ព្រះពុទ្ធសាសនានៅនានាប្រទេស
ចុះផ្សាយដោយកែវ ឈុន
ការផ្សាយរបស់មណ្ឌលវប្បធម៌ខ្មែរនៅស្វីស
****************************************
ព្រះពុទ្ធសាសនាហូរចូលប្រទេសជប៉ុន
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី5.កក្កដា 2019.ម៉ោង 6:54
សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសជប៉ុនសម័យបុរាណឈ្មោះ (និហនជោកិ) បានកត់ត្រាទុកថា ព្រះពុទ្ធសាសនាផ្សាយចូលមកប្រទេសជប៉ុន នៅថ្ងៃទី ១៣ តុលា ព.ស ១០៩៥ ត្រូវ នឹង ឆ្នាំទី ១៣ ក្នុងរាជ្យសម័យរបស់ស្តេចចក្រពត្តិ កិម្មេអិ ទ្រង់ជាស្តេចចក្រពត្តិ (មិកាដូ) អង្គទី ២៩ របស់ជប៉ុន។ នេះជាកំណត់ត្រាជាផ្លូវការ តែតាមការពិតព្រះពុទ្ធសាសនាបានផ្សាយចូលប្រទេសជប៉ុនមុនពេលនោះទៅទៀត។
សម័យនោះប្រទេសកូរ៉េបែងចែកជា ៣រដ្ឋ, ១ នៅទិសខាងជើងឈ្មោះថា កោមា ឬ មានឈ្មោះមួយទៀតថា (កោកុរៀ), ឯពីររដ្ឋទៀត នៅទិសខាងត្បូង គឺជិរាគិ (សិល្លា) នៅទិសខាងកើត, ឯរដ្ឋមួយទៀត ជាមួយកុតារា (បិកៈឆេ) នៅទិសខាងកើតដែរ។ សម័យនោះជនជាតិកូរ៉េបានចូលមកកោះសមុទ្រជប៉ុន នាំព្រះពុទ្ធសាសនាមកផ្សព្វផ្សាយឲ្យប្រជារាស្ត្រជប៉ុននៅនាកោះកិវឆិវ ភាគខាងជើង ហើយមុន និង បានទទួលស្គាល់ជាផ្លូវការតាមកំណត់ត្រារបស់រាជការពោលថា ៖ ព្រះមហាក្សត្រសេមេអោ នៃរដ្ឋ កុតារា បានទ្រង់បញ្ជូនរាជទូតឈ្មោះនូរិជិជិកេអិ មកកាន់រាជសំណាក់ជប៉ុន ទ្រង់ប្រទានឲ្យរាជទូតនាំព្រះពុទ្ធរូបប្រាក់ លាបដោយទឹកមាសមួយអង្គ និង គម្ពីរព្រះសូត្រផ្សេងៗ ជាមួយរាជសារមួយច្បាប់ចូលគាល់ ស្តេចចក្រពត្តិ, ក្នុងព្រះរាជសារនោះ ព្រះអង្គម្ចាស់សេមេអូ ទ្រង់ពណ៌នាគុណរបស់ព្រះសទ្ធម្ម ស្តែងអានិសង្សនៃការបូជាព្រះពុទ្ធរូប និង ថ្លែងការកើតឡើងនៃព្រះពុទ្ធសាសនា រាប់តាំងតែការផ្សព្វផ្សាយចេញពីជម្ពូទ្វីបទៅកាន់ប្រទេសចិនប្រទេសកូរ៉េ និង ប្រកាសរាជបំណងថា បានទ្រង់បញ្ជូនរាជទូតមកក្នុងពេលនេះ ដើម្បីផ្សាយព្រះសទ្ធម្មឲ្យប្រាកដ និង សម្បូរណ៍ទូលំទូលាយទៅ ឲ្យសមតាមពុទ្ធទំនាយថា ព្រះធម្មវិន័យ នឹង ហូរចូលមកពីទិសខាងកើតហេតុការណ៍ពេលនេះ រាប់បានថា ជាការនាំព្រះពុទ្ធសាសនាចូលមកប្រទេសជប៉ុនជាផ្លូវការលើកដំបូង។
និហនជោកិ ទ្រង់បានរៀបរាប់តទៅទៀតថា ស្តេចចក្រពត្តិ កិម្មេអិ ទ្រង់សបព្រះរាជហឫទ័យយ៉ាងខ្លាំង ទ្រង់ និង ទ្រង់មានព្រះរាជតម្រាស់ថា “យើងមិនដែលបានស្តាប់ពាក្យប្រៀនប្រដៅពិសេសអស្ចារ្យយ៉ាងនេះទេ... យើងមិនធ្លាប់ឃើញនូវវត្ថុអ្វី ដែលមានសេចក្តីល្អស្រស់ល្អ ផូរផង់ដូចព្រះភក្រ្តរបស់ព្រះពុទ្ធរូបនេះឡើយ”។ រួចពីនោះទ្រង់បានស្នើសេចក្តីយល់ឃើញ ពីនាហ្មឺនមន្ត្រីគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ ក្នុងសំណាក់សោខាណូអិណាមេ សមូហនាយកក្រាបទូលថ្វាយសំណើរថា ព្រះពុទ្ធសាសនា គួរតែរីកចំរើនរុងរឿងនៅប្រទេសជប៉ុន ក៏ដូចជាប្រទេសផ្សេងៗ ដែលធ្លាប់មានមកហើយ, តែលោក មោណោណោបេណោ អោកោជិ សមូហក្រសួងមហាផ្ទៃ, លោកណាកាតោមិនោកាមាកោ សេនាបតីផ្នែកសាសនពិធីក្នុងសិនតោ បានសំដែងគំនិតជំទាស់យ៉ាងខ្លាំង។
ប្រសិនបើចស្តេចចក្រពត្តិជប៉ុនបានបូជា (អាទិទេព) ប្រចាំជាតិមកតាំងពីបុរាណកាល ប្រសិនបើមានវត្ថុខុសប្លែកចូលមក ស្រុកទេស នឹង ធ្វើឲ្យកើតសេចក្តីពិរោធភាពដល់អាទិទេព ប្រចាំជាតិ ដែលទ្រង់ថែរក្សាស្រុកទេស។ ពេលកើតសេចក្តីខ្វែងគំនិតគ្នាយ៉ាងនេះ ស្តេចក្រពត្តិទ្រង់បានកាត់ក្តីសំរេចឲ្យសាសនាទាំងពីររស់នៅរួមជាមួយគ្នា នឹង បានប្រទានព្រះពុទ្ធរូបដល់ សោខាអិណាមេ ឲ្យនាំទៅសក្ការៈបូជា ជាកម្មសទ្ធិរៀងៗ ខ្លួន, ហេតុការណ៍ពេលនេះ ជាហេតុនាំឲ្យកើតសេចក្តីក្តីវិវាទ នៃត្រកូលទាំងពីរតមកអស់រយៈពេល៤០ឆ្នាំ។
ស្តេចចក្រពត្តិ ព្រះអង្គតមកព្រះនាម បិដៈទៈសុ ជាឱរសរបស់ព្រះបាទ កិម្មេអិ ស្តេចទ្រង់ឡើងគ្រងរាជ្យក្នុង ព.ស.១១១៥ មិនបានយកចិត្តទុកដាក់ព្រះពុទ្ធសាសនា ពេលព្រះអង្គសុវណ្ណកោដ្ឋទៅ ស្តេចក្រពត្តិ យោមេអិ ជាព្រះអនុជ បានឡើងគ្រងរាជជាមិកាដូ អង្គទី៣១ ព្រះបាទ យោមេអិ ទ្រង់ជាស្តេចចក្រពត្តិអង្គដំបូង ដែលទ្រង់បដិញ្ញាណ (សទ្ធា) ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា តែពេលដែលព្រះអង្គឡើងគ្រងរាជ្យមិនយូរប៉ុន្មាន ក៏ទ្រង់ប្រឈួនជាទម្ងន់ ជាហេតុនាំឲ្យប្រជាជនសោកសៅពេកក្រៃ បាននិមន្តព្រះសង្ឃស្វាធ្យាយដើម្បីអោយអស់ប្រឈួន និង ក្នុងសម័យនោះ មានបុរសម្នាក់ឈ្មោះកុរតសុកុរិណោតសុណៈ ចេញបួសជាភិក្ខុដើម្បីស្វាធ្យាយមន្តថ្វាយស្តេចចក្រពត្តិ រាប់បានថា ជាបុរសជប៉ុនម្នាក់ បានបួសមុនដំបូងបង្អស់ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា។ តមកពេលព្រះអង្គទ្រង់ប្រឈួនធ្ងន់ទៅៗ ថែមទៀត ស្តេចចក្រពត្តិមានព្រះរាជបំណង ឲ្យកសាងព្រះពុទ្ធរូប, ព្រះពុទ្ធយាកុជិនយោរាយជាម្ចាស់ (ផៃសជ្យគុរុ) ។ ព្រះនាងសុយកោ ដែលជាកនិដ្ឋាភគិនីបានទទួលភារៈក្នុងការកសាងព្រះពុទ្ធរូបអង្គនេះ តែស្តេចចក្រពត្តិបានសុវណ្ណកោដ្ឋ មុនពេលកសាងព្រះពុទ្ធរូបសម្រេច។
ព្រះពុទ្ធសាសនារុងរឿងនៅប្រទេសជប៉ុន
ពេលព្រះស្តេចយោមេសុវណ្ណកោដ្ឋ ត្រកូលសោខាបានទទួលអញ្ជើញព្រះអង្គម្ចាស់សុសុន ឡើងគ្រងរាជ្យ តែព្រះអង្គគ្រងរាជ្យបានត្រឹមតែ៥ឆ្នាំ ក៏ត្រូវឱរសខ្លួនឯងធ្វើគត់នៅ ព.ស. ១១៣៥ លំដាប់នោះជាគ្រាវិបត្តិ។ នាហ្មឺនមន្ត្រីទើបបានអញ្ជើញព្រះនាងសុយកោ ជាមហេសីរបស់ស្តេចបិដៈទៈសុ នឹង ជាព្រះកនិដ្ឋភគិនីរបស់ស្តេចយោមេអិ ឡើងគ្រងរាជ្យ ជាស្តេចមិកាដូ អង្គទី៣៣ រាប់ថាស្តេចចក្រពត្តិនី អង្គដំបូងបង្អស់ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រជប៉ុន។
ស្តេចចក្រពត្តិនី សុយកោ ទ្រង់បានស្ថាបនាអង្គម្ចាស់សោតុកុ ជាឱរសរបស់ស្តេចយោមេអិ មានព្រះជន្មាយុ ១៩វស្សា ជាព្រះរាជកុមារ និង ជាអ្នកសម្រេចទេសកិច្ច និង មានសិទ្ធិ សម្រេចកិច្ចទាំងពួង និង រាជឱរសអង្គនេះឯង ដែលជាអ្នកបង្កើតផែនការគ្រប់គ្រងនៃប្រទេសជប៉ុន, ស្ថាបនាវប្បធម៌ និង លើកដំកើង ឧបត្ថម្ភព្រះពុទ្ធសាសនា ធ្វើប្រទេសជប៉ុនឲ្យរីកចម្រើនយ៉ាងពិសេស អស់រយៈពេល ៣០ឆ្នាំ ព្រះអង្គម្ចាស់បានកសាងសាលារៀន ប្រកាសធម្មនុញ្ញគ្រប់គ្រងព្រះរាជាណាចក្រ, ទ្រង់បញ្ជូនរាជទូត នឹងនិស្សិតទៅរៀនវិជ្ជាផ្សេងៗ នៅប្រទេសចិន, ទ្រង់ពង្រីកឧស្សាហកម្ម ឧបត្ថម្ភការរក្សាព្យាបាលអ្នកជម្ងឺឈឺថ្កាត់ សង្គ្រោះជនកំព្រា និង ជនក្រីក្រទុព្វលភាព, ជំរុញការដឹកបញ្ជូន និង ទំនាក់ទំនង ការរក្សាសត្វ និង ទ្រង់ ឲ្យរួបរួមប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសជប៉ុនឡើងវិញ។
នៅថ្ងៃទី១កុម្ភៈ ព.ស.១១៣៧ ព្រះអង្គបានប្រកាសរាជឱង្ការឧបត្ថម្ភព្រះរតនត្រៃ, ពេលនេះ ព្រះពុទ្ធសាសនារីកចម្រើនយ៉ាងមាំមួននៅប្រទេសជប៉ុន។ ការខ្វែងគំនិតរវាងត្រកូលសោខា ជាមួយត្រកូលមោណោណោបេ ស្ងប់ចុះ ប្រជាជនជប៉ុនរួមគ្នាជាធ្លុងមួយក្នុងឋានៈជាពុទ្ធសាសនិកជន ទាំងមន្ត្រីរាជការ ពលរេហ៍ យោធាគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ សុទ្ធតែប្រណាំងគ្នាកសាងវត្តអារាមព្រះពុទ្ធសាសនា ដើម្បីសម្តែងកតញ្ញូកតវេទី ចំពោះស្តេចចក្រពត្តិ និង បុព្វបុរស, បានកសាងសំណាក់បដិបត្តិធម៌ជាច្រើនកន្លែង។
ម្យ៉ាងទៀត ការកសាងព្រះពុទ្ធរូប ព្រះពុទ្ធយាកុសិនយោរ៉ាយ ជាម្ចាស់, បានចាប់ផ្តើមកសាងឡើងតាំងពីសម័យស្តេចចក្រពត្តិយោមេអិ ទ្រង់ប្រឈួនធ្ងន់ ក៏ទ្រង់ដំណើរការបន្តមកដល់បានសម្រេចបរិបូរណ៍ក្នុង ព.ស.១១៥០ ដែលជាឆ្នាំទី ១៥ ក្នុងរជ្ជកាលនៃស្តេចចក្រពត្តិនីសុយកោ និង បានប្រតិស្ឋានព្រះពុទ្ធរូបអង្គនេះទុកក្នុងវត្ត ដែលទ្រង់ឲ្យកសាងឡើងនៅក្រុងណារា ជាវត្តដែលសាងឡើងដោយឈើសុទ្ធ មានចំណាស់បំផុតក្នុងលោក មានឈ្មោះថាហោរិចិ ប្រែថាវត្តសទ្ធម្មរុងរោចន៍ កសាងស្រេចក្នុង ព.ស ១១៣៩ និង វត្តទាំងពួង ដែលរាជការចាត់ឲ្យកសាងក្នុងគ្រាដំបូង ក៏មាននាមថា ហោរិវចិ ឬ ហោកោចិទាំងអស់។ ជាងនោះទៀត ក្នុងសម័យនោះនៅមាននាមថា យុគហោកោស៊ឹង ប្រែថា យុគដែលសទ្ធម្មរុងរោចន៍ទៀតផងដែរ។
នៅថ្ងៃទី៣មេសា ព.ស. ១១៤៧ ព្រះអង្គម្ចាស់ជោតុកុ ទ្រង់បានប្រកាស “ធម្មនុញ្ញ ១៧ មាត្រា” ធម្មនុញ្ញនេះស្តីពីសេចក្តីសាមគ្គីធម៌នៃសង្គម ដែលកើតមានឡើងដោយអាស្រ័យសទ្ធាជ្រះថ្លាក្នុងព្រះរតនត្រៃ ដែលកំចាត់បង់អពមង្គល និង សេចក្តីប្រព្រឹត្តខុសឆ្គងផ្សេងៗ ព្រមទាំងបញ្ញត្តិសម្ពន្ធភាពរវាងព្រះចក្រពត្តិ និង ប្រជាជន និង គោលបដិបត្តិសម្រាប់បុគ្គលិករដ្ឋាភិបាលទាំងអស់។
នៅក្នុង ព.ស ១១៤៩ ព្រះអង្គម្ចាស់ជោតោកុ បានសំដែងធម្មទេសនាជោមង្គាវសូត្រ និង ហោកេកៀវសូត្រចំពោះមុខព្រះរាជបល្ល័ង្ក ហេតុការណ៍នេះ ប្រកាន់ថា ជាការចាប់ផ្តើមសំដែងធម៌ទេសនា ទាក់ទងដោយព្រះសូត្រប្រទេសជប៉ុន និង ព្រះអង្គទ្រង់ប្រទានឲ្យចារឹកព្រះធម្មទេសនាផ្សេងៗ ជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ បានបញ្ជូនអ្នកប្រាជ្ញ រាជទូតទៅកាន់រាជវាំងចិន ដើម្បីទំនាក់ទំនងវប្បធម៌ ហើយបានយកតម្រា និង គម្ពីរពុទ្ធសាសនា រួមទាំងអដ្ឋកថាផ្សេងៗ ចូលមកកាន់ប្រទេសជប៉ុន សូម្បីតែព្រះអង្គឯងក៏បានតែងគម្ពីរអដ្ឋកថាពណ៌នាគោលធម៌តាមបែប ដែលព្រះអង្គយល់ដឹង និង ទស្សនរបស់ព្រះអង្គឯងទុកផង។
នេះហើយព្រះពុទ្ធសាសនាដែលអង្គម្ចាស់ជោតោកុ ទ្រង់ជឿបដិបត្តិតាមក្នុងសម័យនោះ មាននាមហៅពិសេសថា ឯកយាន ជាពាក្យប្រៀនប្រដៅ ផ្សារភ្ជាប់រវាងមហាយាន និង ហីនយាន មានធម្មកាយជាវត្ថុបំណង មិនមានការបែងចែករវាងព្រះសង្ឃ និង គ្រហស្ថ ឆ្ពោះទៅរកការបដិបត្តិធម៌រួមគ្នា ក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃ ដោយមិនចាំបាច់លះបង់ផ្ទះចូលទៅនៅព្រៃភ្នំស្ងប់ស្ងាត់ វិថីជំនឿ និង ការបដិបត្តិធម៌របស់អង្គម្ចាស់ជោតោកុ រាប់ថា ជាប្រពភកំណើតនៃវិវឌ្ឍនាការ របស់ព្រះពុទ្ធសាសនា បែបជប៉ុន ដ៏ មានលក្ខណៈពិសេសរបស់ខ្លួន។
អង្គម្ចាស់ជោតោកុ ទ្រង់សុវណ្ណកោដ្ឋក្នុង ព.ស ១១៦៥។ គ្រានោះកំណត់ត្រាខាងប្រវត្តិសាស្ត្រពណ៌នាថា បណ្តាប្រជាជនទាំងពួង មានសេចក្តីសោកសៅខ្លាំងណាស់ ប្រៀបដូចមាតាបិតាចាស់ជរា ដែលត្រូវបាត់បង់កូនតែមួយរបស់ខ្លួន ឬ ដូចកូននៅវ័យក្មេងត្រូវព្រាត់ប្រាស់មាតាបិតា ដូចមេឃ និង ដីកំពុងកក្រើក រំជួយឬ ដូចព្រះអាទិត្យ និង ព្រះខែអាប់រស្មីបាត់ទៅដូច្នោះ។
ក្នុងអាគារមួយនៅក្នុងវត្តហោរិវចិ ប្រជារាស្ត្រជប៉ុន បានកសាងព្រះពុទ្ធរូបមួយអង្គ ខ្នាតស្មើ នឹង ទ្រង់ទ្រាយរបស់ព្រះអង្គជោតោកុ ប្រតិស្ឋានទុកជាអនុស្សាវរីយ៍នៃគុណសេចក្តីល្អរបស់ព្រះអង្គ។ ក្រោយពេលអង្គម្ចាស់ជោតោកុសោយទិវង្គតទៅហើយ ត្រកូលសោខា បានមានកម្លាំងរឹងមាំថែមទៀតរហូតដល់ព.ស ១១៨៦ ក៏បានកំចាត់ខ្សែស្រឡាយរបស់អង្គម្ចាស់ ជោតោកុ អស់រលីង តែក្រោយពេលនោះបាន ២ឆ្នាំខាងផ្នែកស្តេចចក្រពត្តិក៏បានកំចាត់មន្ត្រីក្បត់រាជបល្ល័ង្កទាញយកអំណាចមកបានវិញ រាប់តាំងតែពេលនោះមកព្រះពុទ្ធសាសនាក៏បានរីកចំរើនរុងរឿងម្តងទៀត ទាំងផ្នែកសិក្សា និង ការបដិបត្តិធម៌ប្រពៃណី, ពិធីកម្ម, ថ្ងៃសំខាន់ផ្សេងៗ ខាងព្រះពុទ្ធសាសនាកើតមានឡើង និង បានក្លាយទៅជាចំណុចសំខាន់នៃអរិយធម៌របស់ជាតិជប៉ុនតៗរៀងមក។
យុគក្រុងណារាជារាជធានី
ពីដើមមកប្រទេសជប៉ុនមិនបានយកខេត្តណាមួយ ជារាជធានីពិតប្រាកដទេ គង់បានផ្លាស់ទៅវិញទៅមកនៅក្នុងរវាងខេត្តទាំង៥គឺ៖ យ៉ាមាតោ, យ៉ាមាជិរោ, សេទះសុ, កាវាជិ, និង អិសូមិ ឬ អតសុ ក្នុងទន្លេសាបបិវ៉ា ។ ការផ្លាស់ប្តូររាជធានី ញឹកញប់បែបនេះជាហេតុបង្កសេចក្តីក្តៅក្រហាយដល់ជនជាកម្មករ ដែលត្រូវកោះហៅមកធ្វើការកសាងរឿយៗ នឹង មិនធ្វើឲ្យកើតសេចក្តីស្រណុកសុខស្រួលច្រើនប្រការ ដល់រាជសម័យចក្រពត្តិនី ង៉ៀមម៉ៀ ព.ស. កន្លងទៅបាន ១២៥៣ ឆ្នាំខាងផ្លូវរាជការ និង ជ្រើសរើសទីក្រុងណាជារាជធានីស្ថាពរជាទីស្ថិត នៃស្តេចចក្រពត្តិ តមកជាវេលាជាងមួយសតវត្សរ៍ជាដែនស្ងប់សុខ ជាយុគនៃសេចក្តីរុងរឿងខាងសិល្បះ វណ្ណកម្ម សាសនា។
ពោលពីផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនា រាប់ពីត្រឹមព្រះអង្គម្ចាស់ជោតោកុ បានទ្រង់ដំណើរវិទេសោបាយ ទាក់ទងជាមួយប្រទេសចិន និង ប្តូររាជទូតរវាងរាជសំណាក់ទាំង ២ ជាដើមមកចំនួនអ្នកសិក្សា អ្នកប្រាជ្ញ ដែលបានទៅសិក្សានៅប្រទេសចិន បាននាំយកក្បួនខ្នាតខាងព្រះពុទ្ធសាសនា និង វប្បធម៌ត្រឡប់មកកាន់ប្រទេសជប៉ុន ហើយក៏បានកើនឡើងជាលំដាប់។ អ្នកខ្លះបានទៅសិក្សានៅដល់ ២០ឆ្នាំ ខ្លះទៀត ៣០ឆ្នាំ និង នាំយកពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា និកាយផ្សេងៗ ដែលរុងរឿងនៅប្រទេសចិនសម័យនោះមកផ្សព្វផ្សាយនៅប្រទេសជប៉ុន នាំឲ្យផលព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងយុគក្រុងណារា បានបែងទៅជានិកាយផ្សេងៗ ជាច្រើនទៀត។ ចំពោះនិកាយដែលត្រូវទទួលស្គាល់ជាផ្លូវការក្នុងសម័យនៃស្តេចចក្រពត្តិនីកោនកេន មានដល់ ៦និកាយហៅថា៖ ណានតោ-រោកុជូ ឬ និកាយទាំង ៦នៃរាជធានីខាងត្បូងគឺ(ណារា) ដូចមានឈ្មោះតទៅនេះ៖
I.និកាយសានរ៉ន គឺ (មាធម្យមិកៈ) ផ្តើមនាំចូលមកពីកូរ៉េ ព.ស.១១៦៨ បានផ្សាយចេញ និង រីកចម្រើន ដោយអាស្រ័យការសិក្សាឆ្ពោះមកពីប្រទេសចិន ពី ព.ស. ១២៤៥ មានពាក្យប្រៀនប្រដៅចំពោះតែសុញ្ញតា (ភាពទទេរ) មិនយកចិត្តទុកដាក់ដល់ការប្រព្រឹត្តទៅនៃលោក។
II.និកាយហសសោគឺនិកាយ (យោគាចារ) ផ្តើមនាំចូលមកដោយលោកដោជោបានទៅសិក្សានៅប្រទេសចិន ពី ព.ស ១១៩៦ អ្នកដឹកនាំនេះយកចិត្តទុកដាក់ឧបត្ថម្ភការសង្គ្រោះជាច្រើន ពេលមរណភាពទៅក្នុង ព.ស ១២៤៣ បណ្តាសិស្សានុសិស្ស បានធ្វើឈាបនកិច្ចតាមពាក្យបណ្តាំ រាប់បានថា ការឈាបនកិច្ចលើកដំបូងក្នុងប្រទេសជប៉ុន និង និយមតៗមក ព្រោះជាការអនុលោមទៅតាមគោលធម៌មួយចំនួន និង ជាការកាត់បន្ថយភាពឥតប្រយោជន៍ នាំយកចំណែកដែល នឹង ត្រូវចាយវាយទៅកសាងអារាមធំៗបាន។
III. និកាយគេងអន គឺនិកាយ (អវតង្សកៈ) រាប់ថា វិវឌ្ឍនាការ តមកតាំងតែ ២និកាយខាងដើម នាំចូលមកដោយត្រង់ពីប្រទេសចិន ផ្តើមលេចចេញពី ព.ស.១២៦៥ ជាការផ្តើមប្រវត្តិនៃប្រទេសជប៉ុន ពេលលោកជិនចោ សំដែងពាក្យប្រៀនប្រដៅ ក្នុង ព.ស ១២៨៣ និកាយនេះស្តែងគោលឯកយាន និង ជានិកាយតែមួយក្នុងយុគណារា ដែលមានជីវិតនៅបាន ក្រោយមកដោយបានវិវឌ្ឍនាការជានិកាយ ទេនដៃ និង និកាយជិនង៉ន។
IV. និកាយរិតសុ គឺនិកាយ (វិន័យ) នៅពេលនិកាយហិនយានបានប្រតិស្ឋានចុះក្នុងប្រទេសជប៉ុន ពេលលោកង៉ានចិន ធើ្វដំណើរមកប្រទេសចិនមកដល់ដែនដីជប៉ុនក្នុង ព.ស.១២៩៧ និង បានផ្តើមពិធីឧបសម្បទាភិក្ខុ៨០រូប សាមណេរ៤៤០ ទាំងបានថ្វាយពោធិសត្វសីលដល់ស្តេចចក្រពត្តិ នឹង ចក្រពត្តិនី កោនកេន ផងនៅក្នុងវត្តតោដៃចិ ក្រុងណារា និកាយនេះប្រដៅឲ្យវៀរចាកការបរិភោគសាច់សត្វ និង ការប្រព្រឹត្តិចរិយាវត្តតឹងរឹង រហូតដល់មារយាទផ្សេងៗ ក្នុងការទទួលអាហារការប្រជុំ និង ការដើរផ្លូវជាដើមទើបមានដំណរតមកក្នុងវប្បធម៌ ក្នុងប្រទេសជប៉ុន ដល់សម័យបច្ចុប្បន្ន។
V. និកាយកុ ជានិកាយ (សរវាសតិវាទិន ឬ អភិធម្មកោសាសាស្ត្រ)។
VI. និកាយចោចិតសុ គឺ (សៅត្រានត្រិកៈ ឬ សត្យសទ្ធិសាស្ត្រ) ៖ ទាំងពីរនិកាយក្រោយនេះជានិកាយ ហិនយាន និង មានឈ្មោះប្រាកដជាទីគោរពក្នុងយុគនារានោះផង តែមិនបានតាំងនៅយូរយារទេ។
គ្រារាជសម័យចក្រពត្តិនីសុយកោ ដែលព្រះអង្គម្ចាស់ជោតោកុ ទ្រង់ដឹកនាំប្រទេសជាតិនោះ ព្រះអង្គទ្រង់បានប្រោសឲ្យសាងវត្តជិតេននោចិឡើង ប្រែថា៖ វត្តចតុម្មហារាជដើម្បី(ពិទ័ក្ស) រក្សាប្រទេសជាតិ និង ក្នុងសម័យនៃចក្រពត្តិតៗ មកខាងរាជការបានតែងតាំងតំណែងកោកុជិ ឬអនុសាសនាចារ្យរបស់ជាតិឡើង ទុកប្រចាំរាល់ខេត្តដើម្បីជួយណែនាំ ប្រៀនប្រដៅប្រជាជនខាងផ្លូវចិត្ត ការធ្វើបែបនេះជារដ្ឋសាសនោបាយ ជួយឲ្យប្រទេសជាតិរួមជាធ្លុងមួយ ដោយមានស្តេចចក្រពត្តិជាទីរួបរួមស្មារតី, លុះដល់រាជសម័យស្តេចចក្រពត្តិ ជោមុមិកាដោ អង្គទី ៤៥ ស៊ឹងគ្រងរាជនៅក្រុងណារានេះ ព្រះអង្គទ្រង់បានប្រកាសរាជឱង្ការមួយច្បាប់ ក្នុង ព.ស.១២៨៤ បញ្ញត្តិឲ្យកសាងវត្តរាជការប្រចាំខេត្តទូទៅទាំងប្រទេស គ្រានោះក៏បានកើតមានវត្តតោដៃចិឡើងក្នុងក្រុងណារា ជាទីប្រតិស្ឋានព្រះពុទ្ធរូបព្រះមហាវិរោចនៈខ្ពស់ ៥៣ហត្ថកន្លះ និង ទូទៅទាំង ៦៤ ខេត្តមានវត្តប្រចាំខេត្តមួយៗហៅថា កោកុបុន្នចិ (វត្តរាជការសំរាប់ព្រះភិក្ខុ) និង កោកុបុន្និចិ (វត្តរាជការសំរាប់ព្រះភិក្ខុនី) មានព្រះពុទ្ធរូបព្រះសក្យមុនី ជាពុទ្ធប្រតិស្ឋានគ្រប់ទីកនែ្លង កំពស់១៦ហត្ថ។ ការកសាងវត្តទាំងអស់នេះ ជាសមិទ្ធផលរួមគ្នារវាងស្តេចចក្រពត្តិជាមួយ និង ប្រជាជន និង ឲ្យព្រះសង្ឃគង់នៅចាំវត្ត ទាំងអស់នោះបានសិក្សាព្រះសូត្រ ព្រមទាំងអប់រំ ប្រៀនប្រដៅឲ្យការដល់ប្រជាជន ការដឹកនាំបំរើប្រទេសជាតិអាស្រ័យពុទ្ធធម៌ជាគ្រឿងនាំផ្លូវវប្បធម៌ជាតិ ក៏បានរីកចម្រើនឡើងរុងរឿងណាស់ រហូតដល់មានឈ្មោះហៅយុគនេះជាពិសេសថា៖ តេមប៉ៀវ ប្រែថា មានសន្តិភាពទូទៅទាំងមេឃ និង ដី។
តមកស្តេចចក្រពត្តិ មានព្រះរាជបំណង នឹង សិក្សាបដិបត្តិធម៌ឲ្យខ្ពស់ឡើង ទើបបានលះរាជសម្បត្តិ ឲ្យព្រះធីតាតែមួយគត់របស់ព្រះអង្គឡើងគ្រងរាជ្យ ព្រះនាមស្តេចចក្រពត្តិនី កោកេនជាមិកាដោ ព្រះអង្គទី៤៦ ព្រះចក្រពត្តិនី បានដើរតាមគន្លងព្រះរាជបិតា តមកបានសាងព្រះផ្នួសជាភិក្ខុនី ឲ្យស្តេចចក្រពត្តិនី ចុននិនឡើងគ្រងរាជ្យជំនួស តែស្តេចចក្រពត្តិកោកេន ទ្រង់ព្រះផ្នួសមិនយូរប៉ុន្មាន ក៏លាចាកសិក្ខាបទឡើងគ្រងរាជ្យថ្មីវិញ។ ជាមិកាដោអង្គទី៤៨ ទ្រង់ព្រះនាមថ្មីថា៖ ស្តេចចក្រពត្តិនី ជោតោកុ ព្រះនាងមានព្រះតម្រិះថា គួរ នឹង មានមន្ត្រីជាភិក្ខុមកជួយគ្រប់គ្រងរាជការផង ទើបបានស្ថាបនា ព្រះភិក្ខុ ដោកៀវ ឡើងជា ដះជោដៃចិនសេនចិ ប្រែថាព្រះភិក្ខុប្រមុខមន្ត្រី។
ចំណុចនេះស្តេចចក្រពត្តិនី ទ្រង់មានសទ្ធាក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា និង ទ្រង់បានឧបត្ថម្ភ ការបដិបត្តិធម៌ខ្លាំងណាស់ បានជាហេតុឲ្យជនពាលមួយចំនួន ចង់បានកេរិ៍្តឈ្មោះ និង លាភសក្ការៈចូលមកបួសក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា នាំឲ្យកើតសេចក្តីរិចរិលសទ្ធាក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា គណៈសង្ឃ និង សេដ្ឋកិច្ច របស់ផែនដីអន់ថយចុះ រាប់ថាជាហេតុការអន់ថយ និង សៅហ្មងចុះនៃរាជធានីណារា ធ្វើឲ្យកើតការផ្លាស់ប្តូរកែតម្រូវផែនដីថ្មី ព្រមទាំងការផ្លាស់ប្តូរ រាជធានីទៅតាំងនៅតូក្យូ។