ព្រះពុទ្ធសាសនាដូចម្ដេច?
PangKhath

ដោយ ព្រះវីរិយបណ្ឌិតោ ប៉ាង-ខាត់
សាស្រ្ដាចារ្យាខាងប្រវត្តិសាសនា (១៩១០-១៩៧៥)
វត្តឧណ្ណាលោម ភ្នំពេញ ព.ស. ២៥១៤ គ.ស. ១៩៧០

ព្រះធម៌ដែលព្រះសម្ពុទ្ធសំដែងប្រោសសត្វ ជាទស្សនវិជ្ជាឬអ្វី?

    ព្រះធម៌ ឬហៅថា “ធម្ម” ដែលព្រះសម្ពុទ្ធសំដែងហើយនេះឬ ដែលអ្នកបស្ចឹមហៅថា “ទស្សនវិជ្ជា” (Philosophie)? ក្នុងអតីតកាល មាន ព្រះសម្ពុទ្ធច្រើនព្រះអង្គ ដែលនិព្វានកន្លងរំលងទៅយូរអង្វែងណាស់ហើយ តែព្រះធម៌ថ្លៃវិសេសដែលទ្រង់បានសំដែងទុកហើយដើម្បីប្រោស សត្វលោកនេះ ឋិតថេរនៅបរិសុទ្ធតាមរូបដើមដដែល ហេតុនេះហើយបានជាព្រះធម៌នេះហៅថា បកតិធម៌ “ធម៌ប្រក្រតី” ។

    ព្រះធម៌នេះ កាលព្រះអង្គគង់ធរមាននៅឡើយ មិនមានចារឹកជាអក្សរទេ។ ក្រោយពុទ្ធបរិនិព្វាន ព្រះអរិយសាវកទាំងឡាយច្រើនអង្គ បាន ធ្វើសង្គាយនា (មើលសៀវភៅ “ព្រះត្រៃបិដកជាភាសាខ្មែរ” នៅពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត) (ផ្ទៀងផ្ទាត់) ពុទ្ធវចនៈទាំងអស់ ចាំរត់មាត់ស្ទាត់ (មុខបាឋ) បានរក្សាព្រះធម៌ជាពុទ្ធវចនៈតៗគ្នា ពីជំនាន់មួយទៅជំនាន់មួយទៀត ទុករហូតដល់បច្ចុប្បន្នកាលនេះ។ ពុទ្ធសាសនាកន្លងទៅប្រមាណជា៥០០ ឆ្នាំ ព្រះសង្ឃសាវកចារឹកពុទ្ធវចនៈជាលាយលក្ខណ៍អក្សរនៅកោះលង្កា។ ព្រះសម្ពុទ្ធសំដែងទុកថា ធម៌ព្រះអង្គនេះហៅថា ធម្មវិន័យ គឺធម៌១ វិន័យ១ តមកលោកចែកធម៌ជាពីរប្រការ គឺធម៌ដែលមានអាថ៌រាក់ ហៅថា “ព្រះសូត្រ” ធម៌ដែលមានអាថ៌ជ្រាលជ្រៅ ហៅថា “ព្រះអភិធម្ម” កើតបានទៅជា៣ផ្នែកគឺ ព្រះវិន័យបិដក (មាន១៣សៀវភៅ) សុត្តន្តបិដក (មាន៦៣សៀវភៅ) អភិធម្មបិដក (មាន៣៤សៀវភៅ) រួមហៅថា តិបិ ដក ឬ ត្រៃបិដក ឬក៏ ឃ្លាំងបី (Trible corbeille) ។

    ព្រះធម៌ដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់ត្រាស់សំដែងទុកមក ហៅថាធម្មវិន័យ គឺព្រះធម៌មួយ ព្រះវិន័យមួយ តមកទើបលោកចែក ព្រះធម៌ជា ពីរប្រការ គឺធម៌ដែលមានអាថ៌រាក់ៗ ហៅថា ព្រះសូត្រ ឯធម៌ដែលមានអាថិជ្រាលជ្រៅហៅថា អភិធម្ម ព្រះវិន័យ ព្រះសូត្រ និង ព្រះអភិធម្ម ដាក់រួមបញ្ចូលគ្នាហៅថា ព្រះត្រៃបិដក៖

    ១ -វិន័យបិដក “ឃ្លាំងវិន័យ” ជាច្បាប់ក្រិត្យក្រម ដែលព្រះសម្ពុទ្ធសំដែងបញ្ញត្ត អនុញ្ញាតទុកសំរាប់ជាផ្លូវប្រតិបត្តិពុទ្ធបរិស័ទ គឺភិក្ខុ ភិក្ខុនី ឧបាសក ឧបាសិកា។ វិន័យនេះចែកជាពីរប្រការទៅទៀតគឺ ?

  1. ក. អាគារវិន័យ “វិន័យអ្នកមានផ្ទះ” វិន័យសំរាប់គ្រហស្ថ ឧបាសក ឧបាសិកាប្រតិបត្តិ ។
  2. ខ. អនាគារវិន័យ “វិន័យអ្នកមិនមានផ្ទះ” បានដល់អ្នកបួស គឺភិក្ខុ ភិក្ខុនី ប្រតិបត្តិ ។

    ២ -សុត្តន្តបិដក ឬព្រះសូត្រ បានដល់ធម៌ដែលព្រះសម្ពុទ្ធសំដែងក្នុងសម័យផ្សេងៗ កាលដែលទ្រង់គង់ធរមាននៅឡើយ។ ក្នុងព្រះសូត្រនេះ ព្រះសារីបុត្រ ព្រះមោគ្គល្លានព្រះអានន្ទ ឬព្រះសាវកដទៃទៀតសំដែង ក៏មានដែរ ។

    ៣ -អភិធម្មបិដក ឬ ព្រះអភិធម្ម ស្តីពីធម៌ល្អិតសុខុមជ្រាលជ្រៅ បានដល់ទស្សនវិជ្ជា មានអាថ៌គម្ភីរភាពរបស់ព្រះសម្ពុទ្ធ ជាអត្ថបទផ្ទុយពី សត្តន្តបិដកដែលមានសេចក្តីរាក់ៗ គឺសុត្តន្តបិដកជាវោហារទេសនា (Conventional teaching) ឯអភិធម្មបិដក ជាបរមត្ថទេសនា(Ultimate teaching)។ ក្នុងគម្ពីរអភិធម្ម ព្រះសម្ពុទ្ធសំដែងពីធម៌ល្អិតសុខុមគឺស្តីពីចិត្ត (Consciousness) ចេតសិក (Mental concomitants) រូប (Matter)និងនិព្វាន ។ នៅក្នុងអភិធម្មនេះហើយដែលព្រះសម្ពុទ្ធសំដែងទុកថា សព្វសត្វទាំងឡាយគ្រាន់តែជាបុគ្គល “បុគ្គលបញ្ញត្តិ = គ្រាន់តែ ជាបញ្ញត្តិថាជាបុគ្គល” នឹងជាសត្វ ក៏ពុំមែន នឹងថាមានជីវិតក៏ពុំមែន ជាធម៌សូន្យ = និស្សត្តោ និជ្ជីវោ សុញ្ញោ ដោយការវែកញែកយ៉ាងល្អិត បំផុត ត្រាតែញែកទៅទៀតពុំបាន ព្រមទាំងចែកធម៌ទាំងនេះ ដោយបរិយាយជាអនេកប្រការយ៉ាងម៉ត់ចត់បំផុតទៀត ។

    មួយទៀត អភិធម្មនេះ ស្តីពីសច្ចធម៌ (Truth) និងភូតធម៌ (Fact) មិនស្តីពីទ្រឹស្តី ឬទស្សនវិជ្ជា ដែលគេទុកដូចជាសច្ចធម៌មានក្តីជ្រាលជ្រៅ បានតែពេលនេះ ហើយដល់ថ្ងៃស្អែកគេបដិសេធចោលទៅវិញ ដោយឃើញមិនពិតដូច្នេះទេ។ ព្រះសម្ពុទ្ធសំដែងធម៌ប្រដៅសត្វទាំងឡាយជា ធម៌ប្រក្រតី ពុំមែនជាធម៌នាំអោយគេភ័យខ្លាចនោះទេ ពុំមែនជាទ្រឹស្តីទស្សនវិជ្ជាបែបថ្មីក្រៅចាកធម៌នោះទេ ឬនឹងថាជាធម៌ដែលទ្រង់ហ៊ាន បង្កើតជាបែបវិទ្យាសាស្ត្រសម្ភារនិយមថ្មីនោះក៏ទេដែរ ។ ទ្រង់តែងសំដែងធម៌ប្រោសប្រៀនប្រដៅដោយពន្យល់ថា “ធម៌នេះជាមាគ៌ាគួរប្រតិ បត្តិ ធម៌នេះពុំគួរប្រតិបត្តិ” ដែលសុទ្ធតែជាធម៌នាំសត្វអោយរួចចាកទុក្ខ ហើយទីបំផុត ទ្រង់ចង្អុលប្រាប់ផ្លូវទៅកាន់មោក្ខធម៌ ជាផ្លូវតែមួយគត់ ( = ឯកាយនោមត្តោ) ។ បើពិនិត្យមើលអោយសព្វគ្រប់ទៅ ធម៌ព្រះអង្គជាធម៌ ដូចជាបើកបង្ហាញផ្លូវអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រ ទស្សនវិទូច្រើននាក់ អោយដើរតាមក្រសែព្រះតំរិះព្រះអង្គទៀតផង។ សេចក្តីនេះ លោក សូប៉េនហៅ (Schopenhauer) សរសេរថា «សេចក្តីទុក្ខជាសច្ចធម៌ ហើយគំនិតនេះ បានជាមាគ៌ាដើរនៃទស្សវិទូបស្ចឹមសព្វថ្ងៃនេះទៀតផង»។ លោកស្ពីនោស៊ា (Spinoza) ក៏ពោលបដិសេធចោលទ្រឹស្តីទាំង ឡាយដទៃដែរ ដោយលោកពោលថា «សភាវធម៌ដែលលោកថា ថេរនៅនិត្យនេះ... មិនមានប្រាក់កាសនិយមទេ»លោកបញ្ជាក់ទៀតថា សភាវធម៌ទាំងអស់ដែលថា ថេរនៅនិត្យ.. សុទ្ធតែមានការប្រែប្រួលធម្មតា»។ ចំពោះមតិលោកនេះ លោកយល់ថា ទុក្ខនេះ មនុស្សអាច យកឈ្នះបាន ដោយរកឃើញធម៌ គឺវិជ្ជាដែលពុំមែនជាធម៌កើតមានមួយស្របក់ និងពុំមែនជាធម៌កើតមានមួយភ្លែត តែជាធម៌អិតកែប្រែបាន ថេរនៅនិត្យ ថេរចីរកាល..។ លោក បើរក្លេយ (Berkley) យល់ច្បាស់ថា «អ្វីដែលជាបរមាណូ ញែកពុំបាននេះ គេប្រឌិតទុកតែខាងបរមត្ថ វិជ្ជាទេ គ្រាន់តែជាល្បែងលេង»។ ហើយលោក ហូម (Hume) ក្រោយដែលលោកវែកញែកពីរឿងចិត្ត(Mind) មកកាលយូរ លោកពោល សរុបសេចក្តីថា «វិញ្ញាណគឺធម្មជាតិដែលហូរទៅនៃចិត្ត»។ ឯលោក បែរសុង (Bergson) ពន្យល់ប្រាប់ថា «នេះគឺច្បាប់នៃការប្រែប្រួល»។ ចំណែកលោក សាស្ត្រចារ្យ ជែម (James) នាំយើងអោយយល់ថា “នេះគឺក្រសែចិត្ត” ។

    ធម៌ដែលអ្នកប្រាជ្ញទាំងឡាយជួញចិត្តត្រិះរិះគិត ទាំងអស់នេះ ព្រះសម្ពុទ្ធ បានត្រាស់ទេសនាប្រោសសត្វប្រមាណជា ២៥៥៧ រួចមក ហើយ នៅតាមដងមហានទីគង្គានៃប្រទេសអិណ្ឌា គឺទ្រង់ទេសនាប្រាប់ថា នេះគឺអនិច្ចតាធម៌ «ធម៌ប្រែប្រួលកើតមានតែមួយស្របក់(ឧប្បាទធម៌ = Transieney)នេះគឺទុក្ខ» ធម៌ដែលទ្រាំទ្របានដោយលំបាកណាស់(Sarrow) ”នេះគឺអនត្តា “ធម៌ដែលមិនមែនជារបស់ខ្លួនឯង (No Soul) ហៅ ថាព្រះត្រៃលក្ខណ៍ ឬសាមញ្ញលក្ខណ លក្ខណធម៌ដែលជាច្បាប់ទៀងទាត់បីប្រការ ឬ លក្ខណធម្មតាទាំងឡាយ ដែលតែងកើតមានឡើង ជាប្រក្រតី”។

    មួយទៀត អ្នកសិក្សាពុទ្ធវចន គប្បីយល់ថា ព្រះសម្ពុទ្ធទ្រង់ទេសនាធម៌ប្រោសសត្វទាំងឡាយ ទ្រង់ពុំបានទេសនាធម៌ទាំងអស់ដែលទ្រង់ ត្រាស់ដឹងនោះទេ ទ្រង់ទេសនាចំពោះតែធម៌ណាដែលដឹកនាំសត្វទៅកាន់ទីបំផុតទុក្ខ គឺអមតមហានិព្វាន។ សេចក្តីនេះ មានប្រាកដនៅក្នុងគម្ពីរ សំយុត្តនិកាយ មហាវារវគ្គថា ៖

    ថ្ងៃមួយព្រះសម្ពុទ្ធ ទ្រង់ប្រថាប់នៅក្នុងសីសបាវ័ន ជិតក្រុងកោសម្ពី ពេលនោះទ្រង់ឈោងព្រះហស្តទៅចាប់ស្លឹកឈើមួយក្តាប់មក ហើយ ទ្រង់លើកឡើង រួចត្រាស់ទៅកាន់ភិក្ខុសង្ឃថា?

    “អ្នកទាំងឡាយ! ស្លឹកឈើដែលនៅក្នុងក្តាប់ដៃតថាគតនេះ និងស្លឹកឈើដែលនៅលើដើមឈើទាំងឡាយ ណាច្រើនជាងណា? ” ភិក្ខុសង្ឃ ក្រាបទូលស្នងព្រះពុទ្ធដីកាវិញថា ? “សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស!ស្លឹកឈើនៅក្នុងក្តាប់ព្រះហស្តតិចណាស់ ស្លឹកដែលនៅលើដើមឈើ ច្រើន ក្រៃលែងច្រើន ច្រើនលើស នឹងគណនាត្រារាប់បាន” ។

    ពេលនោះព្រះសម្ពុទ្ធ ទ្រង់ត្រាស់តទៅទៀតថា? “អើភិក្ខុទាំងឡាយ! ធម៌ដែលតថាគតត្រាស់ដឹងនោះច្រើនណាស់ ដូចស្លឹកឈើដែលនៅ លើដើមឈើ ហើយធម៌ដែលតថាគត យកមកសំដែងប្រាប់អស់អ្នកទាំងឡាយនេះ តិចណាស់ ដូចជាស្លឹកឈើដែលនៅក្នុងក្តាប់ដៃតថាគត នេះឯង។ តែធម៌ដែលតថាគត មិនបានយកមកសំដែងប្រាប់អ្នកទាំងឡាយ ជាធម៌មិនមានប្រយោជន៍ នឹង ដឹកនាំអ្នកទាំងឡាយទៅកាន់ទីបំផុត ទុក្ខទេ”។ ធម៌ដែលព្រះសម្ពុទ្ធយកមកសំដែងប្រោសសត្វទាំងឡាយ សុទ្ធតែជាធម៌មានប្រយោជន៍ នឹងនាំសត្វទាំងឡាយទៅកាន់ទីបំផុតទុក្ខគឺ និព្វាន ជាធម៌គួរល្មមដល់មនុស្សទាំងឡាយ ចាប់យកសេចក្តីហើយយល់បាន ជាធម៌ប្រកបដោយហេតុផលបរិបូណ៌ ហើយច្បាស់លាស់ប្រា កដ ការនិយម មានលក្ខណៈជាវិទ្យាសាស្ត្រ បើបុគ្គលណាមួយបានសិក្សាធម៌ទាំងនេះហើយ នឹងបានយល់ច្បាស់ឃើញច្បាស់ មើលអ្វី មើល ឃើញពិតដោយពិត ដោយយថាភូតទស្សនញាណ ជាធម៌ដែលអ្នកប្រាជ្ញបច្ចុប្បន្នកាលនេះ ទទួលស្គាល់ថាត្រឹមត្រូវ ហើយគេកោតស្ងើចក្រៃ លែង ។

    សេចក្តីពិត ពុទ្ធសាសនា និងវិទ្យាសាស្ត្រ មានលក្ខណៈស្របគ្នា ដើរទៅតាមផ្លូវជាមួយគ្នា។ រឿងនេះមិនមានទោសជាចន្លោះគួរអោយមាន មោះមន្ទិលឡើយ គ្រាន់តែមួយជាផ្លូវធម៌ស្តីពីសីលធម៌និងបរមត្ថសច្ច (Moral and spiritual truth) មួយទៀតជាផ្លូវលោក ស្តីពីសម្មតិសច្ច (Material truth) ពោលគឺពុទ្ធសាសនាយកខ្លួនប្រើជាឧបករណ៍សំរាប់ធ្វើនិទស្សន៍ រកសច្ចធម៌ហើយប្រើតែ ខាងផ្នែកសីលធម៌ ឬផ្លូវចិត្ត ជា និរាមិសនិយម ឬនឹងហៅថា អរូបនិយមក៏បានឯវិទ្យាសាស្ត្រ យកវត្ថុដទៃក្រៅពីខ្លួន ជាឧបករណ៍ មកធ្វើជាជំនួយជួយធ្វើនិទស្សន៍រកសច្ចធម៌ ហើយយកទៅ ប្រើខាងផ្នែកសម្ភារនិយម ឬអាមិសនិយម ឬក៏នឹងហៅថារូបនិយមក៏បាន។ បើនិយាយជា សេចក្តីមួយបែបទៀត ពុទ្ធសាសនា រកសេចក្តីសុខនៅនាលោកនេះផង រកបរមសុខនៅអបរលោកផង ដែលហៅថានិរាមិសសុខ។ ឯវិទ្យាសាស្ត្រ រកសេចក្តីសុខនៅតែក្នុង លោកនេះតែម៉្យាង ដែលហៅថា អាមិសសុខ។ ដូច្នេះ គោលការពុទ្ធសាសនា និងវិទ្យាសាស្ត្រ ទាំងពីរនេះ ផ្សេងគ្នា។

    មួយទៀត ធម៌ដែលអង្គព្រះសម្ពុទ្ធសំដែងប្រោសសត្វ ដោយពិតពុំមែនជាគ្រឿងតាំងទុកសំរាប់លំអនៅក្នុងបណ្ណាល័យទេ ឬនឹងថាជាធម៌ ឬវិជ្ជាសំរាប់សិក្សាបែបជាប្រវត្តិសាស្រ្ត បែបជាអក្សរសាស្ត្រក៏ពុំមែនដែរ ឬក៏នឹងថារក្សាទុកសំរាប់អ្នកប្រាជ្ញ ឬពួកអ្នកបញ្ញវន្តទាំងឡាយក៏ ទេដែរ។ ធម៌ព្រះអង្គជាធម៌សំរាប់សិក្សាអោយចេះដឹង ហៅថា បរិយត្តិធម៌ “រៀនសូត្រអោយចេះដឹង” រៀនសូត្រចេះដឹងហើយត្រូវប្រតិបត្តិ តាម ហៅថា បដិបត្តិធម៌ “ធ្វើតាមធម៌ដែលបានរៀនសូត្រចេះដឹង” បើបានប្រតិបត្តិត្រឹមត្រូវតាមគន្លងធម៌នេះហើយ នឹងបានផល គឺការ ត្រាស់ដឹង “សម្មាសម្ពោធិញ្ញាណ” ហើយបានសំរេច មោក្សធម៌ “ការរួចចាកទុក្ខទាំងពួង” ហៅថា បដិវេធធម៌ “ការត្រាស់ដឹងធម៌” បាន សេចក្តីថា ធម៌ព្រះអង្គនេះសំរាប់រៀនអោយចេះ ចេះហើយធ្វើតាម ធ្វើតាមហើយបានផលផ្លែផ្កា គឺសេចក្តីសុខនៅក្នុងបច្ចុប្បន្ន ជាតិនេះផង និងជាដំណើរដើរទៅកាន់បរមសុខនៅក្នុងលោកុត្តរធម៌ផង។ អ្នកប្រតិបត្តិតាមធម៌ព្រះអង្គ ពិតជាបានសេចក្តីសុខនៅនាលោកនេះផង ហើយ ពិតជាបានលុះទីបំផុតទុក្ខ ដែលយើងធុញទ្រាន់ជិនណាយនេះ ឥតសង្ស័យឡើយផង ព្រោះថាទីបំផុតទុក្ខនេះឯងហើយ ជាគោលដៅអវសាន របស់សត្វទាំងអស់ ។

    ដូច្នេះ ធម៌ព្រះអង្គ ពុំមែនគ្រាន់តែល្អមើលទេ គឺទុកជាសំពៅភេត្រាសំរាប់ជិះឆ្លងហើយចំលងសត្វអោយឆ្លងផុតអន្លង់ទុក្ខ គឺមហាសាគរ ដែលហៅថា “វាលវែងវដ្តសង្សារ” (ការអន្ទោលស្លាប់កើត)។ តាមទំនងនេះ ពុទ្ធសាសនា នឹងទុកដោយដាច់ខាតថា ជាទស្សវិជ្ជា (Philo​-sophie) ពុំបានឡើយ ។

-----------------------------------------------------------