រលើងរលំព្រះរាជវាំង។ នោះព្រះអង្គស្ទុះចេញមកក្រៅ ឃើញជាស្រុតព្រះរាជវាំង។ ព្រះអង្គស្រែកហៅក្រុមមន្ត្រីសេះ ឲ្យចងគ្រឿងមង្គលស្សតរនោះ ស្ទុះបោលរួចទាំងគ្រឿងទៅ គង់នៅតែសេះមួយ នៅជិតខាងព្រះអង្គឈ្មោះអាខ្នារ។ ទ្រង់ក៏ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យចងគ្រឿងអាខ្នារនោះ ហើយក៏ឡើងគង់បរទៅទិសបស្ចឹម។ លុះដល់វាលមួយអន្លើ ព្រះធរណីស្រូបទាំងព្រះអង្គទាំងអាខ្នារសេះនោះទៅ បានជាមានឈ្មោះហៅបឹងអាខ្នារស្រុត តែយារៗមក ហៅថា ខ្នារស្រុតរៀងមក មានសណ្ឋានវែងពីខាងកើតទៅខាងលិចនៅក្នុងខែត្រលង្វែកសព្វថ្ងៃនេះ។
ឯសម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជា មហាឧបរាជ សម័យថ្ងៃមួយ ព្រះអង្គស្ដេចទៅថ្វាយបង្គំព្រះចេតិយនៅភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ តាមរដូវទ្វារទសមាស ចូលឆ្នាំ លុះមកដល់ភូមិតាដុង នោះទ្រង់ទតព្រះនេត្រទៅយល់អ្នកទេពជាបុត្រីព្រះដុង អ្នកជៃនោះមាននូវរូបល្អពន់ប្រមាណ។ ទ្រង់ពេញព្រះស្នេហាណាស់ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យមន្ត្រី ទៅសុំពីព្រះដុង្គអ្នកជៃ ប៉ុន្តែព្រះ និង អ្នកទាំងពីរនេះ មិនព្រមថ្វាយទេ ថាឲ្យទ្រង់លើកជាថ្នល់ ហើយឲ្យអ្នកផ្លូវ ប្រុសមួយ ស្រីមួយដើរកាន់បណ្ណាការភ័ស្តុភារ ពីបន្ទាយលង្វែកទៅដល់ភូមិគាត់ ទើបព្រមថ្វាយ។
សម្ដេចព្រះបរមិន្ទបរមរាជា ទ្រង់ពិរោធណាស់ គិត នឹង លើកសេនាយោធាទៅចាប់ តែខ្លាចទ្រង់ជ្រាប ដល់សម្ដេចព្រះវររាជបិតា គិតថា នឹង ឲ្យលើកផ្លូវទៅជាថ្នល់ទៅក៏មិនគួរ ព្រោះហេតុតែស្រីមួយទៅឲ្យនឿយដល់អាណាប្រជានុរាស្ត្រ គិតថា នឹង ឲ្យចាស់ទុំ ទៅនិយាយចែចង់អ្នកទេពនោះ ចាស់ទុំចូលភូមិព្រះដុងអ្នកជៃពុំបាន ព្រះដុង អ្នកជៃគាត់ចាំយាមមាំមួនណាស់។ ទ្រង់ព្រះស្នេហាក្រៃពេក រហូតដល់ជាដួលដំជាព្រះរោគ ខានចូលគាល់ព្រះវរបិតា ច្រើនថ្ងៃ។
សម្ដេចព្រះបរមរាជា ជាសម្ដេចព្រះវរបិតា យល់បាត់ព្រះរាជបុត្រដូច្នេះ ទ្រង់ត្រាស់សួរមន្ត្រី ខ្ញុំរាជការគ្រប់គ្នា មន្ត្រីខ្ញុំរាជការ ក៏យកសេចក្ដី ក្រាបបង្គំទូលគ្រប់ប្រការ។ ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាប ទ្រង់ព្រួយព្រះរាជហឫទ័យ នឹង ព្រះរាជបុត្រណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា : ចៅរាមាធិបតី កូនច្បងនោះ វាប្រព្រឹត្តបទទុច្ចរិត ព្រះធរណីស្រូបស្លាប់ ស្រុតអស់ទាំងព្រះរាជវាំងទៅហើយ នៅឡើយតែព្រះបរមិន្ទមួយនេះ អញគិតតែនឹងឲ្យសោយរាជ្យស្នងអញ ព្រោះមានតំរិះប្រាជ្ញា ចិត្តក៏សុចរិតល្អ ពុំគួរព្រះដុង អ្នកជៃរឹងទទឹងឡើយ។ ដូច្នេះ គួរឲ្យសេនាទាហាន ទៅចាប់យកខ្លួនមកធ្វើទោស តាមបទព្រះអយ្យការ។
ក្នុងខណៈនោះ សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជា ក្រាបបង្គំទូលថា : ព្រះដុងអ្នកជៃនេះ មានគុណបំណាច់ នឹង ផែនដីច្រើនណាស់។ កាលព្រះអង្គ ជាអម្ចាស់ផែនដីស្ដេចព្រះដំណើរទៅស្រុកសៀមនោះ ព្រះដុង អ្នកជៃនោះ សទ្ធាចំណាយឲ្យទ្រព្យសម្បត្តិ ស្រូវ អង្កររបស់ខ្លួន ចិញ្ចឹមអាណាប្រជានុរាស្ត្រ ទុកចាំល្អងធូលីព្រះបាទ ច្រើនណាស់។ ដល់ទ្រង់ត្រឡប់មកពីស្រុកសៀមហើយ ធ្វើសង្គ្រាមនឹងព្រះស្ដេចកន និង ពញាអុងរាជាទៀត ក៏នាយឃ្លាំងទៅខ្ចីស្បៀងអាហារព្រះដុងអ្នកជៃ ច្រើនម៉ឺនថាំងណាស់ ពុំទាន់បានសងគាត់ផង។ ព្រះអង្គពុំទាន់លើកគុណបំណាច់ឲ្យគាត់សោះ ហើយស្រាប់តែយកទោសនេះពុំគប្បីទេ មួយទៀតខាងយើងវិញ បន្ទាយសីមា បីបួនជាន់ កសាងបាន ចុះគ្រាន់តែថ្នល់ពីរប៉ុណ្ណោះ ម្ដេចក៏ធ្វើមិនកើត គួរតែសាងទុកឲ្យមាន ជាព្រះកេរ្តិ៍ ឲ្យចំពោះព្រះដុងអ្នកជៃ ដែលមានគុណបំណាច់នោះ កុំបីខាន។ ព្រះបាទព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់មន្ត្រីក្រាបបង្គំទូលដូច្នោះ ទ្រង់ត្រូវព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យមន្ត្រីកេណ្ឌរាស្ត្រមក លើកជាថ្នល់ ប្រុសមួយ ស្រីមួយហើយឲ្យឧកញ៉ា មហាមន្ត្រីមហាទេពនាំបណ្ណាការភ័ស្តុភារ អ្នកផ្លូវប្រុស ដើរថ្នល់មួយ ឲ្យជំទាវមហាមន្ត្រី មហាទេព នាំបណ្ណាការជាអ្នកផ្លូវស្រី ដើរថ្នល់មួយ ទៅដណ្ដឹងអ្នកទេពបុត្រីព្រះ ដុងអ្នកជៃថ្វាយព្រះទេពី សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ហើយតាំងព្រះដុង ជាសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ តាំងអ្នកជៃ ជាជំទាវទេវីសោភី លក្ខណា មហាក្សត្រី បានជាមានឈ្មោះហៅថា ស្រុកឧដុង្គ មេជៃរៀងមក តែយារៗមកហៅស្រុក ឧដុង្គមានជ័យ ថ្នល់ប្រុស ថ្នល់ស្រីវិញ លុះដល់ឥឡូវនេះ។
សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជទ្រង់ព្រះស្នេហានឹងអ្នកព្រះម្នាងទេពបុប្ផានោះណាស់ ទ្រង់តាំងព្រះនាងជាសម្ដេចព្រះទេពី តាមហាទេវីសោភីក្សត្រី។
ព.ស. ២០៩០, គ.ស. ១៥៤៦, ម.ស. ១៤៦៨, ច.ស. ៩០៨ ឆ្នាំមមី អដ្ឋស័ក ព្រះបាទបរមរាជាព្រះបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង គឺព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ព្រះអង្គស្ដេចទៅគង់នៅក្នុងព្រះពន្លា ជើងភ្នំព្រះរាជទ្រព្យពីរឆ្នាំប្លាយ ព្រះអង្គសាងព្រះពុទ្ធសេយ្យាសន៍មួយព្រះអង្គ សាងព្រះពុទ្ធរូបអង្គធំមួយព្រះអង្គ សុទ្ធសឹងតែសាងអំពីថ្មតម្កល់ទុកលើភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ ហើយ ព្រះអង្គឲ្យជីកស្រះមួយសាងព្រះអារាមមួយនៅខាងកើតភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ តាំងនាមហៅថាវត្តបឋមកេរ្តិ៍ស្រះបឋមកេរ្តិ៍ ស្ដេចប្រាថ្នាឲ្យបានជាព្រះកេរ្តិ៍ជាអង្វែងទៅឯអនាគត។ សាងស្រេចក្នុងរវាង២ឆ្នាំ ទ្រង់ឲ្យនិមន្តព្រះភិក្ខុសង្ឃមកតាំងធ្វើបុណ្យសង្គាយនា ធ្វើបុណ្យឆ្លង ៧ថ្ងៃ ចំណាយព្រះរាជទ្រព្យ ជាទេយ្យទាននោះអស់ទៅជាច្រើន នឹង គណនាពុំបានឡើយ។ សាងកុសល នៅភ្នំព្រះរាជទ្រព្យនោះរួចហើយ ព្រះអង្គត្រឡប់ព្រះរាជដំណើរចូលមកគង់ក្នុងព្រះបរមរាជវាំងលង្វែកវិញ។ ព្រះអង្គសោយរាជ្យទំនុកបំរុងព្រះពុទ្ធសាសនាអាណាប្រជានុរាស្ត្រ ទាសកម្មករក្នុងព្រះរាជវាំង សឹង ជាសុខក្សេមក្សាន្តប្រពៃពន់ប្រមាណណាស់ ឥតមានសត្រូវបៀតបៀនព្រះនគរព្រះអង្គនេះសោះឡើយ។
ព.ស. ២១០៤, គ.ស.១៥២០, ម.ស. ១៤៨២, ច.ស. ៩២២ ឆ្នាំវក ទោស័ក ព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការព្រះមហាចន្ទរាជាធិរាជ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង សម័យថ្ងៃមួយនោះ ទ្រង់នឹកអំពីទីកន្លែង ព្រះបឋមក្សត្រ ព្រះបរមរាជា សួស "ត្រសក់ផ្អែម" នោះ លុះស្វាងព្រះសម័យ ព្រះបរមក្សត្រថ្លៃ ស្ដេចចេញគង់ព្រះរាជរោងរម ជួបជុំព្រះរាជវង្សាមាត្យាភិមុខមន្ត្រី ហើយប្រឹក្សាថា សម្ដេចព្រះបរមបិតា និង ព្រះបរមរាជមាតា យើងក៏បានធ្វើបុណ្យស្នងព្រះតេជគុណគ្រប់ទ្វារទសមាសរាល់ឆ្នាំហើយ នៅឡើយតែទីកន្លែង ដែលសម្ដេចព្រះសោភាវតី ជាសម្ដេចព្រះអយ្យកោ គឺព្រះបរមរាជាអង្គជ័យ អង្គសួស ជាបឋមក្សត្រ ដែលប្រសូត្រនៅជើងភ្នំជ្រាវនោះ ពុំទាន់បានធ្វើបុណ្យឆ្លង ព្រះតេជគុណនៅឡើយ ដូច្នេះតើអ្នករាល់គ្នាយល់ថា គួរធ្វើដូចម្ដេច ឯខ្លួនយើងយល់ថា គួរធ្វើព្រះរាជមន្ទីរមួយនៅទីដែលសម្ភពនោះហើយ នឹង ធ្វើបុណ្យសង្គាយនា នៅទីនោះឲ្យជាប់ជាព្រះកេរ្តិ៍តទៅ តើអ្នករាល់គ្នាយល់ដូចម្ដេច។
ខណៈនោះ ព្រះបរមវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រី ក្រាបបង្គំទូលថា : ទ្រង់ព្រះតម្រិះនេះជាប្រសើរណាស់ហើយ ដើម្បី នឹង ទុកជាព្រះកេរ្តិ៍ថ្វាយ ព្រះមហាក្សត្រក្រោយ។ បានទ្រង់ជ្រាបទីកន្លែង និង ព្រះរាជត្រកូលផង។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់យល់មន្ត្រីព្រះព្រៀងហើយ ទើបព្រះអង្គលើកព្យុហយាត្រា ទៅប្រថាប់នៅជើងភ្នំជ្រាវ ហើយឲ្យសាងប្រាសាទ ព្រះរាជមន្ទីរ នៅទីសម្ភពនោះ ហើយ និមន្តព្រះសង្ឃទេសនា សង្គាយនា ១ខែ ១៥ថ្ងៃ។ ឆ្លងបុណ្យរួចស្រេច តាំងនាមទីនោះឲ្យហៅថា ប្រាសាទគោកព្រះរាជមន្ទីរ ជាប់ឈ្មោះរៀងមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ លុះសម្រេចការបុណ្យហើយ ព្រះអង្គលើកព្យុហយាត្រាត្រឡប់មកព្រះនគរលង្វែកវិញ។ ទ្រង់សោយរាជ្យ ជាសុខរៀងមក ដ៏អង្វែង។
ព.ស. ២១១១, គ.ស. ១៥៦៧, ម.ស. ១៤៨៩, ច.ស. ៩២៩ ឆ្នាំថោះ នពស័ក ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រគ្រងរាជ្យបាន ១៣ឆ្នាំ សោយរាជ្យបាន ៣៩ ឆ្នាំបូករួមទាំងអស់ ៥២ឆ្នាំ ព្រះជន្ម ៨៧ ឆ្នាំព្រះឈួនរោគជាទម្ងន់ ព្រះរាជបុត្រា ព្រះបរមវង្សា យកហ្មប្រកបថ្នាំមិនជាទ្រង់ព្រះសុវណ្ណគតទៅ។ សម្ដេចព្រះរាជបុត្រាប្រជុំជំនុំព្រះរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតីមកលើកព្រះសពតម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋហើយ សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតីមហាសង្ឃរាជា រាជាគណៈ សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជការទាំងឡាយ អញ្ជើញសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជជាព្រះរាជបុត្រាឡើងសោយរាជសម្បត្តិ។
| ក្រៅ | ក្នុង | ព.ស. | គ.ស. | ម.ស. | ច.ស. | ឆ្នាំប្រចាំស័ក | ជន្មដើម | សិរីរាជ | សិរីជន្ម | វាំង |
| ០ | ៤៥ | ២១១០ | ១៥៦៦ | ១៤៨៨ | ៩២៨ | ខាល អដ្ឋស័ក | ២៩, ៤៥ | ១១ | ៥៦ | លង្វែក |
សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ជាព្រះរាជបុត្រា ព្រះអង្គឡើងសោយរាជ្យស្នងសម្ដេច ព្រះវររាជបិតាធិរាជ ទ្រង់ព្រះនាមព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការព្រះបរមិន្ទ បរមរាជាធិរាជ ហើយព្រះអង្គលើក អ្នកព្រះម៉ែនាង ទេពបុប្ផាជាបុត្រី សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈដុង ទ្រង់ព្រះនាម សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី ព្រះភគវតី សិរិទេពធីតាមហាចក្រពត្តិឧត្តមបរមរតនា រាជធារសោភី លក្ខណាមហាក្សត្រី ព.ស. ២០៩៩ - គ.ស. ១៥៥៥ - ម.ស. ១៩២៩ - ច.ស. ៩២៩ ឆ្នាំថោះ សំរិទ្ធស័កនោះ សម្ដេចព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រទ្រង់ឲ្យសាងព្រះមេរុ ធ្វើបុណ្យព្រះសពព្រះបិតា ៣ ខែ ជាឱឡារិក សន្ធឹកពន់ប្រមាណដល់ខែផល្គុន ក្នុងឆ្នាំថោះសំរិទ្ធិស័ក។ ឯសម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី ស្រីទេពធិតា មហាចក្រពត្តិ សម័យមួយនោះភ្នក់ព្រះទ័យ គិតចង់សាងព្រះវិហារមួយយប់នោះ ទ្រង់សុបិននិមិត្តឃើញ សម្ដេចអម្រិន្ទ្រាធិរាជ មកចង្អុលកន្លែងឲ្យសាងព្រះវិហារជាអគ្នេយ៍ព្រះបរមរាជវាំង លុះតើនឡើង ព្រះអង្គចេញទៅឃើញផែនដីមួយអន្លើ ជាអគ្នេយ៍ព្រះបរមរាជវាំង ផ្សាយរស្មីបីពណ៌ ភ្លឺដូចផ្លេកបន្ទោរ ហើយឃើញទាំងចារឹកថ្មទីនោះផង ទើបសម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី ស្រីទេពធីតាយកសេចក្ដីក្រាបទូលសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ និង ជម្រាបព្រះមាតាបិតាៗ យល់ព្រមហើយ ចាត់ឲ្យកេណ្ឌនាយជាង កូនជាង បានជាច្រើន ឲ្យសាងព្រះអារាម ជីកស្រះតែងឃ្លាំងមឿងជាស្រេចហើយ នៅខ្វះតែថ្មល្អិតល្អ បរិសុទ្ធ និងព្រះពុទ្ធរូបនោះទើប ព្រះបរមបពិត្រ នាំព្រះអង្គធំដ៏ជាសម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី សិរីទេពធីតា និង ព្រះស្នំក្រមការចេញទៅជួបជុំព្រះបរមវង្សានុវង្ស បារគូ បុរោហិត ព្រឹទ្ធាចារ្យ អគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីគ្រប់ក្រុម តាំងបួងសួងទេវតា ទាំង ៨ទិស ៣ថ្ងៃ លុះក្នុងរាត្រីមួយនោះ មានហេតុអស្ចារ្យពន់ប្រមាណក្នុងព្រះនគរខ្ទារខ្ទ័របីដូចជាសព្ទសូរតូរ្យតន្ត្រី ជុំព្រះបរមរាជវាំង ព្រះចន្ទពេញបូណ៌មីភ្លឺច្បាស់ស្រឡះអាកាសជនទាំងឡាយ ក្រឡេកមើលទៅឯនភាល័យ ឃើញរស្មីផ្សាយចេញ ៧ពណ៌ ដេរដាសទាំងអាកាស ផ្លេកភ្លឺហាក់ដូចផ្លេកបន្ទោរ មានស្រមោលហាក់បីដូចជាទេវតាទេវបុត្រ ហោះចាកអំពីព្រះរាជវិមានប្រមាណជា ៨ម៉ោង ទើបបានសូរសព្ទអស្ចារ្យទាំងនោះ បាត់ស្ងាត់ទៅវិញ។ លុះព្រឹកឡើង ព្រះបាទបរមនាថបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងព្រះអង្គ និង សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី ស្រីទេពធីតា ព្រះស្នំក្រមការចេញទៅប្រថាប់នៅព្រះពន្លា ទីដែល នឹង សាងព្រះវិហារនោះ ស្រាប់តែឃើញថ្មល្អិតល្អ មានពណ៌ឆ្លុះឆ្លារផ្សេងៗ នោះព្រះបរមបពិត្រ និង សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសីស្រីទេពធីតា សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈដុង នឹងអ្នកជំទាវទេវិនារីសោភ័ណ ជៃយល់ព្រមថាជា សម្ដេចអម្រិន្ទ្រាធិរាជ ជួយឧបត្ថម្ភទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ត្រាស់ឲ្យជាងរចនាថ្មនោះ ជាព្រះពុទ្ធរូបធំ ទ្រង់សណ្ឋិតលើករតនបល្ល័ង្ក តាំងត្រង់ព្រះឥន្ទ្រាធិរាជថ្វាយនិមិត្តនោះ ឲ្យនាមតាមនាម ព្រះអគ្គមហេសី នឹង សម្ដេចអម្រិន្ទ្រាធិរាជឲ្យនិមិត្ត ហៅថាវត្តព្រះឥន្ទទេព។
ព.ស. ២១១០ - គ.ស. ១៥៦៨ - ម.ស.១៤៩០ - ច.ស. ៩៣០ ឆ្នាំមមីទោស័ក សម្ដេចព្រះភគវតីស្រីទេពធីតា ជាបុត្រីសម្ដេចចៅដុង ជំទាវទេវី នារីសោភ័ណ ជៃ ភ្នកព្រះរាជហឫទ័យ ចង់សាងព្រះកឋិនទាន ហែទៅវត្តនៅប្រាសាទនគរវត្ត ក៏ក្រាបទូលលា សម្ដេចព្រះភស្ដាសម្ដេចព្រះភស្ដាក៏ព្រមព្រះរាជហឫទ័យនឹងស្ដេចព្រះរាជដំណើរទៅជាមួយផង ទើបត្រាស់បង្គាប់មន្ត្រីជើងទឹក ឲ្យត្រៀមការតាមទំនៀម។
ព្រះបរមិន្ទរាជា លេខ១
ចំនួនអ្នកចូលទស្សនា