ព្រះពុទ្ធសាសនានៅនានាប្រទេស
ចុះផ្សាយដោយកែវ ឈុន
ការផ្សាយរបស់មណ្ឌលវប្បធម៌ខ្មែរនៅស្វីស
****************************************
ព្រះពុទ្ធសាសនានៅវៀតណាម(ត)
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី19.តុលា 2019.ម៉ោង 10:14
៣. យុគស្តារឡើង-រីកហើយបែរជាស្រពោន
ព្រះពុទ្ធសាសនាយុគនេះ ចាប់ផ្តើមក្នុងរយៈកាលដែលការរំដោះឥស្សរភាពរបស់ជាតិវៀតណាម កំពុងកកើតរូបជាក្បួនការដែលស្អិតរមួតគង់វង់ ហើយផ្សាយចេញទូទៅ យ៉ាងទូលំទូលាយ។ កិច្ចការខាងព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងរយៈនេះ លាយលំជាមួយនយោបាយយ៉ាងខ្លាំង រហូតដល់ពិបាក នឹង ញែកមកនិយាយបាន ទាំងនេះ ព្រោះការស្តារឡើងព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងគ្រានេះ មួយផ្នែកក៏បានដល់ការរំដោះខ្លួនឲ្យរួចផុតពីអំណាចនយោបាយបរទេស ដែលចូលមកគ្របដណ្តប់ និង គាបសង្កត់នោះឯង ម្យ៉ាងទៀត វត្តជាមជ្ឈដ្ឋានរួមស្មារតី និង ជាទីពឹងដ៏សំខាន់របស់ប្រជាជន។ នៅពេលដែលប្រជាជនត្រូវការរួមកម្លាំងគ្នាប្រឆាំងអំណាចខ្ពស់ជាងខ្លួន ក៏យកវត្តជាទីកកើតខ្លួនខ្លះ ជាទីឃុំគ្រងខ្លួនខ្លះ ក្រៅពីនេះ អ្នកនយោបាយភាគីផ្សេងៗ ក៏ព្យាយាមប្រើប្រាស់វត្ត និង ព្រះពុទ្ធសាសនាដើម្បីជាប្រយោជន៍ដល់ខ្លួន។ សភាពការណ៍បែបនេះ ធ្វើឲ្យព្រះពុទ្ធសាសនាចាំបាច់ត្រូវតែធ្វើការកំណែទម្រង់ និង ស្តារឡើងវិញ ប៉ុន្តែក្នុងពេលជាមួយគ្នានេះ ក៏ទំនាញទៅក្នុងលក្ខណៈ ដែលហាក់បីដូចជាខុសគោលដៅ ឈានហួសព្រំប្រទល់ ហើយអាចក្លាយជាភាពសាបសូន្យកាន់តែខ្លាំងទៅទៀតផង។ ការប្រព្រឹត្តិទៅរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនានៅវៀតណាមយុគនេះ មានទាំងការកែទម្រង់ ការតស៊ូ និង ភាពច្របូកច្របល់ ចលាចល ហាក់បីដូចជាប្រវត្តិសាស្រ្តប្រទេសជាតិ។
នៅពេលដែលជាតិវៀតណាមក្រោកឡើងតស៊ូ ហើយត្រូវបង្រ្កាបយ៉ាងខ្លាំងក្លាទៅ ជារយៈៗ ស្មារតីជាតិនិយមត្រឡប់ជារឹងប៉ឹងកាន់តែខ្លាំងឡើង ហើយភាពស្ទាត់ជំនាញយ៉ាងច្បាស់លាស់ក្នុងការតស៊ូ ក៏កើនឡើង រហូតដល់ពាក់កណ្តាល ព.សវ.២៥ ការតស៊ូជាក្បួនការដែលមានបណ្តាញការងារយ៉ាងទូលាយ មានគោលការណ៍សំរាប់ប្រទាញឲ្យបានជាដុំកំភួនយ៉ាងស្អិតរមួត។ ក្រៅពីនោះ ការដែលបារាំងសេសបែងចែកវៀតណាម គ្រប់គ្រងជាចំណែកៗ នោះ ក៏ធ្វើឲ្យកើតក្បួនការរំដោះជាតិ ដែលមានលក្ខណៈខុសគ្នា ខ្លាំងឡើងដែរ ហើយរឿងនេះជះឥទ្ធិពលដល់ហេតុការណ៍ ដែលកើតឡើងនៅវៀតណាមក្នុងពេលតមកមិនយូរ ចំពោះ ពេលនោះ ផលដែលខុសពីគ្នាគឺ ក្នុងវៀតណាមភាគខាងជើង ហេតុបច្ច័យផ្សេងៗ បានជម្រុញឲ្យលទ្ធិកុម្មុយនិស្ត មានកម្លាំងរឹងប៉ឹងខ្លាំងឡើងជារឿយៗ រហូតដល់ការតស៊ូនៅភាគនេះ ជាក្បួនការនៃជាតិនិយមកុម្មុយនិស្ត។ ចំណែកវៀតណាមភាគខាងត្បូង ក្បួនការជាតិនិយមបែបពាក់កណ្តាលសាសនា ដូចជា ក្បួនការនៃលទ្ធិកាវដាយ និង លទ្ធិហ្វាហាវជាដើម។
ក្នុងរយៈនេះឯង ដែលព្រះពុទ្ធសាសនាកំពុងមានឥរិយាបទថា នឹង អន់ថយចុះដល់ថ្នាក់សូន្យ ហើយត្រឡប់ជាមានអារម្មណ៍ភ្ញាក់ខ្លួនឡើងវិញ និង ប្រញាប់ប្រញាល់ស្តារ កែទម្រង់ខ្លួនឯង។ បច្ច័យសំខាន់ម្យ៉ាង ដែលធ្វើឲ្យកើតការស្តារឡើង គឺពេលនោះ លោកគ្រូថៃស៊ី ឬ ថៃស៊ូ កំពុងដំណើរការរំដោះឋានៈរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងប្រទេសចិន ទាំងខាងផ្នែកការសិក្សា និង ការបំពេញសាធារណៈប្រយោជន៍។ ពុទ្ធសាសនិកជនវៀតណាមបានមើលឃើញបែបយ៉ាងដូច្នោះ ក៏កើតកម្លាំងចិត្ត គិតចាប់ផ្តើមបំពេញក្នុងប្រទេសជាតិរបស់ខ្លួនខ្លះផង។ ការជីកគាស់ស្តារចាប់ផ្តើមឡើងប្រមាណ ព.ស.២៤៦៣ ដោយពុទ្ធសាសនិកជន ថ្នាក់បញ្ញាជន ដែលត្រូវការឲ្យមនុស្សយល់ចូលចិត្តពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់យ៉ាងត្រឹមត្រូវតាមពិត ហើយប្រែសេចក្តីឲ្យទាន់សង្គមសម័យថ្មី។ ការភ្ញាក់ឡើង និង កំណែទម្រង់នេះ បានប្រព្រឹត្តិទៅទូទាំង ៣ភាគនៅវៀតណាម និង មានការសហការ ទំនាក់ទំនងដល់គ្នា នឹង គ្នា ប៉ុន្តែរយៈដំបូងការងារឈានទៅមុខយឹតយូរ។
រហូតដល់ឆ្នាំ ព.ស.២៤៧៤ ទើបមានការចាត់តាំងសមាគមពុទ្ធសាសនសិក្សានៃកូសាំងស៊ីន (Cochinchina Buddhist Study Society) ឡើងនៅទីក្រុងសៃហ្គន ហើយបន្ទាប់មកក៏មានសមាគមប្រភេទដូចគ្នាកើតឡើងនៅទីក្រុងហ្វេ (វៀតណាមកណ្តាល ឬអាណ្ណាម) ក្នុង ព.ស.២៤៧៥ និង នៅទីក្រុងហាណូយ (វៀតណាមខាងជើង ឬ តុងកឹង) ក្នុង ព.ស.២៤៧៧។ គ្រប់សមាគមមានសមាជិកទាំងផ្នែកភិក្ខុ និង គ្រហស្ថ។ ការងារស្តារផ្តោតសំខាន់ ២ប្រការគឺ ការសិក្សា និង សង្គមសង្គ្រោះ ដោយឲ្យមានការកំណែទម្រង់សភាពក្នុងវត្ត ត្រួតពិនិត្យវិន័យរបស់ព្រះសង្ឃ ផ្តល់ការសិក្សាដល់ព្រះសង្ឃជំនាន់ថ្មី ឲ្យជាអ្នកសម្បទា ព្រមទាំងផ្នែកសទ្ធាក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា និង មានចំណេះដឹង បញ្ជូនព្រះសង្ឃមួយចំនួនទៅសិក្សានៅប្រទេសចិន ថៃ និង ជប៉ុន។ ចាត់បោះពុម្ពទស្សនាវដ្តីផ្សព្វផ្សាយ និង សមិទ្ធិផលប្រែពីព្រះត្រៃបិដកទាំងផ្នែកខាងថេរវាទ និង មហាយាន ជាភាសាវៀតណាមអក្សររ៉ូម៉័ង ដោយឈប់ប្រើអក្សរចិន កំចាត់អបិយជំនឿងុបងល់ផ្សេងៗ។
ចំណែកខាងសង្គមសង្រ្គោះ ពុទ្ធសាសនិកជនបង្កើតមន្ទីរពេទ្យ ស្ថានទីចិញ្ចឹមកុមារាកុមារី ស្ថានសង្រ្គោះកុមារកំព្រា និង សាលារៀនថ្នាក់ផ្សេងៗ ផ្តល់ឲ្យដូនជី ដែលក្នុងអតីតធ្លាប់នៅក្នុងវត្តដោយស្ងប់ស្ងាត់ ចេញមកធ្វើការបំពេញប្រយោជន៍ក្នុងមន្ទីរពេទ្យ ស្ថានសង្គ្រោះ និង សាលារៀនទាំងនេះ។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានេះ ក៏ស្រោចស្រង់ឲ្យយុវជន អ្នកទទួលការសិក្សាសម័យថ្មីតាមបែបបស្ចឹម មានឱកាសសិក្សាព្រះពុទ្ធសាសនា និង ជាឧបករណ៍ថតចម្លងពុទ្ធធម៌ទៅកាន់យុវជនដូចគ្នា ដល់ថ្នាក់មានការចាត់តាំង អង្គការពុទ្ធយុវជន ឬ យុវពុទ្ធិកៈ ឡើងដំបូងបំផុតនៅ ព.ស.២៤៨៣។ ក្បួនការយុវជននេះ ចម្រើនបន្តបន្ទាប់មក និង ជាបច្ច័យសំខាន់នាំឲ្យមានការបង្កើតសាលារៀនបឋមសិក្សា និង មធ្យមសិក្សា ហៅថា “សាលារៀនពោធិ” ឡើងនៅគ្រប់ខេត្តក្នុងវៀតណាមភាគខាងត្បូង។
មានខសង្កេតខ្លះទាក់ទងជាមួយកិច្ចកម្មព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងរយៈនេះពោលគឺ ព្រះពុទ្ធសាសនានិកាយធៀន ដែលធ្លាប់រុងរឿងក្នុងអតីត ដ៏យូរយារមកហើយនោះ បានអន់ថយចុះទៅដូចដែលពោលខាងដើមរួចហើយ លុះមកដល់វេលាគ្រានេះ និកាយធៀនឌោ (គឺនិកាយសុខាវតី ឬព្រះអមិតភៈ ដែលជប៉ុនហៅថានិកាយឈីន) បានចំរើនរុងរឿង រុងរោចន៍រឹងប៉ឹង និង សាយភាយទូទៅហើយ។ ការប្រើវិធីបង្រ្កាបតែម្យ៉ាងមិនអាចធ្វើបានសម្រេច រដ្ឋាភិបាលបារាំងសេសទើបព្យាយាមប្រើវិធីផ្សេងៗ ទាំងបែបហឹង្សា និង សន្តិ ស្រេចតែ នឹង យល់ឃើញថាវិធីណាមានផលល្អ ជាករណីៗ ទៅ។ នៅពេលដែលពុទ្ធសាសនិកជនវៀតណាមចាត់តាំងអង្គការ និង កិច្ចការផ្សេងៗ ឡើងមកនេះ ទន្ទឹម នឹង បារាំងសេសបង្រ្កាប ត្រឡប់ជាទទួលស្គាល់ និង ចូលទៅគាំទ្រជាផ្លូវការ ទាំងនេះដើម្បីមានឱកាស ថែរក្សាឃុំគ្រងកិច្ចការផ្ទៃក្នុងបាន មិនដោយត្រង់ក៏ដោយប្រយោល។ ម្យ៉ាងទៀត ក៏ជាវិធានការដែល នឹង ស្វែងរកការនិយមពីប្រជាជន ហើយប្រសិនបើប្រព្រឹត្តិទៅបាន ក៏នឹង ទំនុកបំរុងឲ្យប្រជាជន ស្ថិតនៅ នឹងធឹងជាមួយសមណវិធីផ្សេងៗ ទៅចុះ។ ចិត្តគំនិតដែលឃ្លាតឆ្ងាយពីការគិត នឹង អារម្មណ៍ទាក់ទងជាមួយការតស៊ូរំដោះជាតិ។
ការស្តារព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងប្រទេសវៀតណាម ត្រូវបញ្ឈប់ជាបន្ទាន់មួយរយៈរវាងការកើតសង្រ្គាមលោកលើកទី ២ ក្នុងព.ស.២៤៨៤ ដល់ ២៤៨៨។ រដ្ឋាភិបាលបារាំងសេសដែលគ្រប់គ្រងឥណ្ឌូចិន បញ្ឈប់ការតស៊ូប្រយុទ្ធ និង ព្រមសហការជាមួយជប៉ុន តាំងតែពីខែ កញ្ញា ២៤៨៣។ ជប៉ុនបានគ្រប់គ្រងវៀតណាម និង ប្រើប្រាស់ដែនដីភាគខាងជើងមូលដ្ឋានវាយប្រហារម៉ាឡាយ៉ូ និង ភូមា។ អ្នកជាតិនិយមវៀតណាមបានទទួលការគាំទ្រពីសម្ព័ន្ធមិត្ត មានចិនជាដើម ដំណើរការក្រោមដី (សម្ងាត់) ប្រឆាំងជាមួយជប៉ុន។ ក្នុងគ្រានេះ ក្បួនការពារជាតិនិយមភាគីកុម្មុយនិស្ត ហ៊ូជីម៉ីញ ជាមេដឹកនាំ បានបង្កើតគណៈកម្មការវៀតម៉ីញឡើងក្នុង ព.ស.២៤៨៤ និង មានកម្លាំងរឹងប៉ឹងឡើងជាលំដាប់។ បន្ទាប់មកដល់ខែមីនា ២៤៨៨ ជប៉ុនដែលរៀប នឹង ចាញ់សង្គ្រាមរួចហើយ ត្រឡប់មកកំចាត់រដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំងសេស ចាត់ការឲ្យវៀតណាមប្រកាសឥស្សរភាព បន្តុបចក្រពត្តិបាវដាយ ព្រះមហាក្សត្រអង្គអាវសាននៃរាជវង្សហ្ងៀន ឲ្យជាអ្នកគ្រប់គ្រងប្រទេសឯករាជ្យថ្មីនេះ ប៉ុន្តែពួកវៀតម៉ីញមិនព្រមទទួលស្គាល់ ហើយពួកជាតិនិយមភាគីព្រះមហាក្សត្របាវដាយ ក៏ក្លាយជាអ្នកប្រហែសធ្វេស ព្រោះបានរួមដៃជាមួយជប៉ុន ធ្វើឲ្យបាត់បង់ការនិយមទៅ ទើបគ្រងរាជ្យបានត្រឹមតែ ៥ខែ ក៏ត្រូវវៀតម៉ីញផ្តួលរលំអំណាចបានទៅ។
ព្រះមហាក្សត្រ ឬ ចក្រពត្តិបាវដាយលះបង់រាជសម្បត្តិ ហើយពួកវៀតម៉ីញ ក៏បានបង្កើតជាសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យវៀតណាមឡើង ក្នុងខែកញ្ញា ២៤៨៨ នោះឯង។ បន្ទាប់មកមិនយូរ បារាំងសេសក៏បានបែរត្រឡប់មកទៀត ដោយការជួយសង្រ្គោះផ្នែកខាងទាហានរបស់អង់គ្លេស ចូលគ្រងអំណាចនៅវៀតណាមភាគខាងត្បូង។ នៅដើមឆ្នាំ ២៤៨៩ ប៉ុន្តែវៀតណាមភាគខាងជើង រដ្ឋាភិបាលវៀតម៉ីញនៅគ្រប់គ្រងនៅឡើយ។
នៅចុងឆ្នាំ ២៤៨៩ នោះឯង សង្គ្រាមរ៉ាំរ៉ៃរវាងបារាំងសេស ជាមួយវៀតម៉ីញក៏បានចាប់ផ្តើមឡើង។ នៅខាងដើមនៃសង្រ្គាម បារាំងសេសគ្រប់គ្រងទីក្រុងធំៗ គ្រប់ទីក្រុងទាំងអស់ ចំណែកវៀតម៉ីញមានកម្លាំងនៅនាជនបទ ដល់ឆ្នាំ ២៤៩១ បារាំងសេសបណ្តោយឲ្យមានការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលត្រៀមឡើងគ្រប់គ្រងវៀតណាមទាំងស្រុង ដោយមានអតីតព្រះមហាក្សត្របាវដាយជាប្រមុខ។
២ ឆ្នាំតមកទៀត សហរដ្ឋអាមេរិក និង ចក្រភពអង់គ្លេស ក៏បានទទួលស្គាល់វៀតណាមថ្មីនេះដែរ ហើយចំណុចនេះជាហេតុនាំឲ្យសហរដ្ឋអាមេរិកចាប់ផ្តើមចូលមកពាក់ព័ន្ធនៅវៀតណាម ព្រោះត្រូវជួយសង្រ្គោះបារាំងសេស ក្នុងការប្រយុទ្ធជាមួយវៀតម៉ីញ។ សង្រ្គាមត្រូវបានបំបែកនៅ ព.ស.២៤៩៧ ពេលដែលវៀតម៉ីញវាយគ្រប់គ្រងបានដៀនបៀនភូរបស់បារាំងសេសបាន សង្រ្គាមក៏បានបញ្ចប់។ បារាំងសេសបានចុះសទ្ធិសញ្ញាបញ្ចប់សឹកសង្រ្គាម ក្នុងថ្ងៃទី ២១កក្កដា ២៤៩៧។ វៀតណាមបានទទួលឯករាជ្យ ព្រមជាមួយការបែងចែកជា ២ប្រទេសគឺ វៀតណាមខាងជើង និង វៀតណាមខាងត្បូង។ បែងខ្សែព្រំប្រទល់តាមរយៈខ្សែស្របទី ១៧។ ក្នុងវៀតណាមខាងជើង ហូជីម៉ីញ ដែលជាមេដឹកនាំបន្តបន្ទាប់រហូតមួយជីវិត រួសរាន់ស្តារសេដ្ឋកិច្ច ដោះស្រាយការខូចខាតពីសង្រ្គាម ដោយទទួលការជួយសង្រ្គោះពីចិន និង សូវៀត។
ចំណែកឯវៀតណាមភាគខាងត្បូង ក៏បានទទួលការជួយសង្រ្គោះផ្នែកខាងសេដ្ឋកិច្ចពីសហរដ្ឋអាមេរិក ប៉ុន្តែនយោបាយមិនមានសន្តិសុខ មានក្រុមអំណាចផ្សេងៗ ដូចជា ហ្វាហាវ កាវដាយ កាតូលិក ប៊ិនស៊ូយ៉េនជាដើម ព្យាយាមប្រជែងដណ្ដើមភាពជាធំ នឹង គ្នា។ ក្រៅពីនេះ មេដឹកនាំគឺ ព្រះមហាក្សត្របាវដាយ នៅគ្រងអំណាចបន្តមកបានមួយឆ្នាំទៀត ទាំងនេះព្រោះនៅចុងឆ្នាំ ២៤៩៧ នោះឯង ង៉ោឌិនយ៉ីម រឹបអូសអំណាចបានជានាយករដ្ឋមន្ត្រី ហើយបង្រ្កាបបក្សកុម្មុយនិស្ត៍ ព្រមទាំងបំផ្លាញអំណាចរបស់និកាយសាសនា ពាក់កណ្តាលនយោបាយផ្សេងៗ គឺ ហ្វាហាវ កាវដាយ និង ប៊ិនស៊ូយ៉េន និង ចាត់ឲ្យមានការបោះឆ្នោតរំលាយរបបក្សត្រក្នុងថ្ងៃទី ២៣ តុលា ២៤៩៨ ហើយបានស្ថាបនាសាធារណរដ្ឋវៀតណាម (ខាងត្បូង) ឡើង ដោយមានង៉ោឌិនយ៉ីម ជាប្រធានាធិបតីជនដំបូង គ្រងអំណាចបន្តមក។
ផ្នែកខាងព្រះពុទ្ធសាសនា នៅពេលសង្រ្គាមលោកចប់នៅ ព.ស. ២៤៨៨ ហើយ ប៉ុន្តែប្រទេសជាតិនៅមិនទាន់ស្ងប់ស្ងាត់រៀបរយ នៅមានឥទ្ធិពលរបស់បរទេសគ្របដណ្តប់នៅឡើយ ក្បួនការជាតិនិយមផ្សេងៗ ទើបនៅបានដំណើរការងារតទៅ ប្រជាជនវៀតណាមគ្រប់គ្នានឹងត្រូវណែនាំឲ្យចូលរួមក្បួនការពារផង ក្នុងសភាពបែបនេះ សាសនិកជន និង អង្គការសាសនាទាំងឡាយ ទើបមានឱកាសជាប់ពាក់ព័ន្ធជាមួយ នឹង នយោបាយបានច្រើនដូច្នោះ នៅពេលវៀតម៉ីញផ្តួលរលំអំណាចរដ្ឋាភិបាលរបស់ចក្រពត្តិបាវដាយ ដែលជប៉ុនចាត់តាំងឡើង ហើយរដ្ឋាភិបាលថ្មីឡើងជំនួសវិញ មានក្រុម ឬ អង្គការផ្សេងៗ កើតឡើងជាច្រើន ដូចជាសមាគមស្រ្តីរំដោះមាតុភូមិ យុវជនរំដោះមាតុភូមិ កាតូលិកសាសនិករំដោះមាតុភូមិ ពុទ្ធសាសនិករំដោះមាតុភូមិជាដើម។ ភិក្ខុមួយក្រុមក៏បានបង្កើតអង្គការពុទ្ធសាសនិក ដើម្បីប្រឆាំង នឹង លទ្ធិអាណានិគមឡើងប្រឆាំងបារាំងក្នុងគ្រានោះ។ អង្គការនេះបានរំសាយបាត់ទៅនៅពេលដែលវៀតណាមខាងត្បូង បានទទួលឯករាជ្យភាពពីបារាំងសេសក្នុង ព.ស. ២៤៩៧ ។
ក្នុងផ្នែកការងារផ្សព្វផ្សាយ ក៏មានទិន្នានុប្បវត្តិថ្មីៗ របស់ពុទ្ធសាសនិកកើតឡើង ដែលផ្តោតសំខាន់ការបញ្ចូលព្រះធម៌ ឲ្យចូលជាមួយការដំណើរជីវិតសម័យថ្មីខ្លះ ផ្តោតទៅលើជាតិនិយម និង ការបំពេញសារធារណៈប្រយោជន៍ខ្លះ ព្រមជាមួយគ្នានោះ ក៏បានផ្តល់គំនិត សម្តែងទស្សនៈខាងនយោបាយផង។ ក្នុងផ្នែកសាធារណូបការ និង សង្គមសង្គ្រោះ មានការជួសជុលវត្តដែលត្រូវបានបំផ្លាញ រើស្តារការងារស្ថានសង្រ្គោះកុមារកំព្រា សាលារៀន និង ជួយសង្រ្គោះអ្នកជួបប្រទះគ្រោះថ្នាក់សង្រ្គាមជាដើម។ ក្នុងផ្នែកសិក្សាក៏មានការបញ្ជូនព្រះភិក្ខុទៅសិក្សានៅប្រទេសឥណ្ឌា សិរីលង្កា និង ប្រទេសលោកខាងលិច។
ក្នុង ព.ស.២៤៩៤ មានការប្រជុំកំពូលថ្នាក់ជាតិ របស់ពុទ្ធសាសនិកទូទាំងប្រទេសនៅទីក្រុងហ្វេ មានព្រះសង្ឃ និង គ្រហស្ថដែលជាអ្នកដំណាងរបស់គណៈសង្ឃ និង ពុទ្ធសមាគមទាំង ៦ ក្នុងភាគទាំង ៣ (ជើង កណ្តាល ត្បូង) នៃវៀតណាមមករួមប្រជុំប្រហែល ៥០នាក់។ អង្គប្រជុំមានមតិសំខាន់គឺ ប្រកាសរួមអង្គការទាំង៦ ចូលតែមួយ និង បង្កើតសមាគមសហពុទ្ធបរិស័ទវៀតណាមឡើង ក្រៅពីនោះ មានការការចាត់របៀបគណៈសង្ឃថ្មី បណ្តាក់មាត្រដ្ឋានទាក់ទងជាមួយការប្រកបពិធីកម្ម ការបង្រៀនពុទ្ធសាសនាដល់ជនមានវ័យចំណាស់ ការបង្កើតក្បួនការពុទ្ធយុវជន និង យល់ព្រមសហការឧបត្ថម្ភអង្គការពុទ្ធសាសនិកសម្ព័ន្ធពិភពលោក ដែលបង្កើតឡើងដោយផលនៃការប្រជុំពុទ្ធសាសនិកទូទាំងពិភពលោក នៅទីក្រុងកូឡុមបូ (ប្រទេសសិរីលង្កា) នៅ ព.ស.២៤៩៣។
ឆ្នាំបន្តមក គឺនៅ ព.ស. ២៤៩៥ មានការអារាធនាព្រះបរមសារីកធាតុ ទៅកាន់ទីប្រជុំកំពូលរបស់អង្គការពុទ្ធសាសនិកសម្ព័ន្ធពិភពលោក នាទីក្រុងតូក្យូ ដោយដំកល់ប្រតិស្ឋានឲ្យប្រជាជននមស្សការនៅទីក្រុងសៃហ្គន ២៤ម៉ោង។ ប្រាដកថាមានប្រជាជនវៀតណាមអញ្ជើញទៅនមស្សការដល់ទៅ ៥០,០០០ នាក់។ ហេតុការណ៍គ្រានេះជាគ្រឿងបណ្តុះសទ្ធាពុទ្ធសាសនិកជន ធ្វើឲ្យកើតអារម្មណ៍រួមចិត្តគ្នា និង ខ្នះខ្នែងក្នុងផ្លូវពុទ្ធសាសនាកាន់តែខ្លាំងឡើង។
ម្យ៉ាងទៀត ពុទ្ធសមាគមសាកលវៀតណាមបានផ្សាយទិន្នានុប្បវត្តិ មួយច្បាប់ដើម្បីប្រកាសទិសដៅនយោបាយជាតិនិយម និង បំពេញប្រយោជន៍ហៅថា “Vietnamese Buddhism”។ កិច្ចការផ្នែកផ្សេងៗ របស់ពុទ្ធសាសនាទាំងផ្នែកខាងសង្គមសង្រ្គោះ សាលារៀន បរិយត្តិធម៌ សាលារៀនរាស្រ្តជាពុទ្ធសាសនិក និង អង្គការយុវជនទាំងឡាយបានចំរើនរុងរឿង ហើយពង្រីកចេញយ៉ាងច្រើនឡើង ចាត់បានថា ជាការវិវឌ្ឈន៍យ៉ាងខ្លាំង រហូតដល់កើតឧបសគ្គថ្មីឡើងទៀត គឺការដែលប្រទេសបែងចែកចេញជាវៀតណាមខាងជើង វៀតណាមខាងត្បូង ក្នុង ព.ស.២៤៩៧ ធ្វើឲ្យសមាគមសហពុទ្ធបរិស័ទវៀតណាម ឬ សហភាពពុទ្ធសាសនិកវៀតណាម ក៏បានបែងចែកចេញជាពីរក្រុមផងដែរ ហើយកិច្ចការផ្សេងៗ ក៏អន់ថយកម្លាំងចុះ។
នៅពេលដែលប្រទេសជាតិបែងចែកទៅហើយ នៅវៀតណាមភាគខាងជើង វៀតម៉ីញគ្រប់គ្រងព្រះពុទ្ធសាសនា ក៏ឋិតនៅក្រោមការឃុំគ្រងរបស់របបការគ្រប់គ្រងបែបសង្គមនិយមកុម្មុយនិស្ត។ ចំណែកឯវៀតណាមភាគខាងត្បូង បន្ទាប់ពីការកើតជាប្រទេសថ្មីបានត្រឹមតែមួយឆ្នាំ ក៏ផ្លាស់ការគ្រប់គ្រងពីរបបមានក្សត្រ មកជាសាធារណរដ្ឋ ង៉ោឌិនយ៉ីម ឡើងគ្រងអំណាចជាប្រធានាធិបតី។ យុគនៃក្តីទុក្ខសោក ក្តៅក្រហាយរបស់ពុទ្ធសាសនិកជនក៏ត្រឡប់មកចាប់ផ្តើមសាជាថ្មីទៀតហើយ។
តទៅលេខ 21
ចំនួនអ្នកចូលទស្សនា