ព្រះពុទ្ធសាសនានៅនានាប្រទេស
ចុះផ្សាយដោយកែវ ឈុន
ការផ្សាយរបស់មណ្ឌលវប្បធម៌ខ្មែរនៅស្វីស
****************************************
ព្រះពុទ្ធសាសនាហូរចូលប្រទេសជប៉ុន(ត)
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី20.កក្កដា 2019.ម៉ោង 5:54
ការគ្រប់គ្រងរបស់ជោកុន
នៅក្នុងសម័យកាមាកុរៈនោះ មិនបានជាងាយស្រួលប៉ុន្មានទេ ពេវេលាកន្លងទៅមិនយូរប៉ុន្មាន អំណាច ក៏បានធ្លាក់ទៅលើកណ្តាប់ដៃរបស់អ្នកក្តាប់អំណាចរាជការ ហើយជោកុន ក៏គ្រាន់តែជាទីងមោងម្នាក់ ដូចដែលសេ្តចចក្រពត្តិ ធ្លាប់ធ្លាក់ខ្លួនមកហើយ។ នៅពេលចុងក្រោយភាពអន្តរាយរបស់រាជការរឹតតែដុនដាបខ្លាំងឡើង ទន្ទឹម នឹង ត្រូវគ្រោះធម្មជាតិរុករានទន្ទ្រានមាន គ្រោះទុរភិក្ខកើតឡើងជាដើម ប្រជាជន ក៏បាត់ជំនឿទុកចិត្តទៅលើអ្នកកាន់អំណាចគ្រប់គ្រងស្រុកទេសនៅកាមាកុរៈ គ្រាក្រោយមកស្តេចចក្រពត្តិនៅក្រុងតូក្យូ ក៏ទ្រង់ទំនាស់ នឹង របបជោកុន នៅកាមាកុរៈ កើតចម្បាំងរាំងជល់យ៉ាងឃោឃៅ រហូតដល់របបជោកុន ក៏ត្រូវកំចាត់បង់អំណាច ក៏បានត្រឡប់មកលើស្តេចចក្រពត្តិដូចដើមវិញ។
ពេលមិនយូរប៉ុន្មាន ក្រោយមកមាននាយទាហានម្នាក់ឈ្មោះអជិកាងៈ បានប្រកាសខ្លួនថាជាជោកុននៅក្នុងឆ្នាំ ព.ស. ១៨៧៨ នៅតូក្យូ ស្តេចចក្រពត្តិ ក៏ទ្រង់បានគេចខ្លួនទៅគ្រប់គ្រង នៅក្នុងដំបន់យោជិនោ ជារាជធានី។ ចំណែកឯជោកុន ក៏បានប្រកាស តែងតាំងស្តេចចក្រពត្តិអង្គថ្មីនៅតូក្យូ ធើ្វឲ្យមានស្តេចចក្រពត្តិពីរអង្គគ្រប់គ្រងរាជវាំងភាគខាងត្បូង (គឺយោជិនោ) ហើយ និង រាជវាំងភាគខាងជើង (គឺតូក្យូ) រៀងរហូតមកតាមក្រិត្យ ច្បាប់របស់រាជវាំងទាំងពីរនេះ ម្នាក់ក៏បាននាំយកកិច្ចការខាងសាសនា មកប្រើប្រាស់ឲ្យកើតផលប្រយោជន៍ដល់ខ្លួន រហូតដល់គៀងគរព្រះសង្ឃ និង វត្តវ៉ាអារាមមានការពាក់ព័ន្ធទៅ នឹង កិច្ចការស្រុកទេស និង ធើ្វសង្រ្គាមដោយមិនអាចផ្តាច់ខ្លួនចេញបាន។ ស្ថានការណ៍យ៉ាងនេះ កើតមានឡើងអូសបន្លាយអស់រយៈពេល៥៦ ឆ្នាំ អំណាចនៃរាជវាំងភាគខាងត្បូង ក៏បានរលាយបាត់នៅសល់តែស្តេចចក្រពត្តិមួយអង្គគត់នៅតូក្យូដូចដើម។
ចាប់ផ្តើមតាំងតែអាជិកាងៈ ប្រកាសខ្លួនជាជោកុនមក ក៏រាប់ថាជាសម័យថ្មីហៅថាសម័យអជិកាងៈ ជាសម័យដែលជោកុនគ្រប់គ្រងអំណាចនៅតូក្យូ។ អស់រយៈពេលប្រមាណ១៥០ឆ្នាំដំបូង ដែលត្រកូលជោកុននេះកំពុងទទួលអំណាចរីកចំរើនល្អ ព្រះពុទ្ធសាសនានិកាយសេន ក៏បានរីកចំរើនសាយភាយយ៉ាងទូលំទូលាយ ព្រះសង្ឃអាចធ្វើដំណើរទៅមករវាងប្រទេសជប៉ុន និង ប្រទេសចិន។ ជោកុនក៏បានចាត់ឲ្យកសាងវត្តអារាមឡើងបន្ថែមទៀត វប្បធម៌ អក្សរសាស្រ្ត ក៏រិតតែរីកចំរើនរុងរឿងយ៉ាងខ្លាំង ដែលមិនធ្លាប់មានពីមុនមក។ ល្ខោនដែលមានឈ្មោះថា (នោ) ក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើង វិចិត្រករស្នាដៃឆ្នើមក៏កើតឡើង ពីធីទទួលទឹកតែ និង រៀបចំផ្កាភ្ញី ក៏បានដុះដាលយ៉ាងសាយភាយជាទីពេញនិយមរបស់ប្រជាជនទូទៅ។ ព្រះសង្ឃនៃនិកាយសេនដែលមានភាពស្ទាត់ជំនាញ មិនត្រឹមតែពាក្យប្រៀនប្រដៅក្នុងនិកាយរបស់ខ្លួនតែប៉ុណ្ណោះ ថែមទាំងធ្វើការរួបរួមអក្សរសាស្ត្រចិន និង លទ្ធិខុងជឺ ផងដែរ។ បរិយាកាសក្នុងវត្តអារាមក៏មានភាពត្រជាក់ត្រជំ មានការរៀបចំសួនច្បារជាលក្ខណៈជាតិ ជប៉ុន (ឧទ្យានជប៉ុន) វត្តក៏បានក្លាយជាមជ្ឈដ្ឋានជាតិ ក្នុងខណៈជាមួយគ្នានេះផងដែរ និកាយសេន និង និកាយនិជិរេន ក៏បានផ្សព្វផ្សាយសាសនារបស់ខ្លួនយ៉ាងទូលំទូលាយទូទាំងប្រទេសជប៉ុន។
ក្រោយមកអំណាចរបស់ជោកុនក៏បានស្រុតចុះ មន្ត្រីរាជការណាដែលពូកែមានសមត្ថភាពអាចប្រមូលផ្តុំបានបក្សពួកច្រើន ក៏តាំងខ្លួនជាធំ ជ្រៀតជ្រែកអំណាច និង គ្រប់គ្រងប្រទេសតាមអំពើចិត្តរបស់ខ្លួន ក្រៅពីរាជធានីទៅ នៅតាមបណ្តាខេត្តពួកទាហានក៏បានតាំងខ្លួនជាឥស្សរៈ។ នរណាមានកម្លាំង និង សមត្ថភាពក្នុងការធ្វើចម្បាំងក៏ពង្រីកអំណាច ហើយរឹបយកដីធ្លីជាកម្មសិទ្ធិរបស់ខ្លួនកាន់តែច្រើនឡើង។ នៅតាមបណ្តាវត្តអារាម ក៏បានត្រៀមទ័ពដើម្បីរក្សាខ្លួនឯង។ ព្រះសង្ឃនិកាយឈិន ដែលមានគ្រួសារបាន ក៏បន្តដំណែង និង គ្រប់គ្រងទ្រព្យសម្បត្តិតាមវង្សត្រកូល មានជីវិតរស់នៅតាមលក្ខណៈនាហ្មឺនមន្ត្រី។ ក្នុងខណៈនេះ កំពុងមានចម្បាំងរកភាពសុខសាន្តគ្មាន ទីបំផុតក៏មានមន្ត្រីម្នាក់ ឈ្មោះនោប៉ុណាង៉ៈ និង ជំនួយការម្នាក់ឈ្មោះហិដេយោជិ បានពង្រីកអំណាច គ្រប់គ្រងវត្តនានា រួចបានលើកទ័ពទៅវាយរឹបយកទីក្រុងតូក្យូភាគខាងត្បូង។ ប្រទេសជប៉ុនទើបមានការរួបរួមគ្នាម្តងទៀត ដោយមានមណ្ឌលគ្រប់គ្រងតែមួយគត់។
នៅក្នុងពេលជាមួយគ្នានេះ ជាតិបស្ចឹមប្រទេសដំបូងគឺ ព័រទីហ្គាល មានអ្នកបង្រៀនសាសនាគ្រិស្ត និកាយយ៉េស៊ូអិត ចូលមកប្រទេសជប៉ុនដែរ ព្រមទាំងបានទទួលបានការស្វាគមន៍យ៉ាងពេញទំហឹង។ នោប៉ុណាង៉ៈ បានឧបត្ថម្ភគាំទ្រក្រុមអ្នកផ្សាយសាសនាទាំងអស់ រហូតធ្វើឲ្យសាសនាគ្រិស្ត ផ្សព្វផ្សាយទូលំទូលាយយ៉ាងឆាប់រហ័ស។ រីឯព្រះពុទ្ធសាសនាដែធ្លាប់ជាបដិបក្ស នឹង នោប៉ុណាង៉ៈ នោះ ពេលដែលនោប៉ុណាង៉ៈ បង្រ្កាបពួកសត្រូវរួចស្រេចហើយ ក៏លើកទ័ពទៅវាយលុកភ្នំហិអេអិ បានធ្វើគត់ព្រះសង្ឃ និង បំផ្លាញវត្តអារាមប្រមាណ ៣០០០វត្ត។ តែគ្រាក្រោយនៅអូសាកា មានវត្តដ៏រឹងមាំមួយកន្លែង នោប៉ុណាង៉ៈ បានលោមព័ទតែមិនអាចណា យកឈ្នះបានរហូតដល់ស្តេចចក្រពត្តិបញ្ចប់សង្គ្រាមទាំងសង្ខាង។
ក្រោយមក ហិដេយោជិបានបន្តអំណាច ពេលដែលនោប៉ុណាងៈ ចូលទីវង្គតផុតទៅ ហើយបានបង្ក្រាបបណ្តាពួកអ្នកកាន់អំណាចរឹងត្អឹងទាំងអស់។ ហិដេយោជិ មិនបានមានបដិកិរិយាប្រឆាំងតប ចំពោះសាសនាគ្រិស្តទេ តែក្រោយមកគាត់បានកំណត់សំគាល់ អាកប្បកិរិយាផ្សេងៗ យល់ថាក្រុមអ្នកផ្សាយសាសនាអស់ទាំងនេះ ជាឧបករណ៍សម្រាប់ជនបស្ចឹមប្រទេស ចូលមកគ្រប់គ្រងប្រទេសជប៉ុន គាត់ចាប់ផ្តើមចាត់វិធានការកំចាត់ និង រិតត្បិតពួកអ្នកផ្សាយសាសនាអស់ទាំងនេះ។ មិនយូរប៉ុន្មាន ជាតិអេស្ប៉ាញ ក៏បានចូលមកប្រទេសជប៉ុនជាមួយ នឹង ការនាំចូលនូវគ្រិស្តសាសនានិកាយផ្រានស្សិស្ក័នផងដែរ។ អ្នកបួសជនជាតិព័រទីហ្គាល និង អេស្ប៉ាញ ក៏មានការវិវាទទំនាស់គ្នា រហូតដល់ប្តឹងស្តេចចក្រពត្តិ។ មានសម័យថ្ងៃមួយ នាវិកជនជាតិអេស្បាញម្នាក់ ត្រូវការចង់ឲ្យជនជាតិជប៉ុនខ្លាចញញើត អំណាចប្រទេសខ្លួនក៏បាននិយាយថា ព្រះមហាក្សត្រកាតូលិក ទ្រង់ប្រទានព្រះគុណម្ចាស់អស់ទាំងនេះ មកផ្សព្វផ្សាយព្រះសាសនា ដើម្បីប្តូរសាសនារបស់ជនជាតិម្ចាស់ស្រុក ជាមុនសិន រួចសឹមព្រួតដៃជាមួយទ័ពរបស់ព្រះមហាក្សត្រ ឲ្យរឹបយកនូវដីធ្លីយ៉ាងងាយស្រួលជាខាងក្រោយ។
ពំនោលខាងលើ បានបន្ថែមភាពមន្ទិលសង្ស័យ ចំពោះហិដេយោជិ ខ្លាំងឡើង ទើបរៀបចំកំចាត់ និង កំទេចពួកអ្នកផ្សាយសាសនា ព្រមទាំងប្តូរទៅកាន់គ្រិស្តសាសនាកាន់តែខ្លាំងក្លាឡើង តែទង្វើខាងលើមិនបានចប់សព្វគ្រប់ផង ស្រាប់តែហិដេយោជិ ក៏សោយទីវង្គតមុនទៅ។
ខណៈពេលដែលហិដេយោជិអស់ព្រះជន្មនោះសង្គ្រាមរវាងជប៉ុន, កូរ៉េ និង ចិន កំពុងស្កុននៅ អិយេយៈសុ ក៏បានឡើងបន្តអំណាច បញ្ឈប់សង្គ្រាមហើយនៅ ព.ស ២១៣៣ ក៏បានផ្លាស់ប្តូរមជ្ឈមណ្ឌលគ្រប់គ្រងកិច្ចការផែនដីទៅតាំងនៅយេឌោ (ដែលសព្វថ្ងៃហៅថាតូក្យូ) ដែលកំណត់ថាជាការផើ្ដមនូវសម័យថ្មី ហៅថាសម័យតោកុង៉ាវៈ គ្រានោះជនជាតិហូលឡង្គ និង អង់គ្លេសបានចូលមកធើ្វអាជីវកម្មជួញដូរ។ តែជនជាតិអង់គ្លេសបានបន្តការជួញដូរបានតែ១០ឆ្នាំ ក៏បញ្ឈប់ទៅ នៅសល់តែជនជាតិហូលឡង្គ។ នៅគ្រាចាប់ផ្តើមការគ្រប់គ្រងអំណាច អិយេយៈសុមិនមានការរើសអើងស្អប់ខ្ពើមសាសនាគ្រិស្តទេ តែក្រោយមកក៏មានការឆ្វេងយល់ថា ក្រុមអ្នកផ្សាយសាសនាអេស្បាញ និង ព័រទិហ្គាល ជាកលឧបាយសំរាប់នយោបាយដ៏គ្រោះថ្នាក់គួរឲ្យភ័យខ្លាច។ ជនជាតិអង់គ្លេសម្នាក់ បានអធិប្បាយពន្យល់អិយេយៈសុ ឲ្យជ្រាបច្បាស់ពីលក្ខណៈផ្សេងគ្នារវាង Protestain និង Roman Catholic និង ប្រារព្ធដល់ករណីប្រទេសប្រ៉ូតេសស្តង់ នៃអឺរុប បានបណ្តេញអ្នកបួសនិកាយកាតូលិក ឲ្យចាកចេញពីប្រទេស ទន្ទឹម និង នេះអ្នកបួសនៃនិកាយយេស៊ូអិត របស់ព័រទីហ្គាល ក៏ព្យាយាមចោទប្រកាន់ក្រុមអ្នកបួសនិកាយផ្រានស្សិក័នរបស់អេស្បាញ ហើយបានស្នើសូមឲ្យរដ្ឋាភិបាលជប៉ុន ឲ្យបណ្តេញពួកផ្រានស្សិក័នចេញពីប្រទេសផងដែរ។ ចំណែកពួកអេស្បាញ ក៏ចាប់ផ្តើមធ្វើការបណ្តេញក្រុមអ្នកបួស និង សាសនិកនៃគ្រិស្តសាសនាយ៉ាងខ្លាំងក្លា រហូតដល់មានការកាប់សម្លាប់ និង លះបង់សាសនាជាដើម។ ទីបំផុត អិយេយៈសុ ក៏ចាប់ផ្ដើមកំចាត់អ្នកបួស និង សាសនិកនៃគ្រឹសសាសនាយ៉ឃោរឃៅ មានការប្រហារជីវិត និង លះបង់សាសនាជាដើម អិយ៉េយៈសុ ពង្រឹងចំណងមេត្រីភាព ទំនាក់ទំនងក្នុងការជួញដូរ រវាងបស្ចឹមប្រទេសដដែល តែទ្រង់មិនឧបត្ថម្ភគាំទ្រ កិច្ចការផ្សព្វផ្សាយសាសនា ដូចដើមទៀត។
នៅព.ស ឆ្នាំ ២១៥៩ អិយេយៈសុ ក៏សោយទីវង្គតទៅ អ្នកទទួលតំណែងចក្រពត្តិបន្ត ក៏បានកម្ចាត់បង់នៅសាសនាគ្រិស្តដល់ទីបំផុត ហើយប្រកាស បម្រាមជនជាតិជប៉ុនដែលកាន់គ្រិស្តសាសនា ឬ ទំនាក់ទំនងជាមួយ និង អ្នកផ្សព្វផ្សាយសាសនា ត្រូវផ្តន្ទាទោសដុតទាំងរស់ និង រឹបយកទ្រព្យសម្បត្តិទាំងអស់។
រហូតមកដល់ឆ្នាំ ព.ស ២១៦៧ ក៏បានបញ្ជាឲ្យបណ្តេញជនជាតិអេស្បាញទាំងអស់ឲ្យចុះចេញពីប្រទេស។ ១២ ឆ្នាំក្រោយមក ក៏បានបម្រាមមិនឲ្យជនជាតិជប៉ុនចេញទៅបរទេស ហើយហាមមិនឲ្យធ្វើទូកទ្រង់ទ្រាយធំ ដែលអាចឆ្លងសមុទ្របាន ក្រោយមកក៏បានផ្ដាច់ការទំនាក់ទំនងជាមួយ នឹង ជនជាតិព័រទីហ្គាល ទីបំផុតធ្វើឲ្យប្រទេសជប៉ុនកាត់ផ្ដាច់ពី ពិភពលោក នៅតែលតោលតែម្នាក់ឯង មានតែជនជាតិហូឡង់ដ៍ មួយចំនួនប៉ុណ្ណោះដែលត្រូវបានអនុញ្ញាតិឲ្យរស់នៅ តែត្រូវអនុវត្តតាមលក្ខ័ន្តិកៈដែលកំណត់ឲ្យ។
រីឯផ្ទៃក្នុង ស្តេចចក្រពត្តិ ដែលមានកងទ័ពរបស់ខ្លួនរក្សាសន្តិសុខយ៉ាងមធ្យ័ត ព្រះទ្រង់បានលាក់ខ្លួនមិនឲ្យនរណាឃើញ ព្រះអង្គ និង មិនអនុញ្ញាតិឲ្យចូលគាល់លើកលែងតែមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ ទ្រង់មានតួនាទីគ្រាន់តែជាមជ្ឈន្តិករ រវាងអាទិទេព និង អ្នកបម្រើប្រទេសជាតិ ទ្រង់មិនមានសិទ្ធិក្នុងការគ្រប់គ្រងប្រទេស និង មាននិតិបញ្ញត្តិមួយមាត្រាសរសេរថា “បើប្រសិនជាស្តេចចក្រពត្តិ ជាអ្នកល្ងង់ខ្លៅ មានការទំនាក់ទំនងជាមួយសត្រូវរបស់ជោកុន ឲ្យជោកុនដកហូតព្រះអង្គ ហើយតែងតាំងអ្នកផ្សេងជាស្តេចចក្រពត្តិជំនួស ព្រះអង្គវិញ”។ ទន្ទឹម នឹង នោះជោកុនបានតែងតាំងមេទ័ពទូទាំងប្រទេសដើម្បីបំណងក្នុងការផ្តល់អំណាចដល់គ្នា នឹង គ្នា ហើយបញ្ញត្តិឲ្យមេទ័ពចូលមករាជធានីក្នុងមួយឆ្នាំម្តង ដើម្បីរក្សាអំណាចជារដ្ឋាភិបាលមជ្ឈិមឲ្យគង់វង់។
ផែ្នកខាងព្រះពុទ្ធសាសនា ពេលរដ្ឋាភិបាលជោកុនបានកំចាត់គ្រឹសសាសនិក ក៏បានឲ្យប្រជាជននៅក្នុងចំណុះជើងវត្ត ឬ ជាទាយកនៃវត្តណាមួយ ហើយឲ្យរៀបចំពិធីការដូចជាកំណើត អាពាហ៍ពិពាហ៍ មរណភាព និង ពិធីដំកល់សពនៅក្នុងវត្តនោះ។ ក្នុងខណៈពេលជាមួយគ្នា ក៏បានផ្តើមរឹតយកអំណាចអំពីវត្តឲ្យនៅក្នុងអំណាចគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋាភិបាលដោយវិធីផ្សេងៗ ដូចជា ញែកអំណាចពីនិកាយនីមួយៗ ឲ្យចេញពីគ្នា ឲ្យមានមជ្ឈមណ្ឌល ឬទីស្នាក់ការធំ ចែកចេញជាពីរកន្លែងគឺ នៅយេដូមួយកន្លែង និង ក្រុងតូក្យូមួយកន្លែង ដូចជា៖ និកាយឈិនឲ្យមានវត្តហិកាឈិ ហងអញ្ចិ ជាដើម។ វត្តបានក្លាយជាឧបករណ៍ម្យ៉ាង សំរាប់ជោកុន កេងប្រវ័ញ្ចដើម្បីប្រយោជន៍ ក្នុងការគ្រប់គ្រងប្រទេស។ សម័យនេះអាចចាត់ទុកថា ជាសម័យផ្អាក់កិច្ចការសាសនា។ ព្រះសង្ឃក៏ស្ម័គ្រចិត្តព្រមសម្ងំក្នុងការគ្រប់គ្រង និង សន្តិសុខពីរដ្ឋាភិបាល ក៏នឹង យកចិត្តទុកដាក់សិក្សាស្រាវជ្រាវធម៌អាថិក្នុងនិកាយរបស់ខ្លួនឯងប៉ុណ្ណោះ នឹង ជាគ្រូបង្ហាត់បង្រៀន ហាត់ឲ្យចេះសរសេរចេះអាន និង គិតលេខដល់ក្មេងដែលនៅក្នុងវត្តព្រមទាំងបង្រៀនផ្នែកខាងសីលធម៌ចរិយាធម៌ទូទៅ ដូចជា សេចក្តីអត់ធ្មត់សេចក្តីព្យាយាមជាដើម។ ប្រជាជនជាទូទៅស្វែងរកសេចក្តីសុខវិស័យលោកីយ៍ និង ពេញចិត្តរឿងជួញដូរ វត្តក៏បណ្តោយឲ្យជំនឿដែលឥតខ្លឹមសារកើតមានឡើងដោយគ្រាន់តែកៀងគរបរិស័ទចូលវត្ត ហើយកេងប្រវ័ញ្ចផលប្រយោជន៍ ព្រះសង្ឃនិកាយសេន ដែលនាំយកលទ្ធិខុងជឺ ចូលមក ក៏មានភាពរីកចំរើនរុងរឿងជំនួសព្រះពុទ្ធសាសនា ព្រោះលទ្ធិនេះបានរួមចំណែកក្នុងការជួយរក្សាសង្គមនៅសម័យនោះ ឲ្យគង់វង់ ទើបទទួលបានការឧបត្ថម្ភគាំទ្រ ពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាលដ៏ល្អ។
នៅក្នុងសម័យនេះ និកាយសេន ក៏បានបែកជាសាខាថ្មីមួយទៀត គឺសាខាអូបាកុដែលនាំចូលដោយលោកអេងង៉េន ជានិកាយដែលនាំយកនេមបុតសុមកប្រើផង និង ដំណើរករណីសង្គ្រោះប្រជាជនក្រីក្រ ហើយបានរៀបចំបោះពុម្ពព្រះត្រៃបិដកច្បាប់ឧបាកុសម្រេចក្នុងឆ្នាំ ព.ស ២២២៤។ នៅឆ្នាំ ព.ស ២៣៩៦ នាវិកអាមេរិកាំងម្នាក់ឈ្មោះ បើរីបាននាំកងកម្លាំងជើងទឹកមកសំដែងសក្តានុពលចំពោះជនជាតិជប៉ុន ជាហេតុនាំឲ្យជប៉ុនបញ្ចប់នយោបាយបិទប្រទេស ហើយក៏ចាប់ផ្តើមផ្សាផ្ជាប់សម្ពន្ធភាព នឹង បរទេសសាជាថ្មី។
មូលហេតុនៃបរិយាកាសផ្សេងៗ បានធ្វើឲ្យប្រជាជនបាត់ជំនឿទុកចិត្ត លើចមទ័ពហើយមានអារម្មណ៍ថា ស្ថានការណ៍គួរតែមានស្តេចចក្រពត្តិ កាន់អំណាចតែម្នាក់ឯង នៅទីបំផុតចមទ័ព មេទ័ព និង សាមូរ៉ៃទាំងអស់ក៏ស្ម័គ្រចិត្តចុះចេញពីដំណែង និង ប្រគល់អំណាចថ្វាយស្តេចចក្រពត្តិ ដើម្បីធ្វើប្រយោជន៍រួមជូនប្រទេសជាតិទាំងមូល ជាគ្រាអវសាននៃយុគជោកុន ឬ ចមទ័ព ហើយឈានចូលដល់សម័យថ្មីនៃស្តេចចក្រពត្តិមេអិចិ ហៅថា យុគមេអិចិរួចប្តូរព្រះបរមរាជវាំងដោយហៅឈ្មោះថ្មីថា តូក្យូ។ ប្រទេសជប៉ុនរាប់ចាប់តាំងពីថ្ងៃនោះមកក៏បានរៀបចំរចនាសម្ពន្ធក្នុងប្រទេសឲ្យមានសន្ទុះរីកចំរើនទន្ទឹម នឹង បស្ចឹមប្រទេស។
នៅក្នុងសម័យតូកុង៉ាវៈ ភាពរីកចំរើនរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា ក៏បានថមថយទ្រុឌទ្រោមប្រៀបបានដូចជាអ្នកជម្ងឺ ដែលស្លាប់មួយចំហៀងខ្លួនមិនអាចធ្វើអ្វីបាន ដោយសាតែនយោបាយគ្រប់គ្រងប្រទេសត្រូវគាបសង្កត់ដោយប្រយោល មិនបានឲ្យព្រះសង្ឃមានសិទ្ធិក្នុងការសំដែងមតិ រហូតមកដល់យុគមេអិចិ ស្ថានការណ៍ក៏រឹតតែដុនដាប់ឡើង ប្រទេសជាតិងាករេទៅលើកដំកើងលទ្ធិសិនតូ ព្រោះលទ្ធិនេះប្រៀនប្រដៅឲ្យគោរពលើកដំកើងស្តេចចក្រពត្តិ ថាជាអង្គអវតាររបស់ព្រះជាម្ចាស់ ជាបូជនីយបុគ្គលរបស់អាណាប្រជារាស្រ្ត។ ជាលទ្ធិមានពាក្យប្រៀនប្រដៅផ្តល់ផលប្រយោជន៍ ក្នុងការគ្រប់គ្រងប្រទេសជាតិ។ លទ្ធិនេះក៏ក្លាយជាសត្រូវទាស់ទែងខ្វែងគំនិតគ្នាជាមួយព្រះពុទ្ធសាសនា។ ពិធីកម្ម ជំនឿ បូជនិយវត្ថុខាងពុទ្ធសាសនា ត្រូវបានបញ្ឈប់ពីសំណាក់របស់ស្តេចចក្រពត្តិ ហាមផ្តាច់មិនឲ្យបង្កើតនិកាយថ្មី កសាងវត្តបនែ្ថម ធើ្វឲ្យមានចលនាបំភ្លេចបំផ្លាញព្រះពុទ្ធសាសនាកើតមានឡើង។ សាសនាគ្រិស្គក៏បានចាប់ផ្ដើម មានការផ្សព្វផ្សាយសាជាថ្មីម្តងទៀត ទន្ទឹម នឹង ការនាំចូលនូវអរិយធម៌បរទេស។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ពេលដែលព្រះពុទ្ធសាសនាត្រូវផ្អាកការរីកចំរើនរហូតដល់សម័យកាលដែលត្រូវបែ្រប្រួលយ៉ាងនេះ ក៏បំរាស់ខ្លួនមិនទាន់ ការសិក្សាសម័យថ្មីរបស់ប្រជាជនក៏បានរីកចំរើនដុះដាលឈានទៅមុខយ៉ាងឆាប់រហ័ស កាលពីអតីត ព្រះសង្ឃធ្លាប់ជាអ្នកដឹកនាំប្រជាជនផ្នែកខាងការសិក្សា មាននាទីជាគ្រូអាចារ្យគ្រប់មុខវិជ្ជា ក៏ហួសសម័យទុកឲ្យអន់ថយ មិនបានទទួលសេចក្តីគោរពរាប់អានដូចកាលពីអតីតកាល។ ពួកបញ្ញវន្តនៅក្នុងរាជធានី ព្យាយាមមិនចូលជិតវត្ត បើចូលវត្តដរាបណាមានពិធីសព មានមនុស្សតិចតួចណាស់ដែលស្ដាប់ព្រះធម៌ទេសនាដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាជីវិត។
ក្នុងដំណាក់កាលវិស័យសិក្សាសម័យទំនើបបានរីកចំរើនយ៉ាងខ្លាំង ព្រះពុទ្ធសាសនាក៏ត្រូវបានលើកមកធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវក្នុងឋានះជាវិជ្ជាការវប្បធម៌ ក្នុងនាមជាទស្សនះវិជ្ជា នៃបូព៌ាប្រទេស។ សិក្ខាកាមដែលធើ្វកម្មសិក្សានៅអឺរុបក៏បាននាំយកចំណេះដឹងផ្នែកខាងភាសាបាលី និង ភាសាសំស្រ្កិតចូលមកព្រមជាមួយវិជ្ជាការផ្សេងៗ។ ព្រះសង្ឈទើបបានចាប់ផ្ដើមសិក្សាស្រាវជ្រៀវ និង វិច័យតាមកម្មវិធីសិក្សាសម័យទំនើបយ៉ាងទូលំទូលាយ, បានប្រមូលផ្តុំគម្ពីរដិកាផែ្នកព្រះពុទ្ធសាសនាជាភាសាផ្សេងៗ និង ស្វែងរកក្បួនខ្នាតទុកយ៉ាងច្រើន។ តែការសិក្សាស្រាវជ្រាវអស់ទាំងនោះក៏នៅមានកំណត់នៅឡើយ គ្រាន់តែជាការសិក្សាដើម្បីចំណេះដឹងទូទៅ ដើម្បីភាពជាបា្រជ្ញបណ្ឌិតមានជំនាញផ្នែកខាងវិជ្ជាការតែប៉ុណ្ណោះ។ ព្រះសង្ឈនិកាយផ្សេងៗ ក៏នៅតែបន្តប្រកបពិធីកម្មស័ក្ដិសិទ្ធិផ្សេងៗ តាមសម័យបូរាណ ស្វាធ្យាយព្រះសូត្រតាមបែបនិកាយរបស់ខ្លួន និង ចាត់ពិធីកម្មប្រចាំឆ្នាំសម្រាប់ប្រជាជនដែលចូលរួមប្រជុំបុណ្យប្រពៃណី។ ជនជាតិជប៉ុននៅតែសង្ឈឹមជានិច្ចថា “តើពេលណាទើបមានបុគ្គលមានសមត្ថភាព នាំព្រះពុទ្ធសាសនា ឈានឆ្ពោះទៅកាន់កំរិតដែលអរិយធម៌សម័យថ្មី ទទួលស្គាល់សាជាថ្មីម្តងទៀតទៅ”។
ស្ថានភាពបច្ចុប្បន្ន
ឋានៈព្រះពុទ្ធសាសនានៃប្រទេសជប៉ុនបច្ចុប្បន្នអាចឲ្យយើងឃើញតាមតួរលេខស្ថិតិដែលប្រៀបធៀប នឹង សាសនាផ្សេងៗ ពោលគឺក្នុងចំនួនប្រជាជនជប៉ុនរួម មាន ៩៧.១៨៦.០០០នាក់ នៅក្នុង ព.ស២៥០៧ (គ.ស១៩៥៤) មានស្ថិតិផ្នែកសាសនាដែលក្រសួងសិក្សាធិការជប៉ុនបានឲ្យដឹងដូចខាងក្រោម៖
សាសនា | ចំនួនសាសនិក | ចំនួនអ្នកបួស | វត្ត/វិហារ/សាសនាវត្ថុ |
សិនតូសាសនា | ៧៩.៦៨៩.០០០ | ២០៥.៨១២ | ៧៩.៧១៥ |
ពុទ្ធសាសនា | ៧៣.៧៥៧.០០០ | ៩៥១.៤៦៦ | ៧៦.៥៣៦ |
គ្រឹស្ដសាសនា | ៧៥២.០០០ | ១៦.៨៦២ | ៣.១៥៤ |
សានាផ្សេងៗ | ៥.៣៤៣.០០០ | ១៨២២០ | ៦៧០ |
គួរកំណត់សំគាល់ តួលេខរបស់ពុទ្ធសាសនិកជន និង សិនតោច្រើនតែផ្ទួនគ្នាដោយបុគ្គលម្នាក់គោរពពីរសាសនា ម្យ៉ាងទៀត បើប្រៀបធៀបជាមួយស្ថិតិក្នុងព.ស.២៥០៦ តួលេខសាសនិកសិនតូ ធ្លាក់ចុះពី ៨០លាន មកនៅ ៧៩លាន, ពុទ្ធសាសនិកកើនពី ៦៩លានទៅ ៧៣លាន, គ្រឹស្ដសាសនិកកើនពី ៧១២,០០០នាក់ ទៅជា ៧៥២,០០០នាក់, សាសនាដទៃៗ នៅរក្សាលំនឹងដើម។
ក្នុងចំនួនពុទ្ធសាសនិកជន ៧៣ លាននាក់នោះ បែងចេញជានិកាយផ្សេងៗ ប្រជាជនជប៉ុន ជាអ្នកមានគំនិតជឿនលឿន ពេញចិត្តបង្កើតនិកាយថ្មីៗ ជារឿយៗ កាលពីសម័យមេអិចិ ប្រទេសជប៉ុនមាននិកាយធំ ១៣ និកាយ និង និកាយជាសាខាទៀត ៥៦សាខា។ តួរលេខនៅរក្សាភាពលំនឹងនៅសម័យមេអិចិ ដោយសារតែត្រូវការគៀបសង្កត់ពីសំណាក់បរទេស។ រហូតមកដល់សម័យ សង្រ្គាមលោកលើកទី២ រដ្ឋមានវិធានការរួបរួមអំណាច តួរលេខក៏បានធ្លាក់ចុះ នៅសល់តែ ១៣ និកាយ ២៨ សាខា ក្រោយពីសង្រ្គាមរួចស្រេច សកម្មភាពខាងសាសនាក៏មានឥស្សរភាពឡើង។ ដើម្បីបង្កើតនិកាយផ្សេងបំបែកពីគ្នាយ៉ាងច្រើន និកាយដែលបែកជាសាខាច្រើនបំផុតគឺ និចិរ៉េន ឈិនង៉ន ធៀនដៃ និង ជូដោ។ មូលហេតុនាំឲ្យមានការបែកខ្ញែកនៅសម័យក្រោយៗនេះ ដោយសាបញ្ហាថវិកា មិនមែនដោយសារធម៌អាថ៌ក្នុងនិកាយរបស់ខ្លួនទេ។ តាមស្ថិតិរបស់ក្រសួងសិក្សាធិការ ចេញផ្សាយកាលពី ព.ស. ២៤៩៤ អ្នកកាន់សាសនាពុទ្ធ ដែលមាននិកាយ និង សាខាតូចៗ រួមគ្នាទាំងអស់មាន ២៣៤ ក្រុម ក្នុងទីនេះគ្រាន់តែបង្ហាញកន្លែងដែលសំខាន់ដូចជា៖