លាចាកអង្គរ
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី21.មករា 2023.ម៉ោង 9:18

អានភាសាអាល្លឺម៉ង់

ពេល​ល្ងាច​ ព្រះអាទិត្យគងមាត់ព្រៃនាបញ្ចឹមទិស មេឃ​ប្រែ​ពណ៌​ទឹកក្រូច ហើយ​ពពកប្រែ​ពណ៌​ ស្រមតាមផ្ទៃមេឃ ដូចវង់ដូចតន្ដ្រីប្រគំបទភ្លេងបន្ទរជាមួយគ្នា ពេល​នោះ​ប្រាង្គ​កំពូលប្រាសាទ​អង្គរវត្តឈរខ្ពស់​ឡើងទៅលើ​ក្នុងផ្ទៃមេឃ​ដ៏​មហិមាហាក់អិតចេះខ្ជិលសោះឡើយ ភាពដ៏អស្វារ្យនេះ ហាក់​ដូច​ជា​មិន​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​ដោយ​ដៃ​មនុស្សនោះទេ។ នៅតំបន់ត្រូពិច ពន្លឺ នៃសន្ធិយារាត្រីឆ្លងកាត់យ៉ាងលឿន ហើយស្បៃមុងពណ៌ខ្មៅ ចូលមកគ្រប់ដណ្ដប់ផ្ទៃមឃនួសពន្លឺព្រះអាទិត្យ យ៉ាងលឿនអិតអុបមា មិនយូរប៉ុន្មាន ហ្វូងផ្កាយនៅលើមេឃ ខំបញ្ចេញពន្លឺព្រិចៗ គ្មានសំលេង គ្មានពន្លឺបំភ្លឺភាពងងឹតនេះបានឡើយ មេឃពណ៌ខៀវកាន់តែងងឹតទៅៗ ប្រាសាទកាន់តែមានថាមពលខ្លាំងឈរនៅទីនេះ គ្មាន​មន្ត្រី​ណា​ម្នាក់​បំបែក​ភាព​ស្ងៀមស្ងាត់ ​ដោយ​គោះសំឡេង​ជួង​ ដើម្បី​ប្រកាស​ពីការបិទ​ទ្វារនេះទេ អ្នក​រាល់​គ្នា​ដែល​ចង់​មើល​ក្រុង​ប្រាសាទ​ពេល​យប់​អាច​ចូល​បាន​ដោយ​ឥត​គិត​ថ្លៃ។

ដូចជាមានវេទមន្តចម្លែក ក្នុងការទស្សនាប្រាសាទដោយពន្លឺព្រះច័ន្ទ អ្វីៗហាក់បីដូចជាធំជាង មហិមាជាង ហើយវាហាក់ដូចជាមិនអាចមានទាស់តែសោះ ដែលអ្នកកំពុងស្ថិតនៅជាមួយ នឹងព្រលឹងវិញ្ញាណដ៏ស្រស់បំព្រង ដែលអ្នកសន្មត់ថា រស់នៅស្ថានសួគ៌ទីនេះ ប៉ុន្តែ អ្នក​ នឹង ​មាន​ការ​ភ័យ​ខ្លាច​ នៅ​ពេល​ដែល​សត្វ​ប្រចៀវវា​ស្រែកច្រេចៗឡើង ហើយ​វាហើរបោះពួយចេញ រឺ ចូលទៅក្នុងប៉ម កំពូលប្រាសាទខាងលើ ហ្វូងសត្វមូសមានចំនួន មិនដឹងប៉ុន្មានរយពាន់ទេ សម្រាប់ការមកលេងពេលរាត្រីយប់ ពួកគេជួយមនុស្សគ្រប់គ្នាអោយស្វែងរកផ្លូវត្រឡប់ពីសុបិនទៅជាការពិតវិញ ការ​ទៅ​លេងអង្គរ​នៅ​ពេល​យប់ដូចនេះ អ្នកគួរនាំយកភ្លើងបំភ្លឺទៅជាមួយផង ​ដូចជាភ្លើង​ពិលក៏បានដែរ ហើយបើមានធូប​បណ្ដេញ​មូសផងនោះ វារិតតែប្រសើរណាស់។

កាលពីសែសិបឆ្នាំកន្លងទៅ អ្នកអភិរក្ស បុរាណវិទ្យា Henri Marchal បានអញ្ជើញខ្ញុំទៅទស្សនាប្រាសាទអង្គរនៅពេលយប់ ពេលនោះ ភរិយា និង ​កូន​របស់​គាត់​ក៏​រួបដំណើរ ទៅ​ជាមួយ​យើង​ដែរ។កំណត់សំគាល់ : សៀភៅនេះបោះពុម្ព ឆ្នាំ ១៩៦៥ ហើយអ្នកសរសេរ ប្រហែលជាសរសេរមុនពេលបោះជាយូរណាស់ហើយ​។ អញ្ចឹងហើយការ ទៅលេងអង្គររបស់អ្នកនិពន្ធ ប្រហែលជានៅចន្លោះឆ្នាំ ១៩៣០ - ៤០ ។

ពួក​អ្នក​បម្រើ​របស់​លោក​បាន​ធ្វើ​ចន្លុះជ័រឈើដើម្បីដុតបំភ្លឺ បន្ទាប់ពីថ្ងៃលិច រថយន្តមួយបានបើកចូលទៅក្នុងព្រៃងងឹត តាមផ្លូវចាក់កៅស៊ូល្អ គេ​បានមកឈប់​នៅ​មុខ​ប្រាសាទ​តាព្រហ្ម ហើយ​អុជ​ចន្លុះរបស់គេ ដំបូង​ឡើយ ចន្លុះរបស់ពួក​គេ​បាន​ឆេះបំភ្លឺ តិចតួចទេ ប៉ុន្តែ​មិន​យូរ​ប៉ុន្មាន អ្នក​ចូល​រួម​ទាំង​អស់​បាន ដុតចន្លុះរបស់គេរៀងៗខ្លួន ពន្លឺចន្លុះបានបន្លឺទីងងឹតអោយភ្លឺយ៉ាងសន្ធោសន្ធៅ។ បន្ទាប់មក លោក Marchal នាំពួកយើងដើរតាមផ្លូវតូចៗ កាត់តាមប្រាសាទដ៏ធំធេងនេះ។ នៅក្នុងឯកសារតែមួយ យើងបានមកដល់ទឹកដីវេទមន្តនេះ ទោះបីជាខ្ញុំបានស្គាល់ទីនេះរួចទៅហើយក៏ដោយ ខ្ញុំមានការចំណាប់អារម្មណ៍ខ្លាំង ជាមួយនឹងពន្លឺសិប្បនិម្មិត ដែលបំភ្លឺដោយចន្លុះជ័ឈើ គឺវាចម្លែកមែនសំរាប់រូបខ្ញុំ ខ្ញុំមានអារម្មណ៍ខ្លួនអែងថា អោ! នេះហើយជាព្រះជាម្ចាស់។ ជំនួសអោយផ្ទាំងថ្មភ្នំ stalactites យើងបានឃើញដើមឈើ និង រូបចម្លាក់ស្រាប់តែផុសភ្លឺ ចេញពីភាពងងឹត យើងខ្លាចឡើងព្រឺសម្បុរបះសក់ ចង់រត់ប្រាសអាយុតែម្ដង។ ភ្លើងចន្លុះជ័ររបស់យើង អាចបំភ្លឺបាន ​តែនៅ​កន្លែង​ជុំវិញបរិវេនជិតៗខ្លួនយើងតែ​ប៉ុណ្ណោះ​ ​ដូច្នេះ​ហើយ អ្វីៗ​ហាក់​ដូច​ជា​បិទ ​​លំហជំវិញខ្លួនយើង រូបចម្លាក់ហាក់ដូចជាមានថាមពលខ្លាំងជាងអ្វីៗពេកណាស់ រូបហាក់ដូចបង្ហាញពីបំណងរបស់រូប ដូចជាចង់ដើរចេញពីជញ្ជាំង ពួកគេមើលទៅហាក់ដូចជាមានសីលទមន្តវិជ្ជាការអ្វីមិនដឹង ខ្លាំងក្លាណស់ អ្វីៗផ្សេងពីនេះទៀតនោះ រូបចម្លាក់ឈរព្រងើយបែបហី គឺអស្ចារ្យណាស់ ដេលយើងមើលរូបនេះប្រឆាំង នឹង ផ្ទៃខាងក្រោយខ្មៅងងឹត។ នៅពេលថ្ងៃ ពន្លឺមកពីខាងលើ ប៉ុន្តែនៅពេលយប់ រូបចម្លាក់ត្រូវបានបំភ្លឺពីខាងក្រោម រឺ ពីចំហៀងដោយភ្លើងពិលចន្លុះជ័រឈើ របស់យើង ដូចនេះហើយ ដែលផ្តល់អោយនូវផ្ទៃមុខចំលាក់ថ្មមើលលែងស្គាល់ អាចនិយាយថា ជារូបថ្មី ភាពទាក់ទាញរបស់រូប ល្បួងលួងចិត្ដយើងអោយស្រលាញ់កាន់តែខ្លាំងឡើងថែមទៀត ដែលទាំងអស់នេះឆ្លុះបញ្ចាំងពីបរិយាកាសវេទមន្ត រឺថា ដាក់ស្នេហ៍។

មតិគំនិត​យើង​-​យើង យើងសូម​ផ្តល់​សិទ្ធិ​សេរីភាព អោយមានដំណើរការ ទៅដោយសេរី ហើយប្រសិនបើអ្នកចង់ដើរត្រលប់ក្រោយទៅបុរេសម័យរបស់ខ្មែរវិញ នោះវាក៏គឺជាសិទ្ធសេរីភាពរបស់អ្នក នៅពេលណាមួយ ដែលអ្នកគិតថា អ្នកអាចឃើញព្រះនាង រឺ ស្តេចខ្លួនឯង បង្ហាញខ្លួនចេញពីភាពងងឹត នៅក្នុងសម្លៀកបំពាក់ស្ដេចដ៏អស្ចារ្យ ប៉ុន្តែ​វាគ្រាន់តែជារូបចំលាក់ដុំថ្មមួយដុំប៉ុណ្ណោះទេ ​នេះហើយជាការឆ្លើយតបរបស់យើង ជាមួយភ្លើង​បំភ្លឺ​នេះ គឺជារូបចំលាក់ដ៏​ច្រើន ហើយហាក់ដូច​ជា​គេ​ចង់​និយាយ​ជាមួយ​យើង អប្សរាដ៏ស្រស់ស្អាត អ្នករាំ ដែលរាំតាមចង្វាក់នៅលើជួរឈរជារៀងរហូត ពួកគេហាក់ដូចជាញញឹមកាន់តែស៊ីជម្រៅ ហាក់បីដូចជាស្រើបស្រាលដោយការភ័យខ្លាចរបស់អ្នកទស្សនា យើងហាក់បានលឺតែសំឡេងរបស់យើង សត្វប្រចៀវដែលតែងតែស្រែកខ្ញៀវខ្ញារ បានស្ងាត់បាត់ស្រមោលទៅណាបាត់អស់ទៅហើយ រិសឈើ បានចាក់អោបជាប់គ្រប់ជ្រុង នៃ ជញ្ជាំង ខ្ញុំមានអារម្មណ៍គិតផ្ដួចក្នុងគិតចិត្ដថា អីសត្វពស់ កំណាចនេះវាកំពុងរួមរិតច្របាច់ក តួប្រាសាទអោយដួលរលំនាពេលមិនយូរខាងមុខ សោកនាដកម្ម ដ៏គួរអោយខ្លាចនេះ វាបំផ្លិចបំផ្កាញមួយថ្ងៃបន្ដិៗ រហូតដល់អវសានតែម្ដង។ ក្នុង​ពន្លឺ​ភ្លើងចន្លុះជ័រឈើរបស់យើងនេះ ឆ្លុះអោយឃើញពីទិដ្ឋភាពនៃប្រាសាទ ដែលកំពុង ត្រូវ​ច្របាច់ក​កាន់​តែ​ឈឺចាប់ អ្នក​គិត​ថា ​អ្នក​អាច​លឺ​សម្រែក​រក​ជំនួយដែររឺអត់?។

នៅក្នុងទីធ្លាមួយ មែកដើម នៃ ដើមឈើធំៗ ចាំងភ្លឺ នឹង ពន្លឺភ្លើងចន្លុះរបស់យើង ពួកគេហាក់ដូចជានិយាយថា "ទីនេះពិភពលោករបស់យើង អ្នកមិនមានអ្វីត្រូវស្វែងរកនៅទីនេះទេ!.." ។ អណ្តាតភ្លើងរលត់បន្តិចម្តងៗ ពន្លឺរបស់វាកាន់តែតូចទៅៗ ប៉ុន្តែអារម្មណ៍នៃសុភមង្គលដែលយើងបានជួបប្រទះ នឹង ទស្សនីយភាពដ៏អស្ចារ្យនៅក្នុងពិភពព្រៃដ៏សែនស្ងាត់ នៃ ដែនប្រាសាទមួយនេះ បានយកឈ្នះលើចេតនារម្មណ៍របស់យើង អោយកាន់តែរំភើបញាប់ច្រើនឡើងៗថែមទៀត។ សូម្បី​តែ​ថ្ងៃ​នេះ​ក៏​ដោយ រូបភាព​ដែល​ពោរពេញ​ទៅ​ដោយ​ពន្លឺ​ចរុះ​ពណ៌​ទាំង​នេះ​ ស្ថិត​ក្នុង​ការ​ចងចាំ​របស់​ខ្ញុំអិតងាយភ្លេចបានឡើយ។

រាល់ការធ្វើដំណើររបស់យើងបានចូលមកដល់ទីបញ្ចប់ហើយ ដូច្នេះយើងក៏ចាកចេញពីអង្គរ ដោយនាំមកជាមួយ នូវ អារម្មណ៍ដ៏រំភើបញាប់ញ័រក្នុងចិត្តរបស់យើងដែរ ដែលយើងបានជួបប្រទះ នូវ អ្វីដែលអស្ចារ្យ និង រុងរឿង រកអ្វីប្រៀបស្មើគ្មាន។

ទោះ​ជា​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ត្រីហែលក្នុងទឹកសមុទ្រដ៏ធំធេង ក៏ត្រូវព្រានប្រមង់ចាប់មកបាន ត្បិត​យើងក៏​មិន​អាច​យល់​ថា ​មនុស្ស​ដែល​បង្កើត​ប្រាសាទ​ដ៏អស្ចារ្យបែប​នេះ​បាន​ស្លាប់​ទៅ​ហើយដែរ មានតែពីរបីសតវត្សប៉ុណ្ណោះ ដែលត្រូវបានមនុស្សម្នា មានការអភិវឌ្ឍន៍ ដ៏ទេវភាពពិតប្រាកដទេ ដែលគេនឹករលឹកដល់ផ្តល់ភាពអស្ចារ្យអោយគាត់ ដូចឧតុនិយមធាតុអាការប្រែប្រួលមិនទៀតទាត់ ជួនមានអាចម៍ផ្កាយដែលធ្លាក់មកបំភ្លឺអ្វីៗទាំងអស់ ហើយបន្ទាប់មកបាត់នៅក្នុងទីងងឹតទៅ ដូចជាស្នាដានរបស់គាត់ ដែលត្រូវលើទុកជាស្ដេចទេវតានៅលើមេឃ ហើយប្រាសាទថ្ម និង រូបចម្លាក់ទាំងនេះក៏ភ្លឺនៅក្នុងសារមន្ទីរយ៉ាងត្រចះត្រចង់ផងដែរ។
សូម​អោយប្រាសាទ និង រូបចំលាក់ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​រក្សា​ទុក ​ដើម្បី​អោយ​មនុស្ស​មួយ​ចំនួន​​ធំ នៅ​តែ​អាច​ជួប​ប្រទះ​ នឹង ​ពន្លឺ​នេះ​នៅ​ក្នុង​អង្គរតរៀងទៅ។ ការវិភាជាច្រើន បានគេ​សន្មត​​ធ្វើ​ឡើង​ អំពី​អ្វី​ដែល​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ខ្មែរ​ធ្លាក់ចុះ​ដុនដាបរហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ មិនយូរប៉ុន្មាន មានគេនិយាយការស្តីបន្ទោស បានធ្លាក់មកលើជនជាតិថៃ ដែលជាទំនៀមទម្លាប់ចាស់អាក្រក់របស់ពួកគេ «ឈ្នះបានប្រមូលយករបស់ដែលមានប្រយោជន៍ ហើយ បំផ្លាញអ្វីៗដែលនៅសល់»។ ប៉េស្ត ជំងឺអាសន្នរោគ និងគ្រុនចាញ់ ត្រូវបានគេដាក់ឈ្មោះថាជាបុព្វហេតុទី ២ នៃការដួលរលំរបស់ខ្មែរ ជំងឺរាតត្បាតបែបនេះអាចកាត់បន្ថយកម្រិតនៃចំនួនប្រជាជនយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ហើយបណ្តាលអោយប្រជាជនធ្វើចំណាកស្រុក ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ មិនមានប្រពៃណីដែលបង្ហាញពីភាពត្រឹមត្រូវនៃលទ្ធភាពនេះទេ។

រៀងរាល់ម៉ោង មិនថាក្នុងភាពស្ងៀមស្ងាត់ រឺ ក្រោមពន្លឺថ្ងៃនោះទេ អារម្មណ៍របស់មនុស្សតែងផ្លាស់ប្ដូររឿយៗទៅ តែអង្គរវត្ដ ហាក់ដូច
ជាគ្មានពេលវេលា ផ្លាស់ប្ដូរអ្វីអោយខុសប្លែកពីអង្គរ របស់អង្គរ ដូចអារម្មណ៍របស់មនុស្សឡើយ ការងារ សិល្បដោយ ស្ថាបត្យករ ដ៏
ឆ្លាតវៃម្នាក់ ដែលមានឈ្មោះនេះ យើងមិនអាករកបានទៀតឡើយ។

សម័យកាលទី៣ ជាសម័យកាលមួយដែលខ្មែរចុះថយកម្លាំងដ៏ខ្លាំងខ្លា យើងជឿថា វាជាសំណាងអាក្រក់គ្រប់បែបយ៉ាង នៃ គ្រោះមហន្តរាយផ្សេងៗ ដែលបានកើតឡើងចំពោះនគរខ្មែ។ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ជាស្ដេចសឹកដ៏ខ្លាំងពូកែ បានធ្វើសឹកសង្គ្រាម បោសសំអាតខ្មាំងសត្រូវអោយខ្លបខ្លាចគ្រប់ទិសទី ព្រះអង្គបានឡើសោយរាជ្យបាន៣៨ឆ្នាំ ក្នុង​អំឡុង​ពេល​នេះ ប្រទេស​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើងវិញ​ និង មានការរីកចំយ៉ាងខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត សំណង់នានាត្រូវបានសាងសង់ បន្ទាយក្តី ព្រះខ័ន តាព្រហ្ម បន្ទាយឆ្មា បាយ័ន ទីលានព្រះស្ដេច កំពែងក្រុង ព្រែកជីកជាដើម អង្គរវត្តត្រូវបានបញ្ចប់ សត្រូវឈ្លានពានចាមត្រូវបានបង្ក្រាប បីភាគបួន នៃ ប្រទេសសៀមស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់អាណាចក្រខ្មែរ។ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ មិនត្រឹមតែជាអ្នកចម្បាំង និង ជារដ្ឋបុរសដ៏អស្ចារ្យប៉ុណ្ណោះទេ ព្រះអង្គក៏ជាអ្នកសាងសង់ ដែល គ្មានទីបញ្ចប់។ ព្រះអង្គបានកាន់ក្ដាប់អំណាចទាំងអស់យ៉ាងស្វាហាប់ រដ្ឋដែនអាចក្រខ្មែរ ស្ថិតនៅក្នុងដៃរបស់ព្រះអង្គ ហើយបានឈានដល់កម្រិតកំពូល នៃ សមិទ្ធិផលរបស់ប្រជាជនរបស់ព្រះអង្គ ដែលមិនធ្លាប់មាននៅក្នុងបុព្វបុរស រឺ កូនចៅរបស់ពួកគេពីមុនមក។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ប្រជាជនរបស់ព្រះអង្គ មិនដែលត្អូញត្អែរអំពីការខ្វះខាតអាហារបរិភោគ និង ការងារមុខរបរចិញ្ចឹមជីវិតនោះទេ ក្រោយ​ពីការសោយ​ទិវង្គត​របស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ដែលជាស្ដេចកំពូលនេះ រាស្ដ្រ​របស់​ព្រះអង្គ​ ហាក់ត្រូវ​ពិការខ្វិខ្វង់អស់រលីងតែម្ដង។ កាល​ដែល​សៀម និង ​ចាម​បាន​កត់​សម្គាល់​ឃើញ​ដូច្នេះ ​ពួក​គេ​បាន​រំដោះ​ខ្លួន​ចេញ​ពី​ការ​ត្រួតត្រារបស់ខ្មែរ លែងនៅជាចំនុះខ្មែរតទៀត ពេលនោះប្រជាជនខ្មែរបាត់បង់ការគោរព និង ការជឿទុកចិត្តលើស្តេចរបស់ពួកគេ ប្រហែលជាកំហុសក៏ត្រូវរកឃើញផងដែរ នៅក្នុងអ្នកគ្រប់គ្រងរបស់ស្ដេចជំនាន់ក្រោយៗ ដែលមិនមានទេពកោសល្យ ក្នុងការគ្រប់គ្រង ពីព្រោះភាពទន់ខ្សោយផង និង ចរិតលក្ខណរបស់ស្តេចមួយអង្គៗផង ដែលជៀសមិនរួចនាំអោយមានការបែកបាក់ និង ការដួលរលំ នៃ ប្រជាជន។

នៅពេលដែលស្ដេស្នងរាជ្យបន្ដពីព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ គេមានជំនឿថា ព្រះពុទ្ធ នឹង នាំឱ្យព្រះអង្គមិនមានសំណាងល្អក្នុងការគ្រប់គ្រងរដ្ឋាភិបាល ទ្រង់បានបានណែនាំ និង ត្រលប់មានកាន់សាសនាហិណ្ឌូឡើងវិញ ប៉ុន្តែទ្រង់មិនបានធ្វើអោយបានសំរេច្រើនធំដុំទេ ក្នុងការ ការផ្លាស់ប្តូរសាសនានេះ ហើយទូក សំពៅធំ របស់រដ្ឋ ក៏ត្រូវលិចលង់អស់ ប្រឡាយ​ជា​ច្រើន​បានរីងខះស្ងួត​ទៅ​ដោយ​គ្មាន​ទឹក ពេលនេះខ្មែមិនមានអ្នកទោសសង្គ្រាមគ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីអនុវត្តការងារដ៏ធំសម្បើម ក្នុងការជួសជុលដៃទន្លេទាំងនោះបានទេ។ ឆ្នាំនៃគ្រោះរាំងស្ងួតដ៏ធំក៏បានមកដល់ ហើយអ្វីៗហាក់ដូចជាឃុបឃិតប្រឆាំង នឹង នគរខ្មែរតែម្ដង។

ក្នុង​ពេល​នោះ សៀម​ដែលលែងនៅចំនុះខ្មែ មានកម្លាំង​ខ្លាំងឡើង​វិញ ហើយបានកេណ្ឌទ័ព​ត្រៀម​ធ្វើ​សង្គ្រាមសងសឹកខ្មែរវិញ ពួកគេបានវាយចូលលុកលុយអង្គរធំពីរដង ហើយ នោះហើយ វាល្មមប្រជាជនខ្មែរគ្រប់រូភ្ញាក់រលឹក អង្រួនជំនឿរបស់ពួកគេទៅលើព្រះស្ដេច- ព្រះរាជាអាទិទេពរបស់ពួកគេ។

ប្រហែលជាទីក្រុង និង អាណាចក្រទាំងមូលត្រូវបានបំផ្លាញទាំងស្រុង អ្វីៗទាំងអស់ស្ថិតនៅក្នុងភ្នក់ភ្លើង និង គំនរផេះ គ្មាន​គម្ពីរ​ណា​មួយ​រាយការណ៍​ពី​ការ​បញ្ចប់ ​នៃ ​ទីក្រុង​ដ៏ធំ​បំផុត ស្អាត​បំផុត​ នៅ​ខាង​ក្រោយ​អាណាចក្រស្ថានសួគ៌នេះឡើយ។ នៅ​ពេល​ធ្វើ​ដំណើរ​ត្រឡប់​មក​ភ្នំពេញ យើង​បាន​ជិះទូកឆ្លង​កាត់តាមបឹងទន្លេសាប នៅទីនេះ មានត្រី​ដ៏​ច្រើន​សន្ធឹក​សន្ធាប់​ណាស់ ហ្វូងត្រីទាំនេះវា​ឡើង​ពី​សមុទ្រ​ជា​រៀង​រាល់​ឆ្នាំ ហើយ​ត្រូវ​បាន​ខ្មែរ​បញ្ជូន​ទៅ​ក្នុង​អាង​ស្តុក​ទឹក​របស់​ពួក​គេ ផ្លូវទឹកទាំងអស់នេះ ជាកន្លែង សមរភូមិទ័ពជើងទឹកប្រឆាំង នឹង ពួកចាមឈ្លានពាន តែផ្លូវទាំងត្រូវបានបំផ្លាញខូចខ្ទិចខ្ទីអស់ទៅហើយ តែក៏ជាទី ដែលអ្នក​ចូលចិត្ដសប្បាយ​​ ​បាន​ប្រារព្ធ​ពិធី​បុណ្យ​អុំទូក​នៅ​លើ​ទឹក​រលក​នេះ ដែល​មនុស្ស​រាប់​ពាន់​នាក់​បាន​អណ្តែត​លើ​ទូក​ដែល​តុបតែង​ដោយ​ផ្កា។

នៅឆ្នាំ ១៤៣១ ទូករបស់ស្តេចបានដឹកនាំពីអង្គរមកភ្នំពេញ ព្រះមហាក្សត្របានភៀសខ្លួនចេញពីរាជធានីអង្គរដោយទូកនេះ អាណាចក្រខ្មែរដ៏ស្រស់បំព្រង និង ដ៏មានឥទ្ធិពលរន្ទឺខ្ខរខ្ខាយ បានរលត់លិចលង់គ្នុងគ្រានេះអែង។ ១៣០.

កាលពី 500 ឆ្នាំមុន ទូកមួយជាមួយស្តេចបានបើកនៅលើបឹងនេះ ទ្រង់​ចាក​ចេញ​ពី​ក្រុង​អង្គរ​ជា​រៀង​រហូត។

*** ចប់បរិបូរណ៌ ***