ព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ដ្រនៃកម្ពុជា
Raoul Jennar
ប្រែសំរួលក្រៅផ្លូវការ
****************************************
ថ្ងៃសៅរ៍ ទី22.ឧសភា 2021.ម៉ោង 09:12
ព្រិត្ដិការណ៍ ឆ្នាំ១៩៥៦ -១៩៥៩
ព្រឹត្ដការណ៍ឆ្នាំ១៩៥៦
ខែមករា ថ្ងៃទី៥ រដ្ឋាភិបាលសង្គមទី១ គឺរដ្ឋាភិបាល អ៊ុម ឈៀងស៊ុន។ ថ្ងៃទី១៤ សេចក្ដីប្រកាសអោយមានការកែប្រែរដ្ឋធម្មនុញ្ញយ៉ាងសំខាន់មួយ ដែលអាចនិយាយបានថាជារដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មី។ គឺមានរាប់បញ្ចូលនូវសិទ្ធិបោះឆ្នោតរបស់នារី។ ការបោះឆ្នោតរើសសភាខេត្ដ និង ក្រុង។ បង្កើតអោយមានរបបប្រធានាធិបតី ពាក់កណ្ដាលផ្ទាល់។ ថ្ងៃទី២៧ ច្បាប់មួយបានចែងអំពីសមាសភាពសភាខេត្ដដែលត្រូវជ្រើសរើសតាមរយការបោះឆ្នោតដោយផ្ទាល់ និង ជាសកល។ ការបោះឆ្នោតនេះ បានចាប់ផ្ដើមឡើងនៅពេលក្រោយក្នុងឆ្នាំដដែលនេះ។ បន្ដិចម្ដងៗ ពួកសភាខេត្ដទាំងនោះ បានតាំងខ្លួនជាអ្នកជជែកតវ៉ាខាងនយោបាយរាល់ការមិនពេញចិត្ដដែលបណ្ដាលមកពីនយោបាយ នៃអំនាចកណ្ដាល។
ខែកុម្ភ ថ្ងៃទី១១ ការបើកសាលាភូមិន្ទរដ្ឋបាល។ ពីថ្ងៃទី១៣ ដល់ថ្ងៃទី២១ ដំនើរទស្សនកិច្ចរបស់ស្ដេចសីហនុ ទៅកាន់ប្រទេសចិន សហភាពសូវៀត និង ឆេកូស្លូវាគី។ សេចក្ដីថ្លែងការរួម ចិនកម្ពុជា។ ជំនួយលើកដំបូងរបស់ប្រទេសចិនផ្ដល់អោយប្រទេសកម្ពុជា មិនមែនកុំមុយនិស្ដ។
ខែមិនា ថ្ងៃទី១ រដ្ឋាភិបាលសង្គមទី៣ គឺរដ្ឋាភិបាលសីហនុ។ សីហនុបដិសេធមិនចូលរួមអង្គការសិទ្ធិសញ្ញាស៊ីអាគេ្នយ៍។
ខែមេសា ថ្ងៃទី៣ រដ្ឋាភិបាលសង្គមទី៤ គឺរដ្ឋាភិបាល ឃឹម ទិត។ ពីថ្ងៃទី២១ ដល់ថ្ងៃទី២២ សមាជសង្គមលើកទី៣ បដិសេធមិនចូលរួមអង្គការសិទ្ធិសញ្ញាអាស៊ីអាគេ្នយ៍។ ការគាំទ្រនយោបាយអព្យាក្រឹតរបស់សីហនុ។ គណបក្សប្រជាជនសុំចូលជាមួយគណបក្សសង្គមរាស្រ្ដនិយម តែត្រូវបានគេបដិសេធ។
ខែមិថុនា ថ្ងៃទី១៥ ការបង្កើតការិយាល័យភូមិន្ទ នៃ កិច្ចសហប្រតិបត្ដិការ គឺជាអង្គការឥណទានមួយសំរាប់រិតត្បិត អំពីមហន្ដរាយ ដែលកើតមានពីការយកពន្ធខ្លាំងពេកពីទំនិញចិន។
ខែកញ្ញា ថ្ងៃទី១៥ រដ្ឋាភិបាលសង្គមទី៥ គឺរដ្ឋាភិបាលសីហនុ។ ក្រសួងបោសសំអាតទូទៅមួយត្រូវបានបង្កើតឡើងដែលមានទ្រង់ស៊ីសុវត្ដិ មុនីរ៉េតជារដ្ឋមន្រ្ដី។ ទ្រង់បានរៀបចំអោយមានច្បាប់ដោយបង្កើតអោយមាន ប្រពន្ធយុត្ដិកិច្ចពិសេសអែករាជមួយសំរាប់ត្រួតពិនិត្យអែកសារដែលជាប់ទាក់ទងទៅ នឹង ជនជាប់សង្ស័យក្នុងអំពើពុករលួយ។ សីហនុទាមទារអោយទ្រង់មុនីរ៉េត លាលែងពីតំនែង តែត្រូវទ្រង់បដិសេធ។
ខែតុលា ទាហានថៃមកជំនួសប៉ូលិសថៃដើម្បីកាន់កាប់ប្រាសាទព្រះវិហារ។ ថ្ងៃទី២៥ រដ្ឋាភិបាលសង្គមលើកទី៦ គឺរដ្ឋាភិបាលសាន់ យុន។ ពេលនោះទ្រង់មុនីរ៉េត គ្មានមុខងារអ្វីទៀតឡើយ។
ខែវិច្ឆិកា ពីថ្ងៃទី២២ ដល់ថ្ងៃទី២៧ ទស្សនកិច្ចជាផ្លូវការលើកទី១ នៅកម្ពុជារបស់រដ្ឋមន្រ្ដីការបរទេសចិនប្រជាមានិតជូអេន ឡាយ។ ថ្ងៃទី២៦ ក្រុមនិស្សិតខ្មែរនៅបារីស បាននាំគ្នាបង្កើតសមាគមឡើងវិញដោយអោយឈ្មោះថា សម្ព័ន្ធនិស្សិតខ្មែរឈ្មោះ អុន សុកាន ត្រូវបានជាប់ឆ្នោតនៅថ្ងៃទី២៨ ខែធ្នូ ជាប្រធាន។ នៅក្នុងគណកម្មាធិការ គេឃើញមានឈ្មោះអៀងសារី ខៀវ ធិរិទ្ធ ខៀវ សំផន ជួន មុំ។
ព្រឹត្ដការណ៍ឆ្នាំ១៩៥៧
ខែមករាថ្ងៃទី៣ រដ្ឋាភិបាលសីហនុ ទី៧ គឺរដ្ឋាភិបាលសាន យុន។ ថ្ងៃទី១២ សមាជសង្គមលើកទី៤ អនុមតិដំណោះស្រាយស្ដីអំពីអព្យាក្រឹតភាពនៃប្រទេសកម្ពុជា។
ខែមេសា ថ្ងៃទី៩ រដ្ឋាភិបាលសង្គមទី៨ គឺរដ្ឋាភិបាល សីហនុ។ ថ្ងៃទី២៥ ជាលើកទី១ ដែលយួនខាងត្បូងចោទប្រទេសកម្ពុជាពីបទផ្ដល់កន្លែងជ្រកកោនដល់ពួកព្រៃយួនកុំមុយនិស្ដ។
ខែឧសភា ថ្ងៃទី២ ទាហានយួនខាងត្បូងបានឆ្លងកាត់ព្រំដែនប្រទេសកម្ពុជាចូលក្រុងភូមិចន្រ្ទា ខេត្ដស្វាយរៀង។
ខែកក្កដា ថ្ងៃទី១៥ សមាជសង្គមលើកទី៥ ការអនុមតិលក្ខន្ដិកចំពោះជនបរទេសដែលមានមុខរបរចំនួន១៨ ត្រូវហាមឃាត់។ ថ្ងៃទី២៦ រដ្ឋាភិបាលសង្គមទី៩ គឺរដ្ឋាភិបាល ស៊ឹម វ៉ា។ ខែសីហា ថ្ងៃទី១១ ការជជែកតទល់គ្នាជាសាធារណៈ និង ចាក់ផ្សាយតាមវិទ្យុរវាង សីហនុ និង អ្នកដឹកនាំគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យចំនួនប្រាំនាក់ ដែលក្នុងនោះមានវត្ដមានទ្រង់ ភូរីដារ៉ា ដែរ។ ពេលចប់កិច្ចប្រជុំអ្នកទាំងប្រាំត្រូវទាហានរក្សាវាំងវាយធ្វើបាបរហូតដល់មានរបួសជាទំងន់។ ការតាមវាយប្រហារលើពួកគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យចេះតែមានបន្ដអស់រយពេលបីថ្ងៃ។ គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យក៍ត្រូវរលាយបាត់។ ដប់ឆ្នាំក្រោយមក គេឃើញអតីតសមាជិកប្រជាធិតេយ្យខ្លះៗ ក្លាយជាពួកសាធារណរដ្ឋ ហើយខ្លះទៀតជាពួកកុំមុយនិស្ដ។ ថ្ងៃទី២០ សីហនុ សម្ពោធន៍ ផ្ទះកម្ពុជាដែលស្ថិតនៅក្នុងបរិវេណបូរីនិស្សិតនៅក្រុងបារីស។
ខែកញ្ញា ថ្ងៃទី៥ ការបង្កើត យុវជនសង្គមរាស្រ្ដនិយមខ្មែរ ថ្ងៃទី៦ ច្បាប់ប្រកាសអព្យាក្រិតភាពនៃប្រទេសកម្ពុជា។
ព្រឹត្ដការណ៍ឆ្នាំ១៩៥៨
ខែមករា ពីថ្ងៃទី៤ ដល់ថ្ងៃទី៦ សមាជសង្គមលើកទី៦ មានការតិះទៀនយ៉ាងខ្លាំងចំពោះលោក ស៊ឹម វ៉ា។ ថ្ងៃទី២១ រដ្ឋាភិបាលសង្គមទី១០ គឺរដ្ឋាភិបាល ប៉ែន នុត។
ថ្ងៃទី២៦ ការធ្វើប្រជាមតិលើច្បាប់បោះឆ្នោត។ សិទ្ធិបោះឆ្នោតរបស់នារីត្រូវបានការអនុមតិដោយសំលេងឆ្នោតគាំទ្រ ៩៩,៩៥%។
ខែមិនា ថ្ងៃទី២៣ ការបោះឆ្នោតសភាធម្មនុញ្ញ។ ជាលើកទី១ ដែលនារីខ្មែរបានចូលរួមបោះឆ្នោត។ មានគណបក្សពីរចូលរួមប្រកួត គឺគណបក្សសង្គមរាស្រ្ដនិយម និង គណបក្សប្រជាជន។ បេក្ខជនឈរឈ្មោះទាំងអស់ ពីគណបក្សសង្គមត្រូវបាន សីហនុ ជាអ្នកជ្រើសរើសដោយផ្ទាល់ ដែលភាគច្រើនជាបេក្ខជនដែលមានវ័យក្មេង និងមានសមត្ថភាពជាងមុន ដូចជា ហ៊ូ យន់ ហ៊ូនឹម ជាដើម (ជាបេក្ខជនខេត្ដកំពង់ចាម)។ ដោយមានការគៀបសង្កត់ជាច្រើនលើកច្រើនសារពីពួកប៉ូលិស គណបក្សប្រជាជន មានលទ្ធិភាពឈរឈ្មោះតែមួយមណ្ឌលតែប៉ុណ្ណោះ (បេក្ខជនឈ្មោះ កែវ មាសប្រចាំមណ្ឌលភ្នំពេញត្រូវលាក់ខ្លួននៅស្រុកស្រែ)។ ក្នុងគ្រប់យុទ្ធនាការ ឃោសនារកសំលេងរបស់គណបក្សសង្គម គឺផ្ដោតទៅលើការប្រឆាំង នឹង គណបក្សប្រជាជន។ គណបក្សសង្គម ឈ្នះបានកៅអីទាំងអស់នៅក្នុងសភា។
ខែមេសា ថ្ងៃទី២៩ រដ្ឋាភិបាលសង្គមលើកទី១១ រដ្ឋាភិបាល ស៊ឹម វ៉ា។
ខែមិថុនា ពីថ្ងៃទី៨ ដល់ថ្ងៃទី២៥ កងពលធំយួនខាងត្បូងជាច្រើនបានចូលមកក្នុងទឹកដីខ្មែរចំងាយ១៥គម គឺភាគខាងត្បូងឈៀងខាងកើតខេត្ដ ស្ទឹងត្រែង។ បើតាមកាសែត ប៉ង់តាហ្គោន នេះជាកាយវិការសំលុតស្ដេច សីហនុ អោយប្រកាន់យកអិរិយាបថខាងអាមេរិកកាំង។ ការបរាជ័យនៃផែនការនេះបានធ្វើអោយពួកសេអ៊ីអាចាប់
ផ្ដើមសិក្សាផែនការទំលាក់សីហនុ។
ខែកក្កដា ថ្ងៃទី១០ រដ្ឋាភិបាលសង្គមទី១២ គឺ រដ្ឋាភិបាល សីហនុ។ ហ៊ូ យន់ ហ៊ូ នឹម ក៍ចូលរួមដែរ។ ថ្ងៃទី២៤ ការបង្កើតទំនាក់ទំនងការទូតជាមួយចិនប្រជាមានិត។
ខែសីហា ថ្ងៃទី១៦ កងទាហានថៃបានបង្ហាញខ្លួនយ៉ាងព្រហើន នៅតំបន់ព្រះវិហារ។ ពីថ្ងៃទី១៨ ដល់ថ្ងៃទី៣ កញ្ញា ការចចារខ្មែរថៃ នៅបាងកកស្ដីអំពីប្រាសាទព្រះវិហារ។ ថៃបានបដិសេធមិនទទួលស្គាល់ ផែនទីនៃសិទ្ធិសញ្ញាឆ្នាំ ១៩០៧ នោះឡើយ។ ខែតុលា ថ្ងៃទី៩ នៅទីក្រុងវ៉ាស៊ីនតោនក្នុងសន្ទរកថា ថ្លែងទៅកាន់អង្គការអាស៊ីយ៉ាហ្វោនដេសិន ស្ដេចសីហនុ បានព្យាយាមពន្យល់ដល់ប្រជាជនអាមេរិកាំង អោយយល់អំពីភាពចាំបាច់នៃនយោបាយអព្យាក្រិតរបស់ប្រទេសកម្ពុជា។
ខែធ្នូ ថ្ងៃទី៣០ សម សារី ដែលជាអតីតឧបនាយករដ្ឋមន្រ្ដី អតីតអែកអគ្គរដ្ឋទូតខ្មែរប្រចាំទីក្រុងឡុង និង ជាអ្នកនិយមអាមេរិកាំងនោះ បានបង្កើតគណបក្សប្រឆាំងមួយឈ្មោះ បង្រួបបង្រួមខ្មែរប្រជាធិបតេយ្យ។ ក្រោយមកគាត់បានរត់គេចទៅសៃហ្គង។ នៅឆ្នាំ ១៩៦៣ ត្រូវបានគេបណ្ដេញចេញពីប្រទេសថៃ ហើយត្រូវបានគេសម្លាប់នៅប្រទេសលាវ។
ព្រឹត្ដការណ៍ឆ្នាំ១៩៥៩
ខែមករា ថ្ងៃទី១៣ សីហនុ បរិហាររិះគន់ផែនការក្បត់ប្រឆាំង នឹង ព្រះអង្គរបស់ក្រុងបាងកក ដោយបានជួយជ្រោមជ្រែងសមសារី។ ថ្ងៃទី១៩ ពិធីសំភោធន៍អាកាសយាន្ដអន្ដរជាតិពោចិនតុង ដែលបានសាងសង់ឡើងក្រោមជំនួយឧបត្ថម្ភប្រាក់ពីប្រទេសបារាំង។
ខែកុម្ភ ថ្ងៃទី១៧ រដ្ឋាភិបាលសង្គមទី១៣ គឺរដ្ឋាភិបាលសីហនុ។ ថ្ងៃទី១៩ តាមរយៈការផ្ដួចផ្ដើមគំនិតរបស់ធនាគាជាតិ រដ្ឋាភិបាលបានបង្កើតអោយមានជាផែនការគណេនយ្យទូទៅមួយ។ ថ្ងៃទី២០ ការបង្កើតអោយមានបំនងទាក់ទងការទូតឡើងវិញជាមួយប្រទេសថៃ បន្ទាប់ពីមានការសម្របសំរួល របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។
ថ្ងៃទី២២ ផែនការក្បត់ត្រូវបានរៀបចំឡើងដោយ ដាប ឈួនចៅហ្វាយខេត្ដសៀមរាប ដើម្បីប្រឆាំង សីហនុ ត្រូវបែកការហើយ ដាប ឈួន ត្រូវគេសំលាប់នៅថ្ងៃទី៣ ខែមិនា។ ក្នុងផែនការនេះមានការលូកដៃចូលពី អាមេរិកថៃ និង យួនខាងត្បូង។ ស៊ីវ ហេង ដែលជាអគ្គលេខានៃបក្សប្រជាជនបដិវត្ដន៍ខ្មែរ បានចុះចូល នឹង រដ្ឋាភិ
បាលដោយគ្មានបានអោយដំណឹងអ្វីមុនដល់ជួរអ្នកដឹកនាំ នៃ គណបក្សប្រជាជនបដិវត្ដន៍ឡើយ សូម្បីតែក្មួយរបស់គាត់ឈ្មោះ នួន ជា ក៏មិនបានដឹងដែរ។ ក្រុមជនបណ្ដាញនៅតាមជនបទដែលគាត់ជាអ្នកបង្កើតនោះត្រូវបានសំលាប់ចោលអស់។
ខែមិនា ថ្ងៃទី១៣ រដ្ឋាភិបាលសង្គមទី១៤ គឺរដ្ឋាភិបាលសីហនុ។
ខែកក្កដា ថ្ងៃទី២២ ពិធីសំភោធន៍ផ្លូវជាតិ ភ្នំពេញក្រុងសីហនុ ដែលគេហៅថាផ្លូវអាមេរិកាំង ដោយមានជំនួយថវិការពីសហរដ្ឋ។
ខែសីហា ថ្ងៃទី៣ នៅសៃហ្គន មានការជួបគ្នារវាងសីហនុ និង ងោ ឌីញឌៀម។ អាយួននេះបានទាមទារយកកោះ នៅតាមឆ្នេរសមុទ្រខ្មែរ។ ថ្ងៃទី៣១ ស្ដេចសុរាម្រិត ម្ចាស់ក្សត្រីយ៍ កុសមៈ និង សីហនុ បានគេចផុតពីការដាក់គ្រប់បែកអោយផ្ទុះមួយ នៅក្នុងបរិវេណរាជវាំង និង បុគ្គលិកពីរនាក់ផ្សេងទៀតត្រូវបានសំលាប់។ អំពើនេះត្រូវបានសន្មត់ថា ជាសកម្មភាពរបស់ពួកខ្មែរសេរី រឺរបស់លោក សម សារី។
ខែតុលា សឹង ង៉ុកថាញ់ ដែលកំពុងស្នាក់នៅអែសៃហ្គននោះ បានបោះផ្សាយនូវសន្ទរកថាមួយនៃចលនាពួកខ្មែរសេរី។ ថ្ងៃទី១១ ឃាតកម្មលើរូបលោក ណុប បួផាន់ នាយកកាសែតប្រជាជន។
ខែវិច្ឆិកា ថ្ងៃទី២២ ការចេញផ្សាយលេខដំបូងរបស់កាសែត ឡុបស៊ែវាទ័រ ដែលគ្រប់គ្រងដោយ ខៀវ សំផន។ ពីថ្ងៃទី៣០ ខែវិច្ឆិកា ដល់ថ្ងៃទី៦ ខែតុលា ពាក្យបណ្ដឹងទាមទារប្រាសាទព្រះវិហារបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាប្ដឹងទៅ តុលាការអន្ដរជាតិ។ ថ្ងៃទី២៩ ធ្វើប្រជាមតិ ហើយសភានេះមិនដែលត្រូវបានគេបង្កើតឡើងជាថ្មីវិញឡើយ។