មណ្ឌលវប្បធម៌ខ្មែរនៅស្វីស

ព្រះពុទ្ធសាសនានៅនានាប្រទេស
ចុះផ្សាយដោយកែវ ឈុន

ការផ្សាយរបស់មណ្ឌលវប្បធម៌ខ្មែរនៅស្វីស

^{****************************************}

ព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសចិន(ត)

ថ្ងៃសៅរ៍ ទី29.មិថុនា 2019.ម៉ោង 10:08

១០.សម័យរាជវង្សម៉ីង ឬ ម៉េង (ព.ស.១៩១១ ដល់ ២១៨៧)
   ព.ស.១៩១១ដល់ ១៩៤៣ រជ្ជកាលព្រះបាទថៃចូវ ឬហុងវូ ឬហ័ងប៊ូ ព្រះមហាក្សត្រធ្លាប់បានទ្រង់ព្រះផ្នួសមកពីមុន ទើបទ្រង់ឧបត្ថម្ភទំនុកបំរុងព្រះពុទ្ធសាសនាអោយចំរើនគង់វង្សឡើងវិញទៀត។
   ព.ស.២០៦៩ ដល់ ២១០៩ រជ្ជកាលកាលព្រះបាទស៊ីចុង ក្សត្រអង្គនេះជ្រះថ្លាលទ្ធិតៅយ៉ាងខ្លាំង និង ជាបដិបក្ខចំពោះព្រះពុទ្ធសាសនា ទើបព្រះពុទ្ធសាសនាត្រូវបំផ្លាញមួយគ្រាធំទៀត ដោយចាប់ផ្តើមបំផ្លាញព្រះពុទ្ធរូប បំផ្លាញវត្ត អោយអ្នកបួសតៅចូលទៅនៅវត្ត វត្តត្រូវប្តូរអោយទៅជាសំណាក់តៅ ភិក្ខុគ្រងចីវរបែបតៅ ពិធីកម្មព្រះពុទ្ធសាសនា និង តៅលាយលំជាមួយគ្នាទាំងអស់។
   ព.ស.២១៤៤ ដល់ ២១៨៦ គ្រឹស្តសាសនាចាប់ផ្តើមចូលមកផ្សព្វផ្សាយនូវមាកៅ តាំងតែដើមពុទ្ធសតវត្សរ៍ទី២១ បានផ្តើមចូលមកមានឥទ្ធិពលក្នុងព្រះរាជសំណាក់ និង បានជួយផ្តល់ចំណេះវិជ្ជាសម័យថ្មីដល់ចិន នៅពីសម័យរាជវង្សឈេងតៗទៅយ៉ាងច្រើន។

១១.សម័យរាជវង្សឈីងឫ ឈេង (ព.ស.២១៨៧-២៤៥៥)
    ព.ស.២១៨៧-២៣៣៨ នាពេលរាជវង្សឈេងជាកុលសម្ព័ន្ធ ម៉ែនជូ ឡើងគ្រងមហាអាណាចក្រចិន ក៏បានបង្ខំអោយប្រជាជនទុកសក់កន្ទុយសេះជំនួសទុកសក់វែង ហើយអោយតែងកាយបែបម៉ែនជូ មានជនជាតិចិន ដែលបំពានត្រូវប្រហារជីវិតរាប់លានអ្នក នៅកណ្តាលរាជវង្សនេះ មានក្សត្រពោរពេញទៅដោយបុណ្យបារមីពីរព្រះអង្គគឺ ព្រះបាទគ័ងហី និង ព្រះបាទគាងលុង ដែលជាអ្នកចម្បាំងយ៉ាងក្លាហាន ទាំងជាអ្នកគ្រប់គ្រងយ៉ាងមានសក្តានុពល លើកស្ទួយ វណ្ណកម្មការសិក្សា វិជ្ជាការផ្សេងៗ ប៉ុន្តែខាងផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនា បែរជាទ្រង់ប្រិតប្រៀនការបួស គឺចាំបាច់ត្រូវបានការអនុញ្ញាតជាផ្លូវការមុនសិន ហាមកសាងវត្តថ្មី ឬពង្រីកបរិវេណវត្តចាស់ ចំណែកខាងផ្នែកវិជ្ជាការ ជួយឧបត្ថម្ភខ្លះ ដូចជាអោយប្រមូលរួមរួមព្រះត្រៃបិដកថ្វាយប្រគេនរាល់វត្ត អោយប្រែព្រះត្រៃបិដក ជាភាសាម៉ែនជូរៀ ទ្រង់ឧបត្ថម្ភទំនុកបំរុង ចំពោះតែព្រះសង្ឃលាមៈ។
   ព.ស.២៣៩៧ ពួកសក់វែងដែលគោរពគ្រឹស្តសាសនា កើតការក្បត់យូរដល់ ១៥ឆ្នាំ ធ្វើអោយវត្ត និង ព្រះគម្ពីរនៅ ភាគខាងត្បូងត្រូវបំផ្លិចបំផ្លាញស្ទើរតែអស់ទៅ។
   ព.ស.២៤០៩-២៤៥៥ អ្នករាជការម្នាក់ឈ្មោះ យ៉ាង វ៉ាន ហុយ បានខ្វល់ខ្វាយស្តារឡើងវិញ ការសិក្សាព្រះពុទ្ធសាសនា និង ផ្សព្វផ្សាយព្រះពុទ្ធសាសនាឆ្ពោះទៅបរទេស ជួយស្ថានការណ៍ព្រះពុទ្ធសាសនាដែលកំពុងតែអន់ថយអោយចំរើនឡើងខ្លះ។
   ព.ស.២៤៤៧ រាជការតែងកែទម្រង់របបការគ្រប់គ្រងថ្មីទៅតាមបែបបច្ចឹមប្រទេស អោយភូមិស្រុកគ្រប់គ្រងខ្លួនឯងធ្វើអោយជនដែលមានគំនិតអាក្រក់បានឱកាសចូលទៅរឹបអូសយកវត្ត និង ស្រែចំការ ដោយសំអាងថា កែប្រែជាសាលារៀន វត្តត្រូវបំផ្លិចបំផ្លាញអស់ជាច្រើន។
   ព.ស.២៤៥១ មានការប្រកាសប្រើរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ហើយក៏ជាឆ្នាំតែមួយដែលព្រះបាទកួងស៊ូ និង ព្រះនាងជូស៊ីថាយហ៊ៅ ព្រះអង្គសោយទិវង្គត។
   ពោលដោយសរុបព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសចិនរុងរឿងបំផុត នាសម័យរាជវង្សថ័ង ក្រោយពីនោះមកក៏អន់ថយចុះជាលំដាប់ បានស្តារឡើងវិញពេញជារូបរាង នៅសម័យរាជវង្សស៊ុង ឬសង ក៏ទ្រុឌទ្រោមចុះមកវិញ រាប់តាំងអំពីសម័យរាជវង្សងួនរបស់ម៉ុងហ្គោលីជាដើមមក មានតែព្រះបាទថាយចៅក្សត្រដំបូងនៃរាជវង្សម៉េង មួយព្រះអង្គប៉ុណ្ណោះដែលទំនុកបំរុងព្រះពុទ្ធសាសនាយ៉ាងពិតប្រាកដ ព្រោះធ្លាប់បានបួសពីមុន ក្រៅពីនោះលើកដំកើងព្រះពុទ្ធសាសនា មួយគ្រាៗដើម្បីផលប្រយោជន៍ក្នុងការគ្រប់គ្រង ជាពិសេសយកចិត្តព្រះសង្ឃលាមៈ ដើម្បីកាន់កាប់ទីបេដោយងាយ ជាហេតុនាំអោយការសិក្សាព្រះធម៌វិន័យទ្រុឌទ្រោមអន់ថយយ៉ាងខ្លាំង តែមានការគោរពលើមន្តអាគម និង ពិធីកម្មបួងសួង ថែមទាំងក្សត្រអង្គខ្លះនៅមានជំនឿលទ្ធិតៅ បំផ្លិចបំផ្លាញព្រះពុទ្ធសាសនាទៀត។ ព្រះពុទ្ធសាសនាអន់ថយដល់កំរិត ដែលវត្តធំៗ ព្រះសង្ឃត្រូវធ្វើស្រែ និង អាស្រ័យប្រាក់ឈ្នួលស្រែដើម្បីរស់នៅ ចំណែកវត្តតូចៗអាស្រ័យការជួលកុដិខ្លះ ប្រកបពិធីកុងតេចខ្លះ មិនមានកម្លាំងដើម្បីទំនុកបំរុងអោយការសិក្សាព្រះធម៌វិន័យ រហូតតមកដល់ចុងរាជវង្សឈេង ទើបមានអ្នករាជការខ្លះជួយស្តារឡើងវិញ និង ទ្រទ្រង់រក្សាទុកបានមួយចំណែក។

១២.សម័យសាធារណរដ្ឋ (ព.ស.២៤៥៥ ជាដើមមក)
    ព.ស.២៤៥៥ ក្សត្រម៉ែនជូអង្គចុងក្រោយដែលនៅជាព្រះកុមារ លះបង់រាជសម្បត្តិចិនប្រកាសតាំងសាធារណរដ្ឋតុងហ្វួ ឬសាធារណរដ្ឋចិន ព.ស.២៤៦៥ ។ ហ្វេងយ៉ូសៀង អ្នកជំនឿគ្រឹស្តសាសនាមានឈ្មោះសាមញ្ញថា នាយពលគ្រឹស្ត បានជាអភិបាលធំ នៅមណ្ឌលហ៊ូណាន លោកនេះបានបំផ្លាញវត្តព្រះពុទ្ធសាសនា និង សំណាក់តៅនៅហ៊ូណានចោលទាំងអស់ វត្តប៉េះប៉េយ៉ី ដែលកសាងពេលព្រះពុទ្ធសាសនាបានផ្សាយចូលប្រទេសចិនដំបូង ក៏ត្រូវបានបំផ្លាញចោលក្នុងគ្រានោះដែរ។
   ពោលដោយសរុបស្ថានការណ៍ព្រះពុទ្ថសាសនាចាប់តាំងពីសាធារណរដ្ឋចិន រហូតមកទល់ នឹង សម័យកុកម៉ីញតាំង ឬក្រុមចិនជាតិនិយម មិនបានល្អជាងសម័យរាជវង្សឈេងរបស់ម៉ែនជូ ទោះជាមានឥស្សរភាពល្អឡើង រដ្ឋមិនសូវជាមានបដិបក្ខយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ តែក៏មិនសូវជាបានឋិតថេរប៉ុន្មាន ជាពិសេសគោលគំនិត លទ្ធិម៉ាកនិយមបានផ្សាយចេញយ៉ាងទូលំទូលាយ មានការវាយប្រហាររិះគន់ព្រះពុទ្ធសាសនា លើកស្ទួយទង្វើដែលជាបដិបក្ខដល់ព្រះពុទ្ធសាសនា និង ស្ថានទីរបស់វត្តយកទៅប្រើក្នុងកិច្ចការប្រទេសជាតិ បុគ្គលដ៏សំខាន់ដែលជួយស្រោចស្រង់ឡើងវិញនូវព្រះពុទ្ធសាសនា បានមួយចំណែកគឺព្រះអាចារ្យថាយស៊ី ឬថាយស៊ូ (ព.ស.២៤៣២-២៤៩០)។
    ព.ស.២៤៦៥ ដោយអាស្រ័យស្ថានការណ៍ព្រះពុទ្ធសាសនាអន់ថយទ្រុឌទ្រោមចុះ និង មានការបៀតបៀន គាបសង្កត់ព្រះពុទ្ធសាសនាយ៉ាងខ្លាំង ទើបអាចារ្យថែសូដំណើរការបដិរូបព្រះពុទ្ធសាសនាជាវារៈធំ ទោះជាមានកំលាំងស្តួចស្តើងក៏ដោយ ផ្តើមដោយការបង្កើតវិទ្យាល័យសង្ឃឡើងនៅវូជ័ង អេម៉ឹងសេឆួន និង លិងណាន ដើម្បីអប់រំហ្វឹកហាត់មេដឹកនាំព្រះពុទ្ធសាសនាអោយព្រះសង្ឃមានចំណេះវិជ្ជា ទាំងព្រះធម៌វិន័យ និង វិជ្ជាការសម័យថ្មីរបស់បច្ចឹមប្រទេស រួចដំណើរការខាងការសិក្សា ការផ្សព្វផ្សាយ និង ការបំពេញប្រយោជន៍ រហូតដល់ចាត់តាំងពុទ្ធសមាគមនៃប្រទេសចិន សំរេចនូវ ព.ស. ២៤៧២។ ការប្រកាសព្រះពុទ្ធសាសនាវិធីថ្មីរបស់លោក ធ្វើអោយបញ្ញាជនយល់ច្បាស់ព្រះពុទ្ធសាសនាច្រើនឡើង លោកបានទំនាក់ទំនងជាមួយពុទ្ធសាសនិកបរទេស បញ្ជូនអ្នកសិក្សាទៅរៀនសូត្រនូវប្រទេសសិរីលង្កា ថៃ និង ជប៉ុន ស៊ីជម្រៅដល់ការងារថ្នាក់ជាតិ របស់រដ្ឋ សំដែងអោយរដ្ឋឃើញនូវគុណតម្លៃរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងការបង្រួបបង្រួមជន ដែលមានពូជអម្បូរផ្សេងគ្នាទាំង ៥សញ្ជាតិ របស់ចិនអោយជាជាតិតែមួយជាដើម ធ្វើអោយមានការទទួលស្គាល់ឥស្សរភាពរបស់សាសនាកើនឡើង មានការចេញបញ្ជាអោយមានការពារទ្រព្យសម្បត្តិរបស់វត្ត និង បញ្ឈប់ការរឹបអូសយកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់វត្ត ដែលយកទៅប្រើការងារខាងក្រៅ។
    ព.ស.២៤៧៣ មានស្ថិតិបង្ហាញថា នៅប្រទេសចិនមានព្រះសង្ឃ និង ដូនជី (ចិនហៅថា ភិក្ខុ និង ភិក្ខុនី) ៧៣៨០០០ អង្គ និង វត្ត ២៦៧០០០វត្ត។

១៣.សម័យសាធារណរដ្ឋប្រជាជនចិន (ព.ស.២៤៩២ ជាដើមមក)
កុម្មុយនិស្តបានចូលគ្រងអំណាចនៅប្រទេសចិន ពេល ព.ស.២៤៩២ ស្ថានការណ៍ព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងរយៈកាលក្រោយនេះ មិនបានជាទីដឹងស្គាល់ប៉ុន្មាន ក្នុងទីនេះ នឹង ពោលទៅតាមគោល ដែលគេននេចឆើន ស្តែងទុកក្នុងសៀវភៅ “ព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសចិន”។ ក្នុងឋានជាជនកុម្មុយនិស្តគោរពជឿលទ្ធិម៉ាក ដែលជាលទ្ធិមួយផ្សេងដោយឡែក ហើយមានមូលដ្ឋានពាក្យប្រៀនប្រដៅខ្វែង ទំនាស់ជាមួយសាសនាទាំងឡាយ ទើបមិនចាំបាច់ត្រូវអោយមានព្រះពុទ្ធសាសនានៅរួមជាមួយ តែខាងដើមឃើញថា ព្រះពុទ្ធសាសនាទោះជាទ្រុឌទ្រោមចុះហើយ ក៏ប៉ុន្តែមានឥទ្ធិពលយ៉ាងជ្រាលជ្រៅក្នុងក្រុមប្រជាជន ទើបពុំទាន់ឃើញជាមានឱកាសដែល នឹង ជាប់ពាក់ព័ន្ធ ដោយប្រើវិធីការត្រង់ ឬ ការសំដែងចេញច្បាស់លាស់ ទើបផ្តើមអោយមានសេរីភាពក្នុងជំនឿសាសនាមុន តែបញ្ជាក់សេរីភាពក្នុងការដែលមិនជឿ និង ព្រមអោយមានការវាយតម្លៃសេចក្តីបកស្រាយសេរីភាពនេះ នៅក្នុងមុមនៃសិទ្ធិដែលនឹងប្រឆាំងជំនឿខាងសាសនា។

   ព.ស.២៤៩៣ ចេញប្រកាសខកំណត់ថា ព្រះសង្ឃជាបញ្ញើរក្អែកសង្គម ព្រមជាមួយនោះ នៅបង្កើតគំនិតអោយមានការបែងចែកអ្នកស្រុកជាមួយព្រះសង្ឃ និង ព្រះសង្ឃទូទៅ ជាមួយ នឹង ព្រះសង្ឃអ្នកគ្រប់គ្រង ថាជាអ្នកផ្សេងវណ្ណៈគ្នា។
   ព.ស.២៤៩៤ ដកហូតសិទ្ធិរបស់វត្តក្នុងការគ្រប់គ្រងដីធ្លី ជាការគាបសង្កត់ក្នុងផ្នែកទ្រទ្រង់ជីព ស្ទើរ នឹង បង្ខំដោយប្រយោលអោយភិក្ខុ និង ភិក្ខុនីសឹក ចំណែកអ្នកដែលមិនសឹកក៏ត្រូវប្រកបអាជីព ដូចជាធ្វើស្រែ សាងរោងចក្រឧស្សាហកម្មខ្នាតតូច ដាំតែ បង្រៀននៅសាលារៀនជាដើម ទន្ទឹមនោះដែរក៏ព្យាយាមអប់រំអោយលះបង់ជំនឿនូវលទ្ធិពាក្យប្រៀនប្រដៅ ដែលក្រៅអំពីលទ្ធិម៉ាកនិយម។
   ព.ស.២៤៩៦ ពេលដែលចំនួនព្រះសង្ឃថយចុះ និង អន់ថយកម្លាំង ហើយទើបតាំង “ពុទ្ធសមាគមនៃប្រទេសចិន” ឡើងនៅថ្ងៃទី៣០ ខែឧសភា ដោយគោលបំណង គឺដើម្បីបញ្ចូលគ្នានូវពុទ្ធបរិស័ទទាំងអស់ក្រោមការដឹកនាំរបស់រដ្ឋបាលប្រជាជន ដើម្បីសម្តែងសេចក្តីស្រឡាញ់ដល់មាតុភូមិ និង រក្សាសន្តិភាពលោក ហើយបែងចែកគោលបំណងចេញជា ៤ខ គឺ ដើម្បីជាមជ្ឈមណ្ឌលក្នុងការទំនាក់ទំនងរវាងរដ្ឋាភិបាល ជាមួយពុទ្ធសាសនិកជនដើម្បីអប់រំបុគ្គលិកខាងពុទ្ធសាសនា ដើម្បីលើកស្ទួយការងារខាងវប្បធម៌របស់ព្រះពុទ្ធសាសនា និង លើកស្ទួយការរួមដៃគ្នាខាងពុទ្ធសាសនាជាមួយអន្តរជាតិ។
   ហេតុនេះអ្នកនិពន្ធសៀវភៅ “ព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសចិន” សរុបថា គោលបំណងដ៏ពិតប្រាកដក៏គឺ ដើម្បីជាមជ្ឈមណ្ឌលសំរាប់រដ្ឋាភិបាលយកចិត្តទុកដាក់ពិត និង ត្រួតត្រាពុទ្ធសាសនិកជនទាំងអស់អោយបាន និង ជាការបើកផ្លូវអោយរដ្ឋាភិបាលជាអ្នកដំណាងរបស់ពុទ្ធបរិស័ទក្នុងការងារអន្តរជាតិ ក្រៅពីនោះ ដើម្បីតបស្នងនយោបាយនេះ ក៏បានចេញទស្សនាវដ្តីប្រចាំខែឈ្មោះ “ព្រះពុទ្ធសាសនាសម័យថ្មី” (Modern Buddhism)។ ចំណែកខាងគោលគំនិតក៏ប្រាថ្នាអោយងាកចេញអំពីគោលការណ៍មេត្តាករុណា ឆ្ពោះទៅរកការទំនាស់ទាស់ទែង និង ការតស៊ូ។ ក្រៅពីនេះ រដ្ឋាភិបាលទំនុកបំរុង មើលថែរក្សាវត្ត និង សម្បត្តិស្អាតស្អំក្នុងទីផ្សេងៗ ជាពិសេស ប្រកាន់ថាជាលទ្ធផលរបស់ប្រជាជន តែបន្ទាប់មកប្រាកដថា សិល្បៈវត្ថុ និង សាសនស្ថាន ផ្សេងៗត្រូវបានពួករេកាត (red card) បំផ្លិចបំផ្លាញចោលជាចំនួនច្រើន។
   ព្រះពុទ្ធសាសនានៅចិនបានទ្រុឌទ្រោមចុះ អស់រយៈវេលាយ៉ាងយូរក្នុងយុគក្រោយៗ ព្រោះជួបប្រទះការគាបសង្កត់ផ្សេងៗ និង ភាពទន់ខ្សោយផ្ទៃក្នុង ជាពិសេសក្នុងផ្នែកសិក្សាប្រតិបត្តិធម៌វិន័យ និង ការងាកចេញទៅរកលទ្ធិផ្សេងៗ សភាវៈទាំងនេះ ទោះជាកុម្មុយនិស្តមិនចូលទៅគ្រប់គ្រង មិនមានការបំផ្លាញអោយសាបសូន្យ ក៏ត្រូវមានការកែទម្រង់ដែរ ដូចដែលលោក ថៃស៊ូ បានផ្តួចផ្តើមឡើងជាខាងដើម សូម្បីព្រះមហាក្សត្រក្នុងជំនាន់មុនក៏ទ្រង់បានធ្វើរួចហើយជាច្រើនគ្រា រឿងដែលជំពាក់មានការវិនិច្ឆ័យម៉្យាងគឺ ដែលធ្វើដូច្នោះ ជាការកែទម្រង់ដើម្បីស្តារឡើងវិញ ឬជាការបំផ្លាញ ឬក៏ជាការកែទម្រង់ដើម្បីបំផ្លាញ ដែលជាការដកពិសោធន៍ជាបន្ត។
   ដោយហេតុតែចិនជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់មួយ របស់ព្រះពុទ្ធសាសនា រហូតទំព័រប្រវត្តិសាស្រ្តដ៏យូរលង់ តែយុគក្រោយមកនេះ ពុទ្ធបរិស័ទខាងក្រៅមានឱកាសជ្រាបពត៌មានដែលប្រព្រឹត្តទៅតាមកាលគួរ កាលបើមិនជ្រាបពត៌មានខាងសាសនាដោយត្រង់ ទើបសូមនាំយកហេតុការណ៍ផ្នែកប្រទេសជាតិ ដែលជារឿងរបស់ជាតិដោយរួម មកដាក់បញ្ចូលដើម្បីអោយសមគួរដល់ការប្រកបការពិចារណា សំរាប់សន្និដ្ឋានសភាពការណ៍ខាងព្រះសាសនាក្នុងប្រទេសនោះ។
   ក្រោយពី ព.ស.២៤៩៦ មក មានហេតុការណ៍គួរអោយចាប់អារម្មណ៍ នៅសាធារណរដ្ឋប្រជាជនចិនកើតឡើងជាច្រើនទៀត បានរួបរួមពីសៀវភៅហេតុការណ៍ប្រចាំឆ្នាំ និង ឯកសារមួយចំនួនដែលអង្គការអ្នកសិក្សាមហាវិទ្យាល័យធម្មសាស្រ្ត ចាត់បោះពុម្ព ពោលឡើងចំពោះតែរឿងដែលសំខាន់ និង គួរដល់ការពិចារណា ដូចតទៅនេះ។

ព.ស. ២៥០២ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ២៤៩៩ ជាដើមមក ផ្តើមមានពត៌មានទាក់ទង នឹង ភាពជ្រួលច្របល់ខាងនយោបាយក្នុងប្រទេសទីបេ រហូតដល់មានការចលាចលយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរក្នុងរដ្ឋខាម ព្រោះជនជាតិទីបេចងកំហឹងក្នុងការដែលជនជាតិចិនច្រើនសែននាក់ភៀសខ្លួនចូលទៅតាំងទីលំនៅ និង មានការនាំយកយុវជនទីបេ ឆ្ពោះទៅប្រទេសចិនដើម្បីហ្វឹកហាត់អប់រំថ្នាក់ខ្ពស់ តមកបានមានការចលាចលកើតឡើងនៅក្រុងលាសា រដ្ឋធានីរបស់ទីបេ ព្រោះចិនចាប់អង្គ ដាលៃលាមៈ មេដឹកនាំព្រះពុទ្ធសាសនានិកាយលាមៈ និង ជាមេដឹកនាំរបស់ប្រទេសទីបេ ធ្វើអោយព្រះអង្គគេចចេញចាកពីប្រទេសទីបេ បន្ទាប់មកភៀសខ្លួនទៅនៅឯប្រទេសឥណ្ឌា។ ខែមីនា ២៥០២ តាំងតែពីពេលនោះមក រដ្ឋាភិបាលទីបេក៏បំបែកខ្លួនមានគណកម្មការ មួយគណៈឡើងមកគ្រប់គ្រង ដោយមានប៉ានជេនលាមៈជាមេដឹកនាំ។

ព.ស.២៥១១ ចាប់តាំងពី ព.ស. ២៥០៦ ចិនត្រឡប់ជាបដិបក្ខជាមួយសហភាពសូវៀត ជាពួកលទ្ធិកែ ដែលជាសត្រូវដ៏ខ្លាំងក្លារបស់ចិន ស្មើៗ នឹងចក្រពត្តិនិយមអាមេរិក លីវ សៅឆី ដែលបានតដំណែងអំពី ម៉ៅសេតុង ជាធាននៃសាធារណរដ្ឋប្រជាជនចិន តាំងតែថ្ងៃទី ២៧ មេសា ២៥០២ ជាដើមមក មានវិវាទប្រជែងអំណាចជាមួយម៉ៅសេតុង និង លិនប៉ៀវ ដោយរួមជាមួយលេខាធិការបក្ខឈ្មោះតេងឆៀវប៉ិង ប្រឆាំងនយោបាយ របស់មេដឹកនាំទាំងពីរនោះយ៉ាងសម្ងាត់ៗ មកតាំងតែពី ព.ស.២៥០៥ និង មានសហជីពកម្មករមូលដ្ឋានរឹងមាំ ពេលមកដល់ ព.ស.២៥០៩ ទស្សនាវដ្តីរបស់គណកម្មការកំពូលបក្សកុម្មុយនិស្តចិនបានផ្តន្ទាទោស លិវ សៅ ឆី ថាជាពួកលទ្ធិកែខាងមូលធន។ បន្ទាប់ពីនោះ ពួករ៉េតកាតដែលជាអ្នកគាំទ្រម៉ៅ សេតុង បានដំណើរការបដិវត្តន៍ ខាងវប្បធម៌មួយលើកធំ រហូតរយៈពេលនោះ លីវ សៅ ឆី ត្រូវឃុំឃាំងនៅក្នុងផ្ទះ រួចត្រូវហៅថា គ្រុសប នៃប្រទេសចិន។ ពេលមកដល់ខែវិច្ឆិកា ២៥១១ លីវ សៅ ឆី ក៏ត្រូវទំលាក់ចេញពីដំណែងមេដឹកនាំរបស់រដ្ឋ អំពីរាល់ដំណែងក្នុងបក្ខកុម្មុយនិស្ត និង បណ្តេញចេញពីបក្សដែរ រួចបាត់ខ្លួននៅទីបំផុត ចំណែកសហជីពកម្មករក៏បំបែកខ្លួនក្នុងរវាងការបដិវត្តន៍វប្បធម៌នោះផងដែរ (តាំងឡើងជាថ្មីទៀត ពេលមានការបដិវត្តន៍វប្បធម៌បញ្ចប់រួចហើយ)។

ព.ស.២៥១៤ លីន ប៉ៀវ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការពារជាតិ និង មេដឹកនាំមេទាហាន ដែលបានរួមជាមួយម៉ៅសេតុង ក្នុងការតស៊ូ នឹង លីវ សៅឆី មកតាំងតែពីដើម មានភាពសំខាន់យ៉ាងខ្លាំងឡើង ជាពិសេសក្នុងរវាងការបដិវត្តន៍ខាងវប្បធម៌រវាង ព.ស.២៥០៩ ដល់ ២៥១២ ដែលចាប់ផ្តើមឡើងដើម្បីតស៊ូជាមួយគំនិត បែបមូលធននិយម និង ជាកម្លាំងដើម្បីគាំទ្រម៉ៅ សេតុង គណៈកម្មការបដិវត្តន៍នេះជាត្រីភាគី ប្រកបដោយកងទ័ពជើងគោក បក្សកុម្មុយនិស្ត និង ពួករ៉េតកាត (អ្នកការពារកាតក្រហមប្រកបដោយយុវជនប្រុសស្រី)។ ក្នុងហេតុការណ៍នេះ លីន ប៉ៀវ មានតួនាទីយ៉ាងសំខាន់បំផុត ដោយបានទទួលការតែងតាំងជាមេបញ្ជាការរងកំពូលនៃការបដិវត្តន៍ខាងវប្បធម៌ នៅខែសីហា ២៥០៩ និង បានជាអ្នកបន្តវង្សខាងនយោបាយរបស់លោកប្រធានម៉ៅ សេតុងជំនួសលីសៅឆី មកដល់ថ្ងៃទី ៤ ខែ កញ្ញា ក៏ជាប្រធានរ៉េតកាត ពួករ៉េតកាត ក្រៅពីការទំលាយអំណាចខាងលីសៅឆីហើយ នៅប្រាកដថាបានទំលាយសិល្បៈវត្ថុ បុរាណស្ថាន វត្តវ៉ាអារាម យ៉ាងច្រើនផង តែនៅមិនទាន់បានជ្រាបជាលំអិត។

ដោយហេតុការណ៍នេះ លីន ប៉ៀវ និង មេដឹកនាំទាហាន រហូតបានក្លាយអ្នកក្តោបអំណាចបក្សកុម្មុយនិស្ត។ ភាពធំធេងរបស់លីន ប៉ៀវ បានប្រាកដនៅរហូតមកដល់ខែកញ្ញា ២៥១៤ ក៏ត្រឡប់ជាបាត់ឈឹងទៅក្នុងរយៈនេះ (តាំងតែពី ព.ស.២៥១៥) ចិនបានបែរទៅមានសម្ព័ន្ធជាមួយសហរដ្ឋ តមកខាងក្រោយ ទើបមានការបង្ហាញអោយឃើញថា លីន ប៉ៀវ បានឃុបឃិតដាក់ផែនការពិឃាតលោកប្រធានម៉ៅសេតុង និង ស្ថាបនារបបផ្តាច់ការទាហាន តែផែនការណ៍មិនបានសម្រេចទើបឡើងយន្តហោះគេចទៅប្រទេសរូស្ស៊ី តែយន្តហោះធ្លាក់ស្លាប់នៅក្នុងកណ្តាលផ្លូវនាប្រទេសម៉ុងហ្គោលី។

ចាប់ពីពេលនោះមកក៏មិនមានការតែងតាំងអ្នកបន្តវង្សនយោបាយរបស់ម៉ៅសេតុងទៀត រហូតមកដល់ទីបំផុត លោកប្រធានម៉ៅសេតុង បានទទួលមរណភាពនៅ ព.ស. ២៥១៩។ រាប់ចាប់តាំងពី ព.ស.២៥២០ ជាដើមមក តើង ស៊ៀវផីង បានមានអំណាចច្រើនឡើង និង បានចាត់ដំណើរការគំរោងការណ៍កែទម្រង់សេដ្ឋកិច្ចអោយទាន់សម័យតាមនយោបាយពាណិជ្ជកម្មសេរី។ បន្ទាប់មកឧត្តមការណ៍ និង គំរោងនយោបាយបែប ម៉ៅនិយម ក៏ត្រូវបានបញ្ឈប់ ក្រៅពីនយោបាយសេដ្ឋកិច្ច និង នយោបាយប្រទេសជាតិ បានបង្វែរលទ្ធិម៉ៅនិយមខ្លាំងឡើងរួច ការបង្ខំនូវជំនឿ និង កិច្ចការសាសនា ក៏ត្រូវបានធូរស្រាលចុះផងដែរ សភាពការណ៍ខាងសាសនាទើបចាប់ងើបខ្លួនឡើងវិញនូវរាល់ស្ថានទី។

អ្នកទេសចរបរទេសដែលធើ្វដំណើរទៅប្រទេសជប៉ុន ស្ទើរតែគ្រប់រូបមិននឹកស្មានថា ខ្លួនឯងបានជួបជាមួយព្រះសង្ឃជប៉ុន ក្នុងពេលដែលចូលរួមកិច្ចកម្មតាមស្ថាប័នផ្សេងៗ រួចហើយនោះ ឬ សូម្បីតែអ្នកទំនាក់ទំនងជាមួយជនជាតិជប៉ុន ដែលធើ្វដំណើរមកប្រទេសថៃ ក្នុងឋានៈជាអ្នកសេដ្ឋកិច្ច ជានិស្សិតជាដើម យើងក៏មិនអាចជ្រាបថា ជនជាតិជប៉ុនទាំងនោះ អ្នកខ្លះជាព្រះសង្ឃក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាដែរ។

ទាំងអស់នេះព្រោះអ្នកបួសជនជាតិជប៉ុន និកាយមួយចំនួន មានជីវិតរស់នៅ ដូចប្រជារាស្ត្រសាមញ្ញ មានដំណើរជីវិត ប្រលូកក្នុងសង្គម ប្រកបសម្មាជីពធម្មតាដូចគ្រហស្ថដទៃដែរ, រឿងនេះជាលក្ខណៈពិសេសម្យ៉ាង នៃព្រះពុទ្ធសាសនាបែបជប៉ុន។ ក្នុងទីនេះបានរៀបរាប់ប្រពភកំណើត និង វត្តប្រណិប័តន៍ នៃព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសជប៉ុនមកចែកគ្នាអានដើម្បីផ្តល់ចំណេះដឹងដូចតទៅ ៖